Przyszła na świat w 1840 roku jako nieślubne dziecko Józefy Bendy, ojciec przyszłej aktorki był nieznany. W młodości uczyła się na pensji. Wkrótce zamarzyła jej się kariera aktorki.

- Typowym dla rysu charakterologicznego Modrzejewskiej był ogromny upór i praca nad sobą - mówił Piotr Dmitrowicz w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Mieć 19 lat". - Młoda Modrzejewska w teatrze zbierała bardzo słabe recenzje.

Na rodzimych scenach

Modrzejewska pracowała wytrwale nad sobą: ćwiczyła głos (który był jej słabą stroną) i pobierała nauki u niemieckiego aktora Gustawa Zimajera. Wspólnie grali w wędrownej trupie aktorskiej Konstantego Łobojki. Wkrótce parę połączyło uczucie: jego owocem był urodzony w 1861 roku Rudolf Modrzejewski, późniejszy wielki budowniczy mostów.

Modrzejewskiej przestało wystarczać życie prowincjonalnej aktorki, włóczącej się od przedstawienia do przedstawienia po małych miasteczkach Galicji. Kolejnym celem aktorki była Warszawa. Tu zaczęła występować od 1868 roku. Również w tym roku poślubiła Karola Chłapowskiego. Na deskach warszawskich występowała przez 8 lat, gdzie – dzięki wybitnym rolom dramatycznym – uzyskała status gwiazdy.

Kariera w USA

- Ambicja, chęć sprawdzenia talentu i nadmiar intryg w warszawskim środowisku aktorskim – takie powody wyjazdu Modrzejewskiej za ocean przytacza Dariusz Aleksandrowicz autor audycji "Radiowe portrety Polaków". 13 lipca 1876 roku aktorka wyruszyła wraz z mężem i synem do Kalifornii. Znalazła się w grupie polskich imigrantów, w której był m.in. Henryk Sienkiewicz.

Amerykanie, choć początkowo nieufni wobec przybyszki "z końca świata", wkrótce zachwycili się jednak nieprzeciętnym talentem "Modjeskiej" – bo taki pseudonim artystyczny przybrała aktorka. Życie Modrzejewskiej składało się z niemal samych tournée po USA i Europie. Do kraju pod zaborami wracała jeszcze kilkakrotnie, lecz niekiedy zabraniano jej występów. Dlaczego? Posłuchaj audycji.

bm

Dzieciństwo spędził w Przemyślu. Po wybuchu II wojny światowej, ojcu jako żołnierzowi, udało się przedostać przez Węgry do Wielkiej Brytanii. Po zakończeniu wojny rodziny nie udało się scalić. Grotowski utrzymał z ojcem jedynie kontakt korespondencyjny.

Studia

W 1955 roku ukończył studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. Następnie wyjechał do Mokswy, gdzie studiował reżyserię w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. W 1957 roku jako reżyser wystawił swoją pierwszą sztukę w Teatrze Starym im. Heleny Modrzejewskiej.

Teatr Laboratorium

Po koniec lat 50., Grotowski został dyrektorem Teatru 13. Rzędów w Opolu. Wkrótce zmienił jego nazwę na Teatr Laboratorium 13. Rzędów. Wystawiał tam głównie klasyczne sztuki znanych dramatopisarzy, m.in. Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Właśnie wtedy bardziej zainteresował się grą aktorską. W 1965 roku przeniósł teatr do Wrocławia, któremu nadał nazwę Teatru Laboratorium.

Teatr ubogi

Od tego momentu właściwie zajął się już tylko prowadzeniem gry aktorów. Opublikował wtedy artykuł pt. "Ku teatrowi ubogiemu", który stał się jedną z najważniejszych manifestacji artystycznych teatru XX wieku. Postulował skupienie się wyłącznie na grze aktorskiej oraz na relacji aktor-widz. Optował za porzuceniem bogatych dekoracji czy przejmującej muzyki w inscenizacjach. Według niego aktor miał być nie tylko elementem przedstawienia, ale podmiotem, na którym miała skupiać się cała uwaga widza. W tym celu zamienił teatr w laboratorium, w którym badał poszczególne etapy procesu twórczego aktora.

