2 kwietnia 1939 roku o godzinie 20:45 w mieszkaniu przy alei Szucha 16 w Warszawie Walery Sławek próbował odebrać sobie życie. Wszystko działo się o tej samej godzinie, o której cztery lata wcześniej odszedł Marszałek Józef Piłsudski.

Walery "Gustaw" Sławek był stronnikiem obozu Józefa Piłsudskiego, trzykrotnym premierem niepodległej Polski, marszałkiem sejmu, współautorem konstytucji kwietniowej i działaczem PPS.

Motywy jego samobójczej śmierci do dziś są jedną z największych zagadek międzywojnia. Były premier strzelił do siebie z browninga, pistoletu dość powszechnie używanego w tamtych czasach, którego podobno używał jeszcze w okresie działalności w PPS. Choć strzelił sobie w usta, kula nie przebiła czaszki, utkwiła w podniebieniu i nie zabiła go na miejscu. Przewieziono go do kliniki wojskowej, gdzie zmarł 3 kwietnia we wczesnych godzinach porannych.

Zaskakujący strzał

Śmierć polityka była zaskoczeniem. Na 3 kwietnia Walery Sławek był umówiony z Michałem Brzękiem-Osińskim. Mieli pojechać do willi we wsi Janowiczki pod Racławicami, którą w lipcu 1935 roku ufundowali dla niego posłowie i senatorowie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.

2 kwietnia w godzinach przedpołudniowych Walery Sławek widział się ze swym przyjacielem Bohdanem Podoskim. Przyjął go ubrany w odświętny garnitur z przypiętymi do klapy wstążkami Orderu Virtuti Militari i Krzyża Niepodległości. W czasie rozmowy podobno nie dało się zauważyć niczego niepokojącego.

W krótkiej notatce, sporządzonej na chwilę przed samobójstwem, napisał:

Odbieram sobie życie. Nikogo proszę nie winić. 2/IV. 1939. W. Sławek. Spaliłem papiery o charakterze prywatnym, a także wręczone mi w zaufaniu. Jeśli nie wszystkie, proszę pokrzywdzonych o wybaczenie. Bóg Wszystkowidzący może mi wybaczy moje grzechy i ten ostatni.

Niejasne decyzje

Przyczyną decyzji Sławka nie był ani chwilowy impuls, ani nagłe załamanie. Pewne jest, że skrupulatnie przygotowywał się do podjęcia próby samobójczej, ale nie można jednoznacznie stwierdzić, co sprawiło, iż podjął ten desperacki krok.

Istnieje przypuszczenie, że jednym z motywów samobójstwa mogły być zawiedzione nadzieje polityczne. Przed śmiercią Piłsudskiego Walery Sławek uchodził za jednego z głównych pretendentów do objęcia sukcesji po Komendancie. Jako premier i prezes BBWR cieszył się niemal bezgranicznym zaufaniem Marszałka. Te oczekiwania przekreśliła śmierć Józefa Piłsudskiego i zmiana postawy prezydenta Ignacego Mościckiego.

Po śmierci Marszałka Walery Sławek przeżył silne załamanie. Nie był zdolny do podjęcia skutecznych działań. Jego przyjaciel, generał Aleksander Prystor twierdził, że ilekroć próbował skłonić premiera do aktywności, zawsze miał wrażenie, iż "Walery za chwilę sięgnie do telefonu, by prosić Komendanta o przyjęcie".

Kiedy 12 października 1935 roku Sławek zrezygnował z funkcji szefa gabinetu, wielu jego dotychczasowych zwolenników zaczęło odsuwać się od niego. Swoje poparcie przenosili na prezydenta Mościckiego lub generała Rydza-Śmigłego.

Walery Sławek, jako prezes BBWR i szef Związku Legionistów, ciągle jeszcze mógł odgrywać ważną polityczną rolę. Jednak już pod koniec października 1935 roku podjął, dla wielu jego stronników niezrozumiałą, decyzję o rozwiązaniu Bloku. W dłuższej perspektywie okazała się ona równoznaczna z alienacją na scenie politycznej i stopniową utratą pozycji w życiu publicznym. Niebawem stronnicy Rydza-Śmigłego odsunęli Sławka od kierowania Związkiem Legionistów, co nastąpiło 24 maja 1936 roku.

Kolejnym ciosem dla Sławka były próby wyniesienia generała Rydza-Śmigłego na następcę Józefa Piłsudskiego. Nadanie Śmigłemu godności marszałka Polski napełniło go odrazą, a utworzenie Obozu Zjednoczenia Narodowego miało - w jego ocenie - równać się sprzeniewierzeniu koncepcjom i politycznemu testamentowi Marszałka Piłsudskiego.

Kontestator duumwiratu

Po załamaniu Sławek zdobył się na krótki powrót do politycznej aktywności, która w dużej mierze opierała się na prowadzeniu w kuluarach i na forum Sejmu kampanii przeciwko "duumwiratowi Mościcki-Rydz".

Po nagłej śmierci marszałka Sejmu Stanisława Cara w czerwcu 1938 roku Walery Sławek został wybrany jego następcą. Wydawało się, że pojawiły się przed nim nowe polityczne perspektywy, w Sejmie wyraźnie kształtowała się grupa piłsudczyków, popierających Sławka i niezadowolonych z sojuszy Mościcki-Rydz.

Jednak prezydent i nowy marszałek Polski szybko uznali, że Walery Sławek stanowi dla nich zbyt duże zagrożenie. Wielu wciąż uważało go za naturalnego kontynuatora działań Józefa Piłsudskiego. Rozwiązanie Sejmu i rozpisanie nowych wyborów miało uniemożliwić Sławkowi ugruntowanie jego pozycji i skonsolidowanie przychylnego mu środowiska w parlamencie.
Kiedy ogłosił chęć kandydowania w wyborach, niedawni "przyjaciele" rozpętali przeciwko niemu nagonkę. W stolicy pocztą rozsyłano ulotki namawiające do nieoddawania na niego głosów. Ostatecznie mandat uzyskał jego kontrkandydat – Wacław Makowski.

Strzał na rozkaz głosu sumienia

Przegrana w wyborach, poczucie klęski i przekonanie, iż obóz, do którego przynależał, sprzeniewierzył się testamentowi Piłsudskiego, przyczyniły się do nawrotu depresji. Dodatkowym powodem załamania była niekorzystna sytuacja międzynarodowa, świadomość fatalnego położenia Polski i nieuchronnie zbliżającej się wojny.

Były premier borykał się również z problemami materialnymi, nosił się z zamiarem sprzedaży mieszkania i wyprowadzenia z Warszawy. Skazany na polityczną bezczynność oddawał się spisywaniu wspomnień i dokonywaniu osobistych rozliczeń.

Jego śmierć zszokowała opinię publiczną. Wydarzenie z 2 kwietnia 1939 roku szybko zaczęło obrastać w mity. Motywy samobójczego strzału interpretowano rozmaicie - jako głos sumienia ostatniego "sprawiedliwego piłsudczyka" i prawowitego następcy Komendanta lub jako akt rozpaczy i wyraz lęku przed nadchodzącym kataklizmem, a nawet jako sprzeciw wobec negatywnych przejawów życia publicznego w Polsce, zwłaszcza krytykowanych przez Sławka rządów Mościckiego i Śmigłego-Rydza.

Motywy

Istnieją również hipotezy wskazujące na inne powody samobójstwa Walerego Sławka. Pojawiły się sugestie, że szykował on zamach stanu i chciał obalić rząd Felicjana Sławoja-Składkowskiego. O spisku miał się dowiedzieć marszałek Rydz-Śmigły, który rzekomo kazał aresztować Sławka i planował oskarżyć go o zdradę stanu. Być może były premier dowiedział się o dekonspiracji i terminie aresztowania.

Na poparcie tych hipotez do dziś nie znalazły się dowody historyczne, poza faktem, iż w pierwszych miesiącach 1939 roku nieznani sprawcy przeprowadzili nieudany zamach na prezydenta Mościckiego, który o zorganizowanie całej akcji podejrzewał właśnie Walerego Sławka.

Losom Sławka tragizmu dodaje fakt, że w 1947 roku władze komunistyczne zniszczyły jego grób i przeniosły szczątki do mniej eksponowanej części cmentarza, do kwatery żołnierzy 1920 roku. W miejscu wcześniejszego pochówku Walerego Sławka komuniści pochowali generała Karola Świerczewskiego "Waltera" - "bohatera PRL". Na taką zniewagę Walery Sławek z pewnością nie zasłużył, a polityczna kariera byłego premiera II RP i jego patriotyczna działalność wciąż czekają na większą uwagę i docenienie.

mi

31 października 1929 roku marszałek Ignacy Daszyński odmówił rozpoczęcia posiedzenia sesji budżetowej Sejmu. Sprzeciw marszałka wywołała obecność w gmachu parlamentu około stu uzbrojonych oficerów towarzyszących ministrowi spraw wojskowych Józefowi Piłsudskiemu.

Konflikt z Piłsudskim

Mężowie stanu różnili się znacząco temperamentem. - Piłsudski był człowiekiem walki, Daszyński był człowiekiem, który nigdy nie opowiadał się za walką zbrojną - wyjaśniał prof. Ludwik Malinowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Mężczyzn, których do tej pory łączyła przyjaźń, poróżnił przewrót majowy. Gdy 12 maja 1926 roku Piłsudski dokonał de facto zamachu stanu, jednym z jego najzagorzalszych przeciwników został właśnie Daszyński.

- Daszyński zawsze bronił spraw przegranych. Jego naiwne rachuby na możliwość dogadania się z Piłsudskim dowodzą tego, że jeśli chodzi o przenikliwość polityczną, to pozostawiała ona wiele do życzenia - argumentował dr Janusz Osica.

Piłsudski i Daszyński - przyjaźń z Polską w tle

Daszyński jeszcze w czasach zaborów wierzył w możliwość odzyskania niepodległości u boku Austrii. Początkowo wierzył w koncepcję potrójnej monarchii habsburskiej: Austro-Węgro-Polski. To właśnie dążenie do odzyskania niepodległości zbliżyło go do Józefa Piłsudskiego. Daszyński popierał komendanta przy tworzeniu Legionów. Mężczyzn połączyła przyjaźń.

- Józef Piłsudski tylko z nielicznymi był na "ty". Właśnie z Ignacym Daszyńskim był. Wspomnę, że żona Józefa Piłsudskiego była matką chrzestną jednej z córek Ignacego Daszyńskiego - wyjawiał prof. Ludwik Malinowski.

Początki kariery

Ignacy Daszyński przyszedł na świat 26 października 1866 na Podolu. Oddany ideałom socjalistycznym, karierę polityczną zaczął jeszcze pod zaborami. Działał w kołach socjalistycznych, założył Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Galicji i Śląska.

- Mało jest Polaków, którzy w parlamencie wiedeńskim, w Cesarstwie Austro-Węgierskim doszli do tak wysokiego stanowiska - wyjaśniał prof. Ludwik Malinowski w audycji z cyklu „Na historycznej wokandzie” poświęconej Daszyńskiemu. - Karierę parlamentarną kontynuował po odrodzeniu Rzeczpospolitej. To człowiek, który był posłem przez 40 lat.

Oddany służbie Rzeczpospolitej

- To nie kto inny, a właśnie Ignacy Daszyński, polski socjalista, utworzył 7 listopada 1918 pierwszy po odzyskaniu niepodległości rząd - przypominał zasługi polityka prof. Ludwik Malinowski.

Daszyński nie porzucił robotniczych ideałów i jako polityk dbał o sprawy ludzi pracy. To jego rząd wprowadził m.in. ośmiogodzinny dzień pracy. To także Daszyński sprawował funkcję wicepremiera (premierem był Wincenty Witos) w robotniczo-chłopskim Rządzie Obrony Narodowej powołanym w trakcie wojny z bolszewikami.

Zmarł 31 października 1936 roku, w rocznicę odmowy rozpoczęcia posiedzenia Sejmu.

Posłuchaj audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie", dotyczącej postaci Ignacego Daszyńskiego.

bm

Uznanego na świecie pianistę i kompozytora, orędownika sprawy polskiej niepodległości na świecie 16 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał na stanowisko prezesa Rady Ministrów oraz ministra spraw zagranicznych i delegata polskiego na konferencję pokojową w Paryżu. W przekonaniu Piłsudskiego Paderewski gwarantował zasypanie podziałów między prawicą i lewicą w tak ważnym dla Polski momencie.

Przyjaciel Modrzejewskiej i Sienkiewicza

Urodził się w Kuryłówce, w małej wiosce na Podolu. Skłonność do muzyki przejawiał już w wieku 3 lat. Ojciec Ignacego był przekonany o talencie syna i zainwestował w przyszłego wirtuoza fortepianu. Paderewski już jako 20-latek wyjechał za granicę i dzięki wsparciu Heleny Modrzejewskiej, zachwyconej jego talentem, mógł kontynuować naukę na najlepszych akademiach muzycznych Europy.

Szybko zyskał sławę i uznanie na całym świecie. Na jego recitalach można było spotkać nawet koronowane głowy. Ze sławą przyszły również pieniądze, którymi Paderewski chętnie się dzielił. W 1915 roku razem z Henrykiem Sienkiewiczem założył w Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Kiedy w tym samym roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, wyrósł na ideowego przywódcę Polonii amerykańskiej.

Działalność polityczna

Swoje szerokie kontakty za oceanem Ignacy Jan Paderewski wykorzystał na rzecz rodaków. Za pośrednictwem pułkownika Edwarda Mandella House’a poinformował prezydenta Woodrowa Wilsona o sytuacji w Polsce, o polityce zaborców i dramacie Polaków. Dzięki wielkiej aktywności Paderewskiego prezydent Wilson w słynnym orędziu z 22 stycznia 1917 roku powiedział wyraźnie o prawie Polski do niepodległości. Półtora roku później jeden ze sformułowanych przez Wilsona 14 punktów traktatu pokojowego, mówił o konieczności powstania niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza.

Kiedy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Paderewski wracał do kraju, witany był jako symbol odrodzenia ojczyzny. Jego przyjazd do Poznania stał się pretekstem do wybuchu powstania wielkopolskiego.

Polska Niepodległa. Serwis specjalny

Premier Paderewski

Po przyjeździe do Warszawy podjął się roli mediatora między Piłsudskim a obozem Dmowskiego. Józef Piłsudski, widząc jego zaangażowanie w odbudowę niepodległej Polski oraz umiejętności zmotywowania przeciwników politycznych do działania we wspólnym celu, mianował go premierem i jednocześnie ministrem spraw zagranicznych.

– Piłsudski zdawał sobie sprawę, że z pomocą Paderewskiego rozładuje konflikt między lewicą, centrum i prawicą, a przede wszystkim, dzięki Paderewskiemu zyska życzliwość Ententy i Stanów Zjednoczonych – tłumaczył w audycji Sławomira Szofa w 1994 roku prof. Marian Drozdowski.

Wielu zarzucało Paderewskiemu artystyczny chaos w działaniu. W kwestiach administracyjnych pomagał mu Stanisław Wojciechowski. Paderewski jako wielki artysta, człowiek nadwrażliwy i ambitny w polityce spotykał się z wieloma złymi doradcami, co według gości Andrzeja Sowy w audycji "Na historycznej wokandzie" nie mogło przynieść wymiernych efektów jego rządzenia.

– Paderewski, będąc wspaniałą postacią na wszystkich obszarach, nie był postacią wspaniałą na jednym, wąskim wyimku jego działalności, czyli na obszarze praktyki politycznej – oceniał historyk, dr Janusz Osica.

Konferencja w Paryżu

Funkcję premiera pełnił niespełna rok. Ustąpił ze stanowiska 10 grudnia 1919, ponieważ frakcje sejmowe nie były zadowolone z ustaleń konferencji pokojowej w Paryżu, na której Paderewski, wraz z Romanem Dmowskim, był przedstawicielem Polski. Oburzenie wywołało m.in. to, że nie udało się wynegocjować trwałego połączenia Galicji Wschodniej z Polską. Premier został brutalnie zaatakowany przez sejmowe stronnictwa jako odpowiedzialny za ten stan rzeczy.

Po podaniu się do dymisji wyjechał do Szwajcarii, żeby odpocząć od polityki, choć tak naprawdę nigdy całkowicie z nią nie zerwał. Był człowiekiem myśli demokratycznej oraz orientacji prozachodniej. Całą swoją działalnością promował interes Polski na świecie, stając się jej nieformalnym ambasadorem.

Po wybuchu II wojny światowej wszedł w skład polskich władz na uchodźstwie. Został przewodniczącym Rady Narodowej RP w Londynie. We wrześniu 1940 roku pojechał jeszcze do Stanów Zjednoczonych, aby tam zabiegać w polskiej sprawie.

Ignacy Jan Paderewski zmarł 29 czerwca 1941 w Nowym Jorku. Dopiero ponad 50 lat później jego prochy sprowadzono do Polski i pochowano w krypcie archikatedry św. Jana w Warszawie.

mk

Ustawa została podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego, premiera Felicjana Sławoja-Składkowskiego oraz ministra sprawiedliwości Witolda Grabowskiego. Był to pierwszy w Polsce akt prawny mający dbać o dobre imię konkretnej osoby. Ochronie podlegała pamięć o czynach i zasługach Józefa Piłsudskiego, określonego jako "Wskrzesiciela Niepodległości Ojczyzny i Wychowawcy Narodu". Za zniesławienie dobrego imienia marszałka groziła kara nawet pięciu lat więzienia.

Kult Józefa Piłsudskiego

‒ Wielkości Józefa Piłsudskiego, zmarłego w Belwederze 12 maja 1935 roku o godzinie 20:45, nie kwestionował niemal nikt ‒ wskazywał dr Janusz Osica w audycji "Józef Piłsudski ‒ miejsce w historii". ‒ Jednak, jak zauważył Stanisław Cat-Mackiewicz, marszałek miał fanatycznych wielbicieli, ale wielu ludzi również go nienawidziło. Była to cena jego bezkompromisowości i całkowitego poświęcenia Polsce ‒ mówił dr Janusz Osica.

Bezsprzecznie nazwisko marszałka wzbudzało dużo emocji zarówno za jego życia, jak i po śmierci. Pogrzebowi towarzyszył cały ciąg  uroczystości o charakterze religijnym i państwowym. ‒ Prasa całego świata przypominała postać wielkiego Polaka, bo właśnie wielkości tej postaci, nawet spośród poważnych jego przeciwników politycznych, nie kwestionował nikt, choć drogi wiodące do niepodległości, wizje Odrodzonej, tak bardzo dzieliły ówczesne pokolenia Polaków ‒ dodawał dr Janusz Osica.

Sprawa Stanisława Cywińskiego

Jedną z najgłośniejszych spraw, która bezpośrednio przyczyniła się do powstania ustawy "O ochronie imienia Józefa Piłsudskiego", była recenzja książki Melchiora Wańkowicza "COP. Ognisko siły. Centralny Okręg Przemysłowy" napisana przez Stanisława Cywińskiego, docenta Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Została opublikowana  30 stycznia 1938 roku w "Dzienniku Wileńskim", przychylnemu Stronnictwu Narodowemu.

Stanisław Cywiński początkowo był zwolennikiem Piłsudskiego, lecz po przewrocie majowym, do którego doszło w 1926 roku, zwrócił się w stronę endecji. W recenzji odniósł się pośrednio do słów, które miał niegdyś wypowiedzieć marszałek: "Polska jest jak obwarzanek. Wszystko, co najlepsze, na Kresach, a w środku pustka". W tekście Cywiński przywołał słowa Piłsudskiego, nie podając jednak bezpośrednio autora porównania, nazywając go jedynie "pewnym kabotynem". Personalia autora metafory były jednak dla każdego łatwe do odgadnięcia.

Początkowo recenzja książki Wańkowicza nie wzbudziła większych kontrowersji. Punktem zwrotnym był dopiero komentarz do tekstu Cywińskiego zamieszczony w dwutygodniku "Naród i Państwo". Zwracał on uwagę na celowość doboru słów docenta, mających ugodzić w dobre imię Piłsudskiego.

Samosąd oficerów

Po publikacji komentarza do recenzji, 14 lutego 1938 roku, inspektor armii w Wilnie Stefan Dąb-Biernacki wydał rozkaz, aby grupa oficerów zdemolowała redakcję "Dziennika Wileńskiego" oraz pobiła redaktora pisma Aleksandra Zwierzyńskiego i docenta Cywińskiego. Po całym zajściu policja aresztowała dwoje pobitych mężczyzn. Oskarżono ich o "zelżenie Narodu Polskiego". Wydarzenia spotkały się z dużym oburzeniem w środowisku akademickim. Na ulicach Wilna odbyły się również protesty studenckie.

Ostatecznie oficerowie, którzy brali udział w samosądzie, nie ponieśli żadnej kary. Natomiast Zwierzyński i Cywiński zostali postawieni przed sądem. Redaktora "Dziennika Wileńskiego" uniewinniono, a Cywińskiego początkowo skazano na trzy lata więzienia. (Była to najwyższa możliwa kara, gdyż prawo nie działa wstecz i ustawa "O ochronie imienia Józefa Piłsudskiego", która już obowiązywała, nie obejmowała czasu zajścia). Pod wpływem procesu apelacyjnego trzy lata zostały zmniejszone do półtora roku pozbawienia wolności.

Losy ustawy

Jak wyglądało samo procedowanie ustawy? Już 17 lutego 1938 roku parlament rozpoczął dyskusje nad wydarzeniami wileńskimi. Komentowane były m.in. demonstracje młodzieży przeciwko armii. Sam rząd nie czekał długo z działaniami i 15 marca przedstawił projekt ustawy "O ochronie imienia Józefa Piłsudskiego, pierwszego Marszałka Polski". Zarówno sejm, jak i senat przyjęli jednomyślnie jej treść. Nowe prawo weszło w życie wraz z publikacją Dziennika Ustaw 13 kwietnia 1938 roku.

Okres, w którym obowiązywała ustawa, nie był długi. Przerwał ją wybuch II wojny światowej. Formalne uchylenie ustawy wraz z innymi aktami prawnymi z okresu międzywojnia nastąpiło dopiero w 1970 roku. Wiązało się to z wejściem w życie nowego kodeksu karnego. Po 1989 roku ustawa również nie została przywrócona.

WP

Bibliografia:

1. https://dzieje.pl/aktualnosci/7-kwietnia-1938-r-sejm-przyjal-ustawe-o-ochronie-imienia-marszalka-pilsudskiego, data dostępu: 06.04.2021
2. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19380250219, data dostępu: 06.04.2021

Dokładnie 87 lat temu, 15 maja 1936 roku, generał Felicjan Sławoj Składkowski objął funkcję premiera i ministra spraw wewnętrznych. Na czele rządu stał do końca września 1939 roku, co czyni go ostatnim i równocześnie najdłużej sprawującym urząd premierem II RP.

Historycy podkreślają, że Składkowski był dobrym urzędnikiem, który skrupulatnie wykonywał swoje zadania. Generał do historii przeszedł jako niezwykle wierny wykonawca woli Józefa Piłsudskiego, bez ambicji odgrywania pierwszorzędnej roli politycznej w kraju. Cechy te sprawiły, że rządząca po śmierci Marszałka trójca - Ignacy Mościcki, Edward Śmigły-Rydz i Józef Beck - powierzyła mu zadanie sprawowania funkcji premiera.

- Był to najbardziej niefortunny okres w życiu Składkowskiego - oceniał historyk prof. Janusz Osica, który w audycji "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę oskarżyciela premiera. - On sam z pewnym dystansem stwierdzał, że został wybrany na to stanowisko z braku kogoś lepszego.

Stanisław Cat-Mackiewicz pisał o ostatnim premierze II RP, że "był to dobry człowiek, dobry Polak, dobry żołnierz. Zwichnęli mu umysł, pozbawili poczucia uczciwości żołnierskiej ci, co zrobili go premierem, wyrządzając mu największą osobistą krzywdę".

Piłsudski - zobacz serwis specjalny

"Byczo jest"

Generał Felicjan Sławoj Składkowski był postacią bardzo barwną, a w czasie sprawowania funkcji szefa rządu zasłynął z wielu niefortunnych decyzji czy wystąpień. Przeciwnicy premiera przedstawiali go jako osobę niekompetentną i mało rozgarniętą, choć trzeba przyznać, że sam Składkowski czynił wiele, by być odbieranym karykaturalnie.

W czasie swojego pierwszego expose stwierdził, że został szefem rady ministrów z nadania prezydenta RP... Edwarda Śmigłego-Rydza, choć głową państwa był wówczas Ignacy Mościcki.

- W lipcu 1936 roku wydał okólnik, w którym stwierdził, że Edward Śmigły-Rydz ma być poważany jako druga, po prezydencie, osoba w Polsce i wszyscy funkcjonariusze państwowi, z premierem na czele, powinni okazywać mu przejawy honoru i posłuszeństwa. Sam sobie tym dokumentem wydał rozkazy czołobitności wobec Śmigłego-Rydza - mówił prof. Janusz Osica.

Na temat generała, który z polityką związany był przez wiele lat, krążyło sporo anegdot. Jedna z nich dotyczyła momentu, gdy po przewrocie majowym w 1926 roku otrzymał z rąk Józefa Piłsudskiego tekę ministra spraw wewnętrznych.

- Gdy Marszałek powiedział mu w swoim gabinecie, że będzie ministrem, ten odparł "Tak jest, Panie Marszałku", zastukał obcasami i wyszedł, ale zaraz wrócił, bo zapomniał zapytać, na czele którego resortu stanie. Pojawił się ponownie przed Piłsudskim i zapytał: "A jakim będę ministrem, Panie Marszałku?", na co ten odpowiedział: "Będziecie głupim ministrem" - opowiadał prof. Janusz Osica.

Składkowski ze względu na swoje pełne oddanie Marszałkowi nazywany był "wachmistrzem Soroką Piłsudskiego". Nawiązywano w ten sposób do postaci wiernego sługi sienkiewiczowskiego Kmicica. Sam Składkowski, który posiadał wykształcenie medyczne, wolał określać się mianem najlepszego generała wśród lekarzy i najlepszego lekarza wśród generałów.

Ostatni premier II RP słynął z dużego poczucia humoru i radosnego powiedzonka: "byczo jest". Składkowski obdarzony był też talentem literackim, a swoim poczytnym dorobkiem pamiętnikarskim zapracował na miano "XX-wiecznego Paska".

Generał Felicjan Sławoj Składkowski. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Lekarz, generał, minister

Felicjan Sławoj Składkowski przyszedł na świat w 1885 roku w Gąbinie, położonym niedaleko Płocka. Podczas studiów medycznych w Warszawie związał się z Polską Partią Socjalistyczną. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i jako lekarz wraz z I Brygadą przeszedł cały szlak bojowy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uczestniczył w obronie kraju przed najazdem bolszewickim, a w 1924 roku otrzymał nominację na stopień generalski.

Po przewrocie majowym w 1926 roku, gdy władzę w Polsce siłą przejął Józef Piłsudski, zawsze wierny Marszałkowi Składkowski rozpoczął karierę polityczną jako komisarz rządu na miasto stołeczne Warszawę.

- Od maja do października 1926 roku, gdy pełnił tę funkcję, zrobił bardzo wiele dobrego dla miasta. Dbał o jego porządek i wygląd. Był człowiekiem niesłychanie odpowiedzialnym - mówił prof. Ludwik Malinowski, który w audycji "Na historycznej wokandzie" wcielał się w rolę obrońcy ostatniego premiera II RP.

W tym krótkim czasie Składkowski dał się poznać jako dobry organizator i urzędnik, który wykonuje swoje obowiązki z niezwykłą skrupulatnością. Już wtedy zasłynął z ciągłych inspekcji i niezapowiedzianych wizyt w urzędach i na komisariatach policji.

Składkowski w latach 1926-29 oraz 1930-31 stał na czele ministerstwa spraw wewnętrznych. Był także wiceministrem spraw wojskowych, posłem na Sejm oraz szefem Administracji Armii.

- To nie przypadek, że Składkowski w 1936 roku został premierem. Miał ogromne doświadczenie i był do tej roli przygotowany - stwierdził prof. Ludwik Malinowski.

Sławojki, rozwój gospodarczy, służba państwu

Rządy ostatniego premiera II RP spotykały się z dużą krytyką. Duży wpływ na późniejszą negatywną ocenę Składkowskiego miał fakt, że stał na czele rządu, który we wrześniu 1939 roku uciekł z kraju. Generał jako szef rady ministrów jednoznacznie kojarzony był więc z klęską wrześniową i niekompetencją sanacyjnych władz. Co więcej, Składkowski, który nie chciał odgrywać pierwszoplanowej roli w kraju, przez krytyków postrzegany był jako polityk uległy i niezdolny do podejmowania samodzielnych decyzji.

Ostra krytyka rzutowała również na postrzeganie pozytywnych przedsięwzięć podejmowanych przez szefa rządu. Wyśmiewano np. słynne sławojki, czyli ustępy, które premier kazał stawiać w gospodarstwach, aby podnieść poziom higieny obywateli II RP.

Składkowski rozumiał też jak bardzo istotny jest rozwój gospodarczy kraju. Za jego rządów przystąpiono do budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, choć przedsięwzięcie to kojarzone jest przede wszystkim z ministrem Eugeniuszem Kwiatkowskim.

- To nie jest polityka jednej osoby, a gabinetu. Kwiatkowski był członkiem rządu Składkowskiego, a to premier podejmuje decyzje i koordynuje działania - mówiła w audycji z 2018 roku dr hab. Jolanta Załęczny, kierownik Działu Historii i Badań Naukowych w Muzeum Niepodległości w Warszawie.

Ostatni premier II RP pełnił swoje obowiązki niezwykle sumiennie i tego samego oczekiwał od wszystkich podwładnych. Składkowski, podobnie jak za czasów pełnienia funkcji komisarza w Warszawie, osobiście kontrolował urzędy, tym razem w skali ogólnokrajowej.

- Był służbistą, ale w bardzo pozytywnym znaczeniu. Żądał, aby urzędnicy i policjanci wykonywali swoje obowiązki sumiennie i zgodnie z literą prawa. Jest to wzór premiera, którego ambicją jest jak najlepsza służba państwu - oceniał w radiowej audycji historyk prof. Wiesław Jan Wysocki z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz prezes Instytutu Józefa Piłsudskiego w Warszawie.

***

Po klęsce wrześniowej Składkowski uciekł na zachód, ale nowe władze emigracyjne z gen. Władysławem Sikorskim odsunęły go od pełnienia funkcji publicznych i wojskowych. Również po wojnie nie angażował się w sprawy polityczne.

Felicjan Sławoj Składkowski zmarł w 1962 roku w Londynie.

th