Historia

Stanisław Przybyszewski – prowokator z cyganerii krakowskiej

Ostatnia aktualizacja: 23.11.2023 05:40
Pisarz, który w swoich książkach łamał społeczne tabu, prowokował i nie bał się tego, że nie będzie zrozumiany. Może dlatego, że publikował głównie za granicą. Dekadentyzm i ekspresjonizm przywiózł potem do Polski.
Stanisław i Dagny Przybyszewscy, ok. 189798 (fotografia zamieszczona w Listach Przybyszewskiego z 1937 r.)
Stanisław i Dagny Przybyszewscy, ok. 1897/98 (fotografia zamieszczona w "Listach" Przybyszewskiego z 1937 r.)Foto: Wikipedia/domena publiczna

23 listopada 1926 roku zmarł Stanisław Przybyszewski – wybitny przedstawiciel i teoretyk Młodej Polski, pisarz, który równie mocno interesował czytelników własną twórczością, jak i stylem życia.

Swoje losy i wspomnienia Przybyszewski spisał w pamiętnikach "Moi współcześni". Ku rozczarowaniu czytelników, którzy spodziewali się po pamiętnikach Przybyszewskiego pikantnych szczegółów z jego życia, znaleźli w nim raczej historie innych, współczesnych Przybyszewskiemu.

Społeczny anarchista

Karol Irzykowski, wybitny krytyk literacki mówił o Przybyszewskim, że był on organizacją pisarską bardziej potrzebną literaturze polskiej niż Wyspiański.

– Przybyszewski wnosił takie elementy do literatury polskiej, jakich jej brakowało – słyszymy w audycji Tomasza Burka "Dźwiękowy przewodnik po literaturze XX wieku". – Polska literatura była zdominowana zbiorowymi punktami widzenia, problematyką narodową, społeczną. Natomiast Przybyszewski był indywidualistą, tym, który sprzeciwiał się nie tylko, jakiemuś konkretnemu społeczeństwu, ale był zbuntowany przeciwko życiu społecznemu jako takiemu.


Posłuchaj
04:28 Stanisław Przybyszewski_cz1.mp3 "Moi współcześni", czyli o pamiętnikach Stanisława Przybyszewskiego, aud. Tomasza Burka z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po literaturze XX wieku". Cz. 1. (PR, 13.03.1997)

 

Na przełomie wieków przeszedł przez wszystkie kierunki ideowe, które wówczas miały miejsce w Europie. Przybyszewski całkowicie popierał hasło "sztuka dla sztuki", interesował się wiedzą tajemną, inspiracji szukał w gotyku, był prekursorem polskiego ekspresjonizmu.

– Co było bardzo ważne w jego działalności literackiej to to, że kiedy znalazł się w Niemczech, zwrócił na siebie uwagę esejami poświęconymi psychologii jednostki – słyszymy w audycji Tomasza Burka. – W tych esejach zapowiadał ważny kierunek w XX wieku: psychologii głębi, psychoanalizy.

Powrót do kraju

Pod koniec XIX wieku, już jako słynny pisarz europejski wrócił do Polski. – W Krakowie powitany został z wielkim entuzjazmem, stanął na czele redakcji pisma artystycznego reprezentującego kierunek modernistyczny w Polsce, które się nazywało "Życie" – słyszymy w audycji. – Nawet w pierwszym etapie "Życia" bardzo ciekawie je redagował, korzystając ze swoich kontaktów europejskich, zapewniając przy tym wiele tekstów spoza Polski.

Razem z prowadzeniem "Życia" stał się programowym przywódcą Młodej Polski. W pierwszym numerze opublikował manifest nowej sztuki "Confiteor", jeden z najważniejszych tekstów programowych tej formacji literackiej. W międzywojniu i twórczość, i sama postać Przybyszewskiego straciły na popularności. Pisarz nawet samodzielnie tłumacząc z niemieckiego swoje dzieła, robił to niechlujnie, czym nie mógł zaskarbić sobie sympatii czytelników.


