16 listopada 1897 roku urodził się Mieczysław Lepecki, major Wojska Polskiego, adiutant Józefa Piłsudskiego, podróżnik i pisarz.

W trakcie I wojny światowej walczył w Legionach, co - jak sam zaznaczał – wzbudziło w nim miłość do Komendanta. Bakcylem podróży zaraził się już po wojnie, kiedy od listopada 1925 do lipca 1926 roku znajdował się w Paragwaju.

Powrócił do zupełnie innego już kraju. Polska wskutek zamachu majowego znalazła się pod rządami zwolenników Piłsudskiego. Lepeckiego przydzielono do kierowanego przez Józefa Becka gabinetu Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Nim został adiutantem Piłsudskiego, Lepecki odbył dwie podróże: do Peru, gdzie miał zbadać warunki do przeprowadzenia polskiej akcji kolonizacyjnej oraz do innych krajów Ameryki Południowej, które odwiedził turystycznie i rekreacyjnie. Dyplomatyczne podróże do tej części świata odbywał jeszcze w drugiej połowie 1935 roku.  

Był wiernym towarzyszem Piłsudskiego przez 4 lata, aż do śmierci Marszałka. Wraz z dr. Marcinem Woyczyńskim i rotmistrzem Aleksandrem Hrynkiewiczem był niemal stale obecny przy Marszałku. Jego wspomnienia, spisane i opublikowane w "Pamiętniku adiutanta Marszałka Piłsudskiego", ukazują ludzkie oblicze męża stanu: jego słabostki (zwłaszcza do papierosów i słodyczy), sposoby spędzania wolnego czasu (nałogowe niemal układanie pasjansów i rodzinne oglądanie filmów), w końcu – cierpienie z powodu nieuleczalnej choroby.

Po śmierci Marszałka kierował ekspedycją badawczą na Madagaskar i wybrał się do ZSRR w podróż śladami syberyjskiej tułaczki Piłsudskiego.

Po wybuchu II wojny światowej, 17 września 1939 przekroczył granicę polsko-rumuńską. Stąd udał się na emigrację do Brazylii, skąd wrócił do kraju w 1962 roku. Lepeckiemu pozwolono wydawać książki podróżnicze. 

"Pamiętnik adiutanta" wydany został dopiero w 1988 roku, długo po śmierci autora, który zmarł 26 stycznia 1969.

bm

17 grudnia 1790 w mieście Meksyk odkopano Kamień Słońca z wyrytym na kamiennym dysku azteckim micie o powstaniu świata. To jeden z najważniejszych zabytków tej kultury.

Posłuchaj audycji Dariusza Aleksandrowicza i Elizy Bojarskiej poświęconych Aztekom.

Aztekowie byli ostatnią, obok Inków, wielką cywilizacją Ameryki Południowej przed podbiciem jej przez konkwistadorów.

- Historia kultur i cywilizacji w Dolinie Meksyku liczy sobie od chwili przybycia Corteza (1519 rok) sięga 3000 lat wstecz lekko licząc – mówił w audycji Elizy Bojarskiej prof. Jan Kiniewicz. – Były to cywilizacje następujące po sobie, co wynikało z przepływania grup koczowniczych.

Orzeł na kaktusie

Jedną z takich grup byli Aztekowie. Ich początki giną w mrokach dziejów. Podania mówią, że otrzymali oni od bogów wskazówkę: wędrowcy mieli osiedlić się tam, gdzie zobaczą orła na kaktusie.

Taki znak ukazał się im na wyspie pośrodku jeziora Texcoco. Tam też założyli swoją stolicę –Teotihuacán. Aztekowie byli wojowniczym ludem i stopniowo podbijali okoliczne indiańskie miasta-państwa.

W czasach największej świetności – jak pisze Brenda Ralph Lewis - imperium liczyło około 12 mln poddanych, rozciągało się na 250 tys. km kw. i składało z 38 prowincji. Państwo Azteków rozciągało się od Zatoki Meksykańskiej po Pacyfik.

Cywilizacja krwi

Aztekowie kojarzą się głównie z krwawymi obrzędami składania masowych ofiar z ludzi.

- Bardzo precyzyjny sposób prowadzenia wojen był podporządkowany kwestii kultu. Mianowicie, mówiąc w pewnym uproszczeniu, koncepcji, że słońce, które jest dawcą życia, wymaga dla swojego istnienia ofiar z ludzi - wyjaśniał prof. Jan Kiniewicz. - Ten kult wymagał stałego dostarczania jeńców na ofiary.

Powrót Pierzastego Węża

Kres imperium przyszedł wraz z pojawieniem się na kontynencie konkwistadorów. Początkowo Aztekowie wzięli ich za bogów, w tym Quetzalcoatla, Pierzastego Węża, którego powtórne przybycie miało zwiastować nadejście szczęśliwych czasów. Zamiast wybawienia, biały człowiek przyniósł ostatniej wielkiej cywilizacji Ameryki prekolumbijskiej zagładę.

Dziś na miejscu Teotihuacán stoi jedno z największych miast świata - Meksyk.

bm

85 lat temu, 6 grudnia 1933, zmarł Edmund Woś-Saporski, polski geometra i pionier polskiego osadnictwa w Brazylii.

Sebastian Woś, bo tak naprawdę się nazywał, przyszedł na świat 19 stycznia 1844 w Starych Siołkowicach koło Opola (wówczas zabór pruski). W 1867 roku, po krótkim pobycie w Londynie, ten opolski urzędnik pocztowy udał się do Ameryki Południowej. Początkowo trafił do Montevideo, stolicy Urugwaju, skąd przedostał się do Brazylii. W 1870 roku przeniósł się do Kurytyby, stolicy południowobrazylijskiego stanu Parana. Tym samym stał się jednym z pierwszych spośród rzeszy polskich emigrantów w Brazylii.

Brazylijska gorączka

- Fala emigracji do Ameryki Południowej była mniej liczna, niż ta, która wybrała Amerykę Północną. Kierowała się głównie do Brazylii i Argentyny. Szacuje się, że w Brazylii zamieszkiwało wtedy od 100 do 150 tys. Polaków, w Argentynie zaś 30 tys. – wyjaśniał prof. Piotr Szlanta w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika Polska". – Ta dysproporcja między Amerykami wynikała po części odmiennych warunków. W Ameryce Łacińskiej brak było dużych ośrodków przemysłowych i polscy emigranci zasiedlali głównie dziewicze obszary dżungli.

Największa fala emigracji przypadła na lata 1889-1914. Nazywaną ją potocznie "brazylijską gorączką". Tysiące ludzi postanowiło wówczas opuścić przeludnione wsie zaboru austriackiego i rosyjskiego w poszukiwaniu lepszego życia za oceanem.  Warto zaznaczyć, że sam Woś-Saporski kusił Polaków obietnicą wielkich terenów, które tylko czekają na przygotowanie pod uprawę. Pisał m.in. że na każdą rodzinę czeka tu gospodarstwo o rozmiarze 100 morg (ok. 50 ha), podczas gdy przeciętne gospodarstwo w zaborze austriackim w połowie XIX wieku liczyło sobie zaledwie 5, 6 ha.

Emigracji sprzyjały przemiany, które zaszły w samej Brazylii. W listopadzie 1889 roku doszło do puczu wojskowego, która po krwawej przyniósł kres autokratycznemu Cesarstwu Brazylii. W jego miejsce ustanowiona została Republika. To osłabiło pozycję wielkich posiadaczy ziemskich, i tak już nadwątloną zniesieniem niewolnictwa w 1888 roku. Brazylia cierpiała na głód rąk do pracy zwłaszcza przy karczowaniu dżungli i pozyskiwaniu kauczuku. Tę niszę mieli wypełnić emigranci ekonomiczni z Europy.

Ojciec polskiego osadnictwa

Wosiem-Saporskim, synem bogatego chłopa, na dobrym, pocztowym stanowisku, prawdopodobnie do emigracji zmusiły względy inne, niż ekonomiczne. Mężczyźnie groził pobór do pruskiego wojska. W Brazylii Woś przyjął nazwisko Saporski i rozpoczął pracę jako nauczyciel. Równocześnie ukończył kurs miernictwa, a w 1874 roku uzyskał tytuł geometry. Zajmował się m.in. wytyczaniem linii kolejowych na terenie dziewiczych jeszcze południowych stanów Brazylii, budował linie telegraficzne i drogi.

Działalność zawodową łączył Woś-Saporski z pracą nad ułatwieniem napływu polskich emigrantów do Brazylii. Już w 1869 roku wystarał się o koncesję dla kolonizacji polskiej w Paranie u cesarza Piotra II. Na mocy tej ugody powstała Pilarzinho (Pielgrzymka) pod Kutrybą, pierwsza polska kolonia.

