24 marca 1603 zmarła Elżbieta I Tudor. "Ja i naród angielski to jedno" – zwykła mawiać. Gdy przejmowała królestwo, w Anglii trwały walki religijne, państwo było zadłużone, klęskami kończyły się walki z Francuzami i Hiszpanami. Kraj był w głębokim kryzysie. "Jest tylko kobietą z krwi i kości" – mówili Anglicy w dniu jej koronacji. W chwili śmierci Elżbiety, Anglia znajdowała się u szczytu.

Młoda królowa

"W Londynie dzwony biją radośnie, rozpalono niezliczone ogniska, rozdziela się piwo i wino, a na dziedzińcach domów bogatych obywateli ustawiono stoły z jadłem dla każdego, kto ma apetyt. Lud ma nareszcie królową, w której żyłach nie płynie obca krew, która szczyci się tym, że jest tylko Angielką" – zapisali kronikarze.

Na świat przyszła 7 września 1533 roku. Była córką Henryka VIII i jego drugiej żony Anny Boleyn. Jej matka, oskarżona o zdradę, cudzołóstwo i uprawianie czarów, została ścięta. Elżbieta była wówczas trzyletnim dzieckiem.

"Królowa dziewica"

Postaci ostatniej władczyni z rodu Tudorów poświęciła audycję Małgorzata Tułowiecka. W programie nadanym w lipcu 1988 r. w cyklu "Tropy, ludzie, symbole", przedstawiła anegdoty i fakty z życia kobiety, która nazwano ”królową-dziewicą”. – Ktokolwiek do niej mówił, musiał przyklęknąć i klękał, tylko niektórym pozwalała wstać – mówiła prof. Jolanta Choińska-Mika, gość audycji.

– Sama Elżbieta I bardzo lubiła stać. Chciała w ten sposób górować nad wszystkimi. Stała w czasie wszystkich audiencji, czasem nawet przez kilka godzin. Stała przed swoją śmiercią. Padła na podłożone poduszki, po kilku godzinach zmarła. Była dość drobna i gdyby usiadła mogłaby się wydawać niegodna majestatu królewskiego – słyszymy w komentarzu.

Nz.: Elżbieta w wieku 13 lat. Reprod. fot. obrazu Williama Scrotsa (1537–1554). Wikimedia Commons/dp. Obecnie w zbiorach Royal Collection

Poliglotka

– Znała wszystkie języki europejskie z wyjątkiem niemieckiego. Tłumaczyła, posługiwała się łaciną i greką, uwielbiała taniec, muzykę, układała wiersze. Bardzo łatwo było trafić do jej serca, jeżeli napisało się wspaniały poemat na jej cześć – mówiła historyk.

W kronikach zapisano jej wystąpienia przed angielskim parlamentem:

– Godność monarsza i korona więcej chwały przynoszą tym, którzy się jej przypatrują, niźli radości tym, którzy ją dźwigają – mówiła wówczas. – Nie śmiem wiedzieć, jakie zaufanie pokładacie w moich zapewnieniach a na jakie zasługuję. To pokaże przyszłość. I dodała:

– Przez całe swe życie starałam się mieć przed oczyma dzień sądu ostatecznego. Chcę pamiętać, że przyjdzie mi samej stanąć przed najwyższym sędzią.

Chcesz wiedzieć, co zdecydowało o sukcesie królowej Elżbiety I? