Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa pozytywnie zaopiniowała pomysł władz Warszawy, by pomnik tzw. czterech śpiących został przesunięty w północną część pl. Wileńskiego. Zmiana lokalizacji pomnika jest konieczna, bo w miejscu, gdzie teraz stoi, ma być stacja metra.

Pomnik Polsko - Radzieckiego Braterstwa Broni, potocznie nazywany przez warszawiaków pomnikiem czterech śpiących, ma zostać przeniesiony za wylot ul. Cyryla i Metodego. Do planów ratusza nie odniosła się rosyjska ambasada.

Na razie nie wiadomo, kiedy pomnik zostanie przeniesiony. Decyzję w tej sprawie będzie musiała podjąć nowa rada miasta. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym, podejmowanie uchwał dotyczących wznoszenia pomników jest wyłączną kompetencją rady gminy.

Usunięcie "czterech śpiących" z dotychczasowej lokalizacji jest konieczne ze względu na rozpoczętą w tym roku budowę II linii metra. Na skrzyżowaniu ul. Targowej i al. Solidarności powstanie stacja Dworzec Wileński.
Pod koniec lipca ratusz zaproponował, by pomnik przesunąć nieco na północ. Okazało się bowiem, że zapewnienie należytej ekspozycji pomnika w lokalizacji preferowanej przez ROPWiM, czyli w południowo-wschodnim narożniku Parku Praskiego, wymagałoby wycięcia wielu drzew.

Trzy miesiące później ratusz wystosował kolejne pismo do ROPWiM. Poinformował w nim, że ze względu na napięte harmonogramy budowy II linii metra, miasto nie może dłużej czekać z zakończeniem prac projektowych. Te zostały jednak zablokowane przez brak decyzji o docelowej lokalizacji pomnika.

Kilka dni później Rada pozytywnie oceniła lokalizację wskazaną przez miasto. Poinformowała także, że wobec konieczności niezwłocznego podjęcia prac związanych z budową metra, wystąpienie do ambasadora Federacji Rosyjskiej w Polsce z informacją o planowanych działaniach związanych z pomnikiem, uznaje za wyczerpanie zobowiązań wynikających z umowy z 1994 r. Brak odpowiedzi ze strony rosyjskiej Rada uznała za akceptację przedstawionej propozycji.

Pomnik Polsko-Radzieckiego Braterstwa Broni został odsłonięty jesienią 1945 r. przed siedzibą centralnych władz państwowych, która mieściła się wówczas w dawnym budynku Dyrekcji Kolei Państwowych. Był to pierwszy pomnik, jaki ustawiono w Warszawie po II wojnie światowej. W dniu odsłonięcia monumentu na cokole stały, wykonane w berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, gipsowe figury, pomalowane jedynie farbą imitującą brąz. Rzeźby z brązu odlano w 1946 roku, w radzieckiej strefie okupacyjnej na terenie Niemiec. W Warszawie pojawiły się rok później.

Napis na cokole pomnika, w języku polskim i rosyjskim, brzmi: "Chwała bohaterom Armii Radzieckiej, towarzyszom broni, którzy oddali swe życie za wolność i niepodległość narodu polskiego. Pomnik ten wznieśli mieszkańcy Warszawy 1945 r."

Po 1989 roku wielokrotnie pojawiały się pomysły rozebrania monumentu.

Szturm odparto na rogatkach miasta od strony Ochoty i Woli. Atak Wehrmachtu wzdłuż Grójeckiej i Wolskiej załamał się wobec skutecznej polskiej obrony. Tego samego dnia z cofających się przed Niemcami oddziałów polskich powstała Armia Warszawa, którą dowodził generał Juliusz Rómmel.

Kilka dni później została ona wzmocniona przez żołnierzy Armii Poznań, Armii Pomorze i innych formacji wojskowych, pod dowództwem generała Tadeusza Kutrzeby. Część źródeł uznaje, że 8 września 1939 roku rozpoczęła się obrony Warszawy. Obroną stolicy kierowali generałowie Walerian Czuma, Juliusz Rómmel, Tadeusz Kutrzeba oraz cywilny komisarz obrony stolicy, prezydent Stefan Starzyński. Walkę z oddziałami niemieckiej 3. i 4. Dywizji Pancernej oraz jednostkami floty powietrznej prowadzili żołnierze Wojska Polskiego oraz ludność cywilna.

Naloty lotnicze na Warszawę trwały od 1 września 1939 roku celem były duże zbiorowiska publiczne - zabudowania mieszkalne, obiekty kulturalne, szkoły i szpitale. 3 września, w trybie pilnym, dowódcą obrony stolicy został mianowany komendant główny Straży Granicznej, generał Walerian Czuma. Powołał on na stanowisko cywilnego komisarza przy dowództwie obrony miasta, prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego.