Z powodu fali emigracji rozpoczętej w 1889 roku zaistniała potrzeba utworzenia instytucji, która wspomagałaby polską społeczność w Brazylii. Już w 1890 roku powołano do życia Towarzystwo im. Tadeusza Kościuszki, a Saporski został jego wiceprezesem. Trzy lata później przejął, jako członek spółki akcyjnej, podupadającą "Gazetę Polską w Brazylii" i został jej redaktorem. Czasopismo było jedynym organem prasowym, który mimo szalejącej rewolucji (tej, która przyniosła kres Cesarstwu), wychodziła bez względu na to, czy w Paranie rządzili akurat rojaliści czy republikanie.

- W 1912 roku został wybrany do parlamentu stanowego Parany jako pierwszy poseł narodowości polskiej – podkreślał prof. Andrzej Notkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

W 1923 roku z powodu pogarszającego się stanu zdrowia zrezygnował z działalności publicznej. Pozostał w Kurytybie do końca życia. Przeszedł do historii nie tylko jako pionier, ale też opiekun polskich emigrantów, którzy w poszukiwaniu lepszego losu wywędrowali na drugi koniec świata.

bm

Teoria o japońskim pochodzeniu "pierwszych ludów", czyli przodków dzisiejszych Indian, wysnuta została przez archeologów na podstawie podobieństw w kamiennych artefaktach po obu stronach Pacyfiku. Hipoteza opiera się na podobieństwie kamiennych narzędzi wykonanych przez zamieszkujący prehistoryczną Japonię lud Jomon do tych znalezionych na stanowiskach archeologicznych związanych z "pierwszymi ludami".

Indianie – rdzenni mieszkańcy Ameryki

Zgodnie z założeniami tej teorii, rdzenni Amerykanie wyemigrowali do obu Ameryk z Japonii około 15 tys. lat temu, przemieszczając się wzdłuż północnego  brzegu  Oceanu Spokojnego, który stanowił lądowy most w miejscu, w którym dziś znajduje się Cieśnina Beringa.

Stamtąd "pierwsze ludy" rozprzestrzeniły się po wewnętrznej części kontynentu i dalej na południe, docierając do południowego krańca Ameryki Południowej w ciągu mniej niż dwóch tysięcy lat.

Zęby mówią "nie"

- Stwierdziliśmy, że ludzka biologia po prostu nie pasuje do teorii archeologicznej – ocenił kierownik badań, profesor Richard Scott, uznany ekspert w badaniu ludzkich zębów, który kierował interdyscyplinarnym zespołem badaczy. - Nie kwestionujemy idei, że prehistoryczni rdzenni Amerykanie przybyli przez północno-zachodnie wybrzeże Pacyfiku, tylko teorię, że pochodzą od ludu Jomon w Japonii.

Jak dodaje, przeczą temu wyniki zarówno badań genetycznych, jak i uzębienia. Zdaniem prof. Scotta przodkowie dzisiejszych Indian przybyli do Ameryki najprawdopodobniej z Syberii. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym PaleoAmerica. 

W swojej karierze trwającej prawie pół wieku, Richard Scott - profesor antropologii na Uniwersytecie Nevada-Reno - podróżował po całym świecie, zbierając ogromny zasób informacji na temat ludzkich zębów, zarówno prehistorycznych jak i współczesnych.  Jest on autorem licznych badań naukowych i kilku książek na ten temat.

Indianie - mit czerwonoskórego

W swojej najnowszej pracy zastosował wielowymiarowe techniki statystyczne do dużej próbki zębów z obu Ameryk, Azji i Pacyfiku, wykazując, że ilościowe porównanie zębów ujawnia niewielki związek między ludem Jomon a rdzennymi Amerykanami. Zgodność wynosiła zaledwie 7 proc.

Ludzie zasiedlili Amerykę wcześniej?

Badania uzębienia znalazły odzwierciedlenie w wynikach testów genetycznych.

- Jest to szczególnie jasne w dystrybucji linii matczynych i ojcowskich, które nie pokrywają się między wczesnymi populacjami Jomon i amerykańskimi - stwierdza współautor badań, prof. Dennis O'Rourke. - Ponadto ostatnie badania prehistorycznego DNA z Azji ujawniają, że te dwa ludy (Jomon i przodkowie rdzennych Amerykanów) oddzieliły się od wspólnego przodka w znacznie wcześniejszym czasie.

Pod koniec września opinia publiczna została poinformowana o niezwykłym odkryciu, które zdaje się potwierdzać wyniki badań prof. Scotta. W Nowym Meksyku odkryto ślad ludzkiej stopy, którego wiek datowany na ok. 23 tys. lat.

EurekaAlert!/PaleoAmerica/bm