Posłuchaj
05:54 Stanisław Przybyszewski_cz2.mp3 Kariera Przybyszewskiego w Niemczech, aud. Tomasza Burka z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po literaturze XX wieku". Cz.2. (PR, 14.03.1997)

 

Skandale

Przybyszewski podczas pobytu w Krakowie wywołał wiele kontrowersji. Pisarz w bardzo skandalicznych okolicznościach rozstał się z żoną Dagny. – Połączyło go uczucie z żoną Jana Kasprowicza, który był jego przyjacielem, i którego on cenił najbardziej w polskiej literaturze – słyszymy. – Połączył go związek z Jadwigą Kasprowiczową, rozbił tym samym małżeństwo Kasprowiczów. Skończyło się to wszystko nagle, bo Dagny zmarła śmiercią gwałtowną, zabita przez młodego dekadenta krakowskiego.


Posłuchaj
04:23 Stanisław Przybyszewski_cz3.mp3 Miłosne losy Przybyszewskiego, aud. Tomasza Burka z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po literaturze XX wieku". Cz.3. (PR, 17.03.1997)

 

Po wybuchu rewolucji przeniósł się z Jadwigą do Torunia. Tam poddał się kuracji odwykowej. Z problemem alkoholowym mierzył się do końca życia. Po wojnie próbował osiąść w wielu miejscach w Polsce i za granicą – wszędzie bez skutku. Pod koniec życia powrócił na rodzinne Kujawy i osiadł w pobliżu miejsca narodzin, w okolicach Inowrocławia.

Posłuchaj, jak żył i o czym pisał Stanisław Przybyszewski.

mb

Czytaj także

"Wesele" Wyspiańskiego z pogranicza snu i jawy

Ostatnia aktualizacja: 16.03.2023 05:45
- Żądnym sensacji mieszkańcom Krakowa oferowała ta sztuka galerię powszechnie znanych współczesnych postaci ze świata kultury, bo inspiracją dramatu był spektakl prawdziwie z życia wzięty - mówił w Polskim Radiu dr Janusz Osica, historyk.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Wyspiański. Czwarty wieszcz narodowy

Ostatnia aktualizacja: 15.01.2024 06:00
Po premierze "Wesela" stał się symbolem. "Niewielu dusza i serce, myśl i ból były tak na wskroś polskie, nasze własne jak Wyspiańskiego" - pisała krakowska gazeta "Czas" nazajutrz po śmierci artysty.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Olga Boznańska. Umiała namalować duszę

Ostatnia aktualizacja: 26.10.2023 05:40
"Jakże tu teraz malować, kiedy pani Boznańska robi takie cudne obrazy?" – miał pytać Stanisław Wyspiański, recenzując dzieła malarki. Prace artystki były cenione w całej Europie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dlaczego Wyspiański ożenił się z brzydką chłopką?

Ostatnia aktualizacja: 04.04.2017 19:00
– Nie miała żadnej urody ani wykształcenia, a on był jej wierny, nie wdawał się w romanse, zadowalała go rola głowy rodziny – mówiła Iwona Kienzler, autorka książki "W oparach absyntu. Skandale Młodej Polski".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stefan Żeromski. Pisarz, prezydent, sumienie narodu

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 06:00
98 lat temu zmarł jeden z największych pisarzy polskich, prozaik, publicysta i dramaturg, który ma w swej biografii interesujący prezydencki epizod.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leopold Staff. Wciąż inny, zawsze aktualny. Archiwalne nagrania poety [POSŁUCHAJ]

Ostatnia aktualizacja: 14.11.2023 05:50
Jeden z najwybitniejszych poetów XX wieku urodził się 14 listopada 1878 roku. Należał aż do trzech epok polskiej literatury. "Zmienność Staffa wprawiała współczesnych w zakłopotanie, ponieważ prawie zawsze był aktualny; a przy samym końcu życia, po drugiej wojnie światowej, znalazł się pod wpływem bardzo młodych poetów" - pisał o poecie Czesław Miłosz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rydel się żeni! Najsłynniejsze polskie wesele

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 05:55
123 lata temu, po ślubie poety Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny w kościele Mariackim w Krakowie, para młoda wraz z gośćmi udała się do Bronowic Małych, by wziąć udział w wydarzeniu, które przeszło do legendy polskiej literatury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wacław Berent. Zapomniany mistrz pióra

Ostatnia aktualizacja: 28.09.2023 05:40
Znawca i popularyzator myśli Nietzschego, a przede wszystkim krytyczny obserwator polskiej rzeczywistości przełomu XIX i XX wieku. Był popularnym pisarzem przed wojną, został doceniony przez krytyków, ale wciąż czeka na odkrycie przez współczesnych czytelników.
rozwiń zwiń