W dniach 8 - 9 września od strony dzielnic Ochoty i Woli rozpoczął się atak wojsk niemieckich na Warszawę. Niemcy próbowali zdobyć stolicę z zaskoczenia siłami 1. i 4. Dywizji Pancernej. Jednostki te 6 września dokonały skutecznego przełamania frontu pod Piotrkowem. Atak 4. Dywizji Pancernej Wehrmachtu na Ochotę i Wolę został powstrzymany przez obrońców Warszawy. 8 września z cofających się przed Niemcami oddziałów polskich powstała Armia Warszawa, którą dowodził generał Juliusz Rómmel.

W dniach 13-15 września miasto zostało całkowicie okrążone. W kolejnych dniach garnizon warszawski został wzmocniony przez żołnierzy Armii Poznań i Armii Pomorze, którzy pod dowództwem generała Tadeusza Kutrzeby przedarli się do Warszawy z rejonu Bzury przez Puszczę Kampinoską. Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku przebywający pod Warszawą Adolf Hitler wydał osobisty rozkaz ostrzału artyleryjskiego Zamku Królewskiego, by zmusić stolicę do natychmiastowej kapitulacji.

25 września został przeprowadzony nalot dywanowy Luftwaffe na stolicę. Zginęło wówczas około 10 tysięcy mieszkańców, ponad 30 tysięcy zostało rannych, a 12 procent zabudowy miejskiej uległo zniszczeniu. Tego dnia Luftwaffe zbombardowała warszawską gazownię, elektrownię i stację filtrów. Ataki te były wstępem do generalnego szturmu, który nastąpił 26 września.

Obrona miasta trwała do 28 września, kiedy to podpisano kapitulację. Szacuje się, że walkach obronnych w Warszawie poległo 2 tysiące żołnierzy, a rany odniosło 15 tysięcy. Straty ludności cywilnej wyniosły 10 tysięcy zabitych i 50 tysięcy rannych. Do niewoli niemieckiej dostało się około 120 -140 tysięcy żołnierzy walczących w stolicy. Obrona Warszawy stanowi jeden z bohaterskich epizodów kampanii wrześniowej 1939 roku. Stała się symbolem męczeństwa miasta i jego mieszkańców. Niemcom zależało na jak najszybszym zdobyciu stolicy, która była punktem oporu o znaczeniu strategicznym i psychologicznym.

WIĘCEJ W SERWISIE II WOJNA ŚWIATOWA

Od dziesięcioleci 17 stycznia w Warszawie organizowane są uroczystości upamiętniające wydarzenia z 1945 roku. Tego dnia Armia Czerwona i podporządkowane jej oddziały Wojska Polskiego wyparły ze stolicy oddziały niemieckiego Wermachtu. Skończył się ponad pięcioletni okres niemieckiej okupacji Warszawy.

TYLKO U NAS SERWIS II WOJNA ŚWIATOWA

Jak przypomina dr Zawistowski, zastępca dyrektora Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej, od lat trwa spór, czy wydarzenia z 17 stycznia można nazwać wyzwoleniem miasta. Zwolennicy takiego określenia wskazują na ostateczne zakończenie najtragiczniejszego dla miasta okresu historii. Przeciwnicy – wskazują, że 17 stycznia lewobrzeżna Warszawa została zajęta niemal bez walki, a w zrujnowanych dzielnicach praktycznie nie było komu witać wkraczającego wojska. Najważniejszym jednak argumentem było to, że w rzeczywistości okupację niemiecką zastąpiono drugą – sowiecką.

- Zwolenników obu punktów widzenia na wydarzenia z 17 stycznia 1945 roku jest wielu – mówi dr Andrzej Zawistowski z IPN. - Chciałbym jednak zwrócić uwagę, iż polscy komuniści celowo świętowali wyzwolenie Warszawy w dniu 17 stycznia, by odwrócić uwagę od swojej i sowieckiej postawy w dniach Powstania Warszawskiego. Wszak prawobrzeżną część stolicy zajęto już w połowie września 1944 roku, powołano także prezydenta miasta. Działo się to wówczas, gdy na lewym brzegu Wisły wciąż walczyli powstańcy!

Przez następne miesiące trwało zorganizowane przez Niemców planowe niszczenie lewobrzeżnych dzielnic Warszawy, gdy na prawym brzegu Wisły – przynajmniej formalnie – władzę sprawowali Polacy. To wszystko nie było wygodnym dla władz PRL faktem historycznym, zwłaszcza po 1956 roku, gdy nieco zmieniono sposób przedstawiania Powstania Warszawskiego. Przesunięcie daty przejęcia władzy nad miastem z września 1944 roku na styczeń 1945 roku pozwalało zacierać niekorzystne dla władz skojarzenia i oskarżenia o bierność.

Dla osób nieznających meandrów historii najnowszej przekaz był jasny: Powstanie upadło na 3,5 miesiąca przed tym, gdy do Warszawy dotarły idące ze wschodu sowieckie i polskie wojska.

- Czy należy jednak zapomnieć o 17 stycznia? Oczywiście nie, może jednak zamiast świętować tego dnia wyzwolenie stolicy i posługiwać się zaszczepionym językiem komunistycznej propagandy, oddawać wówczas część pamięci wszystkich warszawskich – wojskowych i cywilnych ofiar II wojny światowej – kończy dr Zawistowski.       

pd