- Aktor może oznaczać człowieka, który reprezentuje sobą pewną rolę, który przedstawia lub przeżywa pewną postać, innym słowem gra kogoś - tłumaczył Jerzy Grotowski w audycji "Laboratotium Grotowskiego" z 1980 roku. - Inna możliwość to aktor, który oznacza człowieka działającego, który dąży do tego, żeby grać mniej niż jak się gra w życiu i który pociąga innych do najprostszych działań, graniczących z czymś dziecięcym.

Według Grotowskiego teatr to nie tylko budynek i zespół aktorów odtwarzających swoje role. Jakie funkcje spełnia teatr? Posłuchaj audycji "Laboratorium Grotowskiego".

Innowator

Teatr Laboratorium światową sławę zawdzięcza przełomowym osiągnięciom w dziedzinie sztuki aktorskiej i odkrywczym inscenizacjom wielkiej klasyki, m.in. dzięki głośnym spektaklom "Akropolis", "Książę Niezłomny" oraz "Apokalipsis cum figuris". "Książę Niezłomny" zachwycił krytyków. Doprowadził w nim teatr pod względem technicznym i aktorskim do najwyższej perfekcji.

- Teatrolodzy na świecie kojarzą Polskę przede wszystkim z Grotowskim. Dla nich Grotowski jest do dziś żywy - twierdził redaktor Andrzej Matul w audycji "Sezon na Dwójkę".

- "Książę Niezłomny" pomimo czegoś ubogiego, ukrywał w sobie skomplikowaną konstrukcję. Grotowski sparafrazował tekst według dramatu Calderona  – mówiła prof. Maria Prusak w audycji "Encyklopedia teatru polskiego".

Metoda gry aktorskiej

- Wybrać sztukę autora, to nie znaczy wybrać jego poglądy. Grotowski odważnie przerabiał dramaty, które wziął na swój warsztat - powiedziała profesor Barbarą Osterloff w audycji "Sezon na Dwójkę". - Za tymi zmianami szła tytaniczna praca i wiedza samego Grotowskiego jako reżysera. Bardzo wiele wymagał od swoich aktorów. Z jednym aktorem potrafił pracować godzinami dzień w dzień. Wprowadził do teatrologii pojęcie "aktu całkowitego".

Charakterystyczne dla twórczości Grotowskiego było zapraszenie widzów na scenę, by wspólnie z aktorami wzięli udział w przedstawieniu. Jednak obserwując zmieszanie widzów, zrezygnował z takiego zabiegu.

- Rola Grotowskiego polegała na bardzo powolnym czekaniu na to, co my zaproponujemy. Nie mówił jako pierwszy, jak mamy grać. Zostawiał nam wolną rękę. Czasem akceptował naszą grę dopiero po ośmiu godzinach bezustannych prób – wspominał jeden z aktorów Grotowskiego Ryszard Cieśla w audycji "Sezon na Dwójkę".

Parateatr

Pod koniec lat 70. Grotowski zaprzestał wystawiania sztuk. Zajął się badaniem związków teatru z psychologią, antropologią i religią. Prowadzonym przez siebie badaniom nadał nazwę Parateatru. Ich rezultat miał doprowadzić do zaangażowania widzów w proces powstania kultury. W tym celu organizował specjalne warsztaty, na których oprócz przekazywania uczestnikom wiedzy z zakresu sztuki, zajmował się pewną formą psychoterapii. Zajęcia odniosły sukces nie tylko w Polsce, ale również poza jej granicami.

Emigracja

Wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku zastało go za granicą. Wtedy zdecydował, że nie wróci do Polski. W latach 80. przeprowadził cykl warsztatów w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie zainteresował się tzw. technikami rytualnymi pochodzącymi z różnych rdzennych religii, które postanowił wpleść w swoje dramaty. Badania nad nimi kontynuował od 1985 roku w swojej posiadłości we włoskiej miejscowości Pontendra. Od tego momentu krytyka coraz częściej zaczęła go oskarżać o popadanie w szamanizm.

W ciągu swojego życia, Grotowski został uhonorowany wieloma nagrodami i odznaczeniami na całym świecie. W 1997 roku został profesorem w utworzonej specjalnie dla niego katedrze Antropologii Teatru w College de France. W ostatnich latach życia został pedagogiem pomagającym wkroczyć na scenę młodym twórcom teatralnym. Zmarł 14 stycznia 1999 w swoim domu z Pontederze.

seb

Zasłynął jako mistrz charakteryzacji. Do historii teatru polskiego przeszło wiele jego ról - między innymi tytułowego Judasza w sztuce Karola Huberta Rostworowskiego, Wielkiego Fryderyka w sztuce Adolfa Nowaczyńskiego i starego wiarusa w "Warszawiance" Stanisława Wyspiańskiego - tę postać szczególnie zapamiętała publiczność.

Był człowiekiem niezwykle żywotnym - wdzięcznym obiektem do żartów i anegdot z racji cech osobowościowych: uparty i skąpy megaloman, dla którego najważniejsze w życiu były oklaski widowni. Ponieważ żył prawie 100 lat - znali go twórcy kultury Młodej Polski, Dwudziestolecia i Polski powojennej.

Wiek Solskiego

Ludwik Solski (właściwie Ludwik Napoleon Sosnowski) urodził się 20 stycznia 1855 roku w Gdowie. Był trzykrotnie żonaty - jego drugą żoną była znakomita aktorka Irena Solska.

Debiutował w 1876 roku w Krakowie, z którym - z dłuższymi i krótszymi przerwami - związany był przez całe długie życie. Występował tu w latach 1883-1900, od 1905 do 1913 roku był dyrektorem Teatru Miejskiego w Krakowie. W dwudziestoleciu międzywojennym grał i reżyserował w teatrach w całej Polsce. W 1937 roku nadano mu tytuł honorowego dyrektora Teatru Miejskiego w Łodzi.

Jego mieszkanie w Warszawie zostało doszczętnie zniszczone podczas wrześniowych bombardowań w 1939 roku. Wraz z nim przepadło wiele dzieł malarskich - obrazy Józefa Mehoffera, Juliana Fałata i Piotra Stachiewicza oraz dwanaście prac Stanisława Wyspiańskiego

W 1944 ponownie zamieszkał w Krakowie. W marcu 1954 roku uhonorowano go doktoratem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Grał do samego końca. Ostatni raz pojawił się na scenie 5 czerwca 1954 roku jako Dyndalski w inscenizacji "Zemsty" Aleksandra Fredry. Zmarł 19 grudnia 1954 w Krakowie – zaledwie miesiąc przed swymi setnymi urodzinami. Został pochowany na Skałce.

W 1939 zaciągnął się na ochotnika do wojska i brał udział w kampanii wrześniowej. Po klęsce został pojmany i osadzony w obozie jenieckim. To wtedy nabawił się gruźlicy, choroby, z którą zmagał się latami. Uwolniony dzięki staraniom matki, wraca do Krakowa i podejmuje pracę w miejskiej gazowni. Z końcem wojny rozpoczyna naukę w studiu aktorskim przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Pomysł na grę aktorską płynął z niezwykle bogatego wnętrza artysty, pełnego zadumy nad sobą i otaczającym światem. Już dwa lata później – w 1947 roku – kończy studia w, a szkoła ta zostaje później przemianowana na Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Krakowie.

Początkiem jego kariery był teatr i jako miejsce największych sukcesów teatr właśnie pozostał jego domeną do końca życia. Nie miało znaczenia czy był to teatr pachnący kotarami i sceną kryjącą się za tajemniczą kurtyną, czy może teatr świecący blaskiem monitora z nazwą "Teatr Telewizji". W sztukach teatralnych czuł się znakomicie i role tworzył pełne głębi... bo kiedy mówił, to nie deklamował, bo kiedy wypowiadał swoje kwestie wiedzieliśmy, że to nie aktor, lecz bohater sztuki we własnej osobie zaszczycił nas swoją obecnością. Nawet najtrudniejsze role, już od pierwszych lat służby teatrowi, odgrywał z godnością – z tą ledwo uchwytną chwilą zadumy, która pozwalała nam mniemać, że słowa te płyną z niego, a nie ze spisanego przez autora tekstu.

W teatrze zadebiutował  1 marca 1947 roku – zagrał Charysa w "Odysie u Feaków" na deskach Teatru Starego w Krakowie. W lipcu tego roku zdał z oceną celującą egzamin do ZASP. Późniejsze role za każdym razem udowadniały jak ważnym był człowiekiem dla polskiej sceny teatralnej. Nie tylko grał jako aktor, lecz też reżyserował sztuki. Od wczesnych lat zajmował się także kierownictwem artystycznym – choćby Teatr Śląski w Katowicach. Sztuki teatralne, te największe, najbardziej znane zdawało się, że były pisane dla niego. W każdym repertuarze tworzył role niezapomniane. Już od pierwszych lat na scenie grał w wielkich sztukach Maksyma Gorkiego ("Mieszczanie"), Juliusza Słowackiego ("Balladyna", "Mazepa", "Fantazy"), Moliera ("Mizantrop"), Aleksandra Fredry ("Mąż i żona", "Dożywocie"), ale też w sztukach jawnie komunistycznych jak na przykład "Młodość ojców" Borysa Gorbatowa czy "Jak hartowała się stal" Nikołaja Ostrowskiego.

Nie trudne były mu też role w trudnych dramatach – choćby w "Domu lalki" Henryka Ibsena czy w "Tragedii florenckiej" Oscara Wilde'a. Obie te sztuki, jak wiele w tamtym okresie, także osobiście reżyserował. Grał w dramatach dawnych – antycznych – jak choćby Sofoklesa, ale i we współczesnych sztukach Friedricha Dürrenmatta. Ról i wielkich ról wymieniać można bez liku. Jak mało kto na polskiej scenie potrafił dotrzeć do sedna przekazu największych pisarzy i dramaturgów w historii – byli to między innymi Antoni Czechow, William Szekspir, Stefan Żeromski, Adam Mickiewicz, Sławomir Mrożek, Eugene O'Neill, Witold Gombrowicz, Stanisław Wyspiański... łatwiej byłoby napisać kogo nie grał.

Karierę filmową rozpoczął kilka lat po debiucie na scenie. Nie był tak bardzo filmowy jak teatralny, ale wiele ról zasługuje na najwyższe uznanie. W "Pętli" Wojciecha Hasa (na motywach opowiadania Marka Hłaski) stworzył kapitalną kreację Kuby Kowalskiego, a w "Pożegnaniach" tego samego reżysera (na podstawie powieści Stanisława Dygata) pięknie wpisał się w rolę Mirka. W tym pierwszym okresie filmowym na uwagę zasługuje też rola Andrzeja Koeniga w głośnym filmie "Prawo i pięść" Jerzego Hoffmana – film zasłynął także dzięki wspaniałej balladzie "Nim wstanie dzień" w wykonaniu Edmunda Fettinga.

W późniejszym okresie Gustaw Holoubek zagrał w głośnych filmach, z których większość opierała się na znanych dziełach literackich – tu choćby "Lawa" Tadeusza Konwickiego (w oparciu o "Dziady" Mickiewicza) czy "Sanatorium pod klepsydrą" Hasa (na podstawie prozy Brunona Schulza). Pamiętamy też jego niezapomnianą rolę Napoleona Bonaparte w "Marysia i Napoleon" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego. Wymieniać tych ról miejsca i czasu mało. Było ich ponad 50 w filmie, ponad 100 w Teatrze Telewizji i kilkaset na scenach teatralnych. Wiele z nich reżyserował.

W swojej bogatej karierze był też pedagogiem i członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W okresie PRL-u był także posłem na Sejm, a po przemianach ustrojowych był senatorem I kadencji. Napisał też dwie książki odnoszące się do życia i teatru. Aktor odszedł od nas 6 marca 2008 roku w Warszawie. W pożegnalnych słowach na Starych Powązkach zostały odczytane słowa Prezydenta Lecha Kaczyńskiego:

"Gustaw Holoubek kochał świat i kochał życie, dzięki czemu, nam wielbicielom jego talentu, pomagał patrzeć na rzeczywistość jaśniej i z większą ufnością, niekiedy wbrew przygnębiającej szarości realiów. Takim pozostanie w naszej wdzięcznej pamięci, którą jesteśmy mu winni w zamian za wszystkie wzruszenia, jakich dzięki niemu doznaliśmy (…)  Poczytuję sobie za zaszczyt, że jako Prezydent Rzeczypospolitej w uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej mogę nadać Gustawowi Holoubkowi pośmiertnie Order Orła Białego. Niech najwyższe odznaczenie państwowe będzie znakiem hołdu całego narodu dla wielkiego Polaka i wybitnego artysty".

 PP

"Głos dźwięczny, jak dzwon Zygmunt"

Józef Węgrzyn urodził się 13 marca 1884 roku w Warszawie, jako drugie dziecko dozorcy Walentego Węgrzyna i Karoliny z Beslerów. Wychowywał się w Krakowie w domu swojego starszego brata Maksymiliana, który był aktorem w tamtejszym Teatrze Miejskim.

W 1902 roku Węgrzyn ukończył szkołę realną, a rok później również szkołę dramatyczną Gabrieli Zapolskiej. W lutym 1904 roku zadebiutował na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie - wcielił się w postać Erosa w "Erosie i Psyche" Jerzego Żuławskiego. Zastąpił wówczas nieobecnego Stanisława Knake-Zawadzkiego.

- Węgrzyn miał doskonałe warunki fizyczne na aktora, a także temperament i dźwięczny, niski głos. Najpiękniejszy ponoć głos spośród wszystkich aktorów dwudziestolecia, a miał konkurencję w postaci Osterwy i Junoszy-Stępowskiego. Mówiono nawet, że był to głos dźwięczny jak dzwon Zygmunt - mówiła historyk teatru Hanna Baltyn w audycji Iwony Malinowskiej z cyklu "Wielcy aktorzy w anegdocie". 

Niedługo później otrzymał angaż w Teatrze Ludowym w Krakowie, gdzie zgrał między innymi Gospodarza w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego (1905). Następnie zatrudnił się w Teatrze Miejskim w Krakowie, w którym występował aż do 1912 roku. Swój talent szlifował wówczas pod okiem Ludwika Solskiego – dyrektora tamtejszej sceny. Do jego najważniejszych kreacji z tamtego okresu należą: postać Augusta von Bismarcka we "Fryderyku Wielkim" (1909) Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Ludwika Solskiego, a także Orestesa ze słynnej "Orestei" (1910) Ajschylosa.

Zobacz także: Ludwik Solski: "życie dała mi sztuka"

Przełom w karierze Węgrzyna nastąpił pod koniec 1912 roku, gdy Arnold Szyfman – legendarny przedwojenny reżyser, dramaturg i dyrektor teatrów – zaangażował go do nowo powstałego Teatru Polskiego w Warszawie. Na jego scenie grał przez dwa lata. Jednocześnie występował również w innych miastach – we wrześniu 1913 roku grał na przykład w Poznaniu, a w chwili wybuchu I wojny światowej przebywał w Sopocie.

Przeczytaj też: Arnold Szyfman – stworzył Teatr Polski

Józef Węgrzyn pozuje do zdjęcia w stroju pochodzącym z opery "Krakowiacy i górale" Jana Nepomucena Kamińskiego. Źródło: Polona/Domena publiczna

W kinie i teatrze

Po wyjeździe z Sopotu przeniósł się do Krakowa, gdzie występował przez parę miesięcy. W październiku 1915 roku powrócił do Warszawy i ponownie zaczął grać na scenie Teatru Polskiego. Niedługo później po raz pierwszy wcielił się w rolę Gustawa-Konrada w "Dziadach" Adama Mickiewicza, która zagwarantowała mu uznanie widzów i rozpoznawalność. W kolejnych latach słynnego bohatera zagrał jeszcze kilka razy – między innymi w 1921 roku w wersji Konstantego Tatarkiewicza, w 1927 roku ponownie w interpretacji Aleksandra Zelwerowicza oraz w 1934 roku w sztuce wyreżyserowanej przez Leona Schillera.

Zobacz także: Leon Schiller - artysta pełen sprzeczności

Aktor chętnie wcielał się również w postać Kordiana, tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego. Po raz pierwszy zagrał go w 1916 roku w sztuce wyreżyserowanej przez Józefa Sosnowskiego.

- Najlepiej się sprawdzał właśnie w repertuarze romantyczno-heroicznym. Grał króla Edypa, Brutusa, wielokrotnie Gustawa-Konrada - mówiła na antenie Polskiego Radia historyk teatru Hanna Baltyn. - Miał genialny kontakt z widownią, na której wrażliwość estetyczną przenosił te swoje romantyczne uniesienia. Miał też wielki zmysł tragizmu - dodała. 

Mimo iż publiczność go kochała, krytycy często krytykowali jego skłonność do przesady, którą ujawniał podczas gry. 

Węgrzyn pojawiał się nie tylko w teatrze, lecz także na wielkim ekranie. Po raz pierwszy w filmie pokazał się w 1914 roku – zagrał wówczas Czesława w "Słodyczy grzechu" Edwarda Puchalskiego. Do 1946 roku wystąpił w ponad pięćdziesięciu produkcjach zarówno niemych, jak i dźwiękowych. Warto wymienić chociażby jego rolę tytułowego bohatera w "Księciu Józefie Poniatowskim" (1918) w reżyserii Aleksandra Hertza, Rudeckiego w "Tredowatej" (1926) w reżyserii Edwarda Puchalskiego i Jerzego Węgrzyna, a także majora Waleriana Łukasińskiego w "Księżnej Łowickiej" (1932) w reżyserii Mieczysława Krawicza i Janusza Warneckiego.

Jadwiga Smosarska jako Joanna Grudzińska i Józef Węgrzyn jako Walerian Łukasiński w jednej ze scen filmu "Księżna łowicka" Mieczysława Krawicza i Janusza Warneckiego. Źródło: NAC/dp

Aktor po raz ostatni pojawił się na dużym ekranie w 1946 roku – zagrał wówczas mistrza Amadeusza Ordoni w "Dwóch godzinach" w reż. Stanisława Wohla i Józefa Wyszomirskiego.

Czasy wojenne i powojenne

Od 1916 do 1924 roku Węgrzyn pracował w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. Współpracował również z Teatrem imienia Wojciecha Bogusławskiego. Następnie – w latach 1925-1938 pojawiał się na deskach Teatru Narodowego. Szczególnie pamiętna jest jego rola z 1924 roku, gdy zagrał Don Juana w sztuce José Zorilli w reżyserii Emila Chaberskiego. Postać słynnego amanta jest uważana za jedną z najlepszych kreacji Węgrzyna – w kolejnych latach wcielił się w nią zresztą kilkadziesiąt razy na scenach różnych polskich teatrów.

Pod koniec lat 30. był przez chwilę związany z Teatrem Buffo. Często można go było także zobaczyć występującego w Poznaniu, Lwowie, Krakowie, czy Łodzi. W tamtym okresie zainteresował się również reżyserią – jego dzieła można było podziwiać między innymi w Teatrze Letnim i Narodowym.

Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Prawdopodobnie miało to związek z tym, że w lipcu tego samego roku zagrał Battlera - będącego parodią Hitlera - w "Genewie" George'a Bernarda Shawa w Teatrze Polskim. Gdy po kilku miesiącach został zwolniony z więzienia, zaczął występować w teatrach jawnych – między innymi w Komedii i Miniaturze.

Gdy wojna dobiegła końca, wyjechał do Łodzi, gdzie występował w Teatrze Wojska Polskiego. Ostatnie lata jego życia były naznaczone ciężką chorobą i bólem po stracie syna Mieczysława, który został zamordowany w niemieckim nazistowskim obozie zagłady Auschwitz w Oświęcimiu.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Ostatnia znacząca rola Węgrzyna pochodzi z 1948 roku – zagrał wówczas Strzygę-Strzyckiego w "Porwaniu Sabinek" w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.

Józef Węgrzyn zmarł 4 września 1952 roku w Kościanie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

jb

Na deskach kabaretów

Tadeusz Blomberg, bo tak naprawdę nazywał się Tadeusz Olsza, przyszedł na świat w Warszawie jako syn fabrykanta organów Andrzeja Blomberga i Bronisławy z Mianowskich. Jego starszym bratem był aktor Michał Halicz.  

Dzieciństwo i młodość Tadeusza Olszy pozostają zagadką - nie dysponujemy informacjami dotyczącymi najwcześniejszych etapów. Wiem, że od 1915 roku uczył się harmonii i śpiewu w Konserwatorium Warszawskim. Na zajęcia uczęszczał do 1917 roku, gdy za działalność niepodległościową został aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w Lubaniu. Wolność odzyskał prawdopodobnie wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Z pewnością przed 1920 rokiem posługiwał się nazwiskiem Olsza i występował na scenie kabaretu "Czarny kot" w Warszawie.

W 1921 roku zdał eksternistyczny egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich (ZASP) i zaczął coraz częściej pojawiać się na deskach warszawskich rewii i kabaretów. W kwietniu jego nazwisko można było podziwiać na afiszach reklamujących przedstawienia "Qui Pro Quo". Szczególnie znane stało się wówczas jego wykonanie słynnego przedwojennego szlagieru "Dymek z papierosa". W kolejnym sezonie Olsza występował głównie w małych, lecz niezwykle popularnych lokalnych teatrach kabaretowych – w "Nietoperzu" i "Stańczyku".

Druga połowa lat 20. i lata 30. były dla aktora niezwykle pracowite. Nie był wierny jednej scenie - chętnie pojawiał się na deskach m.in. "Qui Pro Quo", "Perskiego Oka", "Karuzeli", "Starej Bandy" i "Cyrulika Warszawskiego". Gościnnie występował także w innych miastach – we Lwowie, Płocku, Łodzi i Krakowie. Olsza był wówczas jednym z najpopularniejszych artystów kabaretowych w Warszawie, odnoszącym spektakularne sukcesy jako wykonawca zabawnych monologów i piosenek. Jego przebój "Ja mam ciocię na Ochocie" śpiewała wówczas cała stolica. Był także bardzo zdolnym tancerzem. Specjalizował się w tangu, a na scenie często partnerowały mu siostry Halama - Loda i Zizi. 

Zobacz także: Loda Halama - przetańczyła życie

Światła, kamera, akcja!

Swoją pierwszą poważną rolę w filmie aktor otrzymał w 1922 roku. U boku brata zagrał wówczas w niemym niemieckim dramacie "Krzyk w nocy" w reżyserii Henryka Bigoszta. Dwa lata później ponownie pojawił się na wielkim ekranie w ekranizacji powieści Gabrieli Zapolskiej "O czym się nie mówi" w reżyserii Edwarda Puchalskiego. W 1925 roku natomiast w "Rywalach" Henryka Szaro. Produkcje nie zachowały się do naszych czasów.

Początkowo Olsza grał tylko postacie epizodyczne, a jego nazwisko często nie było nawet wymieniane w napisach końcowych. Na przełom w karierze musiał więc jeszcze poczekać, zmiana przyszła bowiem dopiero w 1931 roku za sprawą roli Gustawa von Wollendorfa w "Uwiedzionej" w reżyserii Michała Waszyńskiego. W tym samym roku aktor wcielił się również w postać Jima Graya, jednego z głównych bohaterów "Głosu serca"  w filmie w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego. 

W 1935 roku Olsza zagrał w dwóch niezwykle popularnych przed wojną komediach Waszyńskiego - w "Antku policmajstrze" i "Jaśnie panie szoferze". Na wielkim ekranie pojawił się wówczas u boku jednych z największych sław ówczesnego kina – Eugeniusza Bodo, Adolfa Dymszy, Mieczysławy Ćwiklińskiej, Ludwika Sempolińskiego, Lody Niemirzanki i Iny Benity. Rozwój kariery filmowej aktora zahamował wybuch II wojny światowej.

Przeczytaj również:

• Eugeniusz Bodo. "Wyśpiewał" swój tragiczny los
• Ludwik Sempoliński – wielki artysta małych scen
• Adolf Dymsza. Przedwojenny mistrz komedii

Aktor, który został żołnierzem

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

24 sierpnia 1939 roku Olsza został zmobilizowany do wojska. Walczył w wojnie obronnej 1939 roku, potem przez Rumunię dotarł do Paryża. Po kapitulacji Francji znalazł się natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie służył w Polskich Siłach Zbrojnych w Szkocji, a w latach 1941-1943 prowadził Teatr Polowy I Brygady Strzelców.

Do ojczyzny powrócił we wrześniu 1946 roku. Początkowo występował na deskach krakowskiego teatru "Siedem Kotów". Wkrótce otrzymał jednak pracę w stolicy w teatrze "Muzyczny Dom Wojska Polskiego", gdzie w lutym 1947 roku wystąpił w "Żołnierzu Królowej Madagaskaru" Juliana Tuwima w reżyserii Janusza Warneckiego. Od końca lat 40. przez kolejne trzydzieści lat Olsza związany był z warszawskim teatrem "Syrena". Prócz aktorstwa, poświęcił się również reżyserii – wspólnie z Kazimierzem Krukowskim tworzył programy składane takie jak "A my nic, tylko gramy!" i "Nasza żartoteka".

Od 1952 roku występował także w Teatrze Polskiego Radia. Zagrał między innymi w "Literaphonie" Bolesława Żabko-Potopowicza w reżyserii Zenona Wiktorczyka (1952), "Słowniku bez dopłaty" Jeremiego Przybory (1952), "Teatrze Uniwersalny Eterek" Jeremiego Przybory (1958) i ponownie w "Żołnierzu królowej Madagaskaru" Tuwima w reżyserii Janusza Warneckiego (1962 i 1977). Pojawiał się również w nadawanych przez Telewizję Polską programach Kabaretu Starszych Panów.

Fenomenalny Kabaret Starszych Panów

W 1972 roku Tadeusz Olsza - rozczarowany klimatem politycznym panującym w kraju - zdecydował się wyemigrować do Wielkiej Brytanii. Zmarł w Londynie 1 czerwca 1975 roku.

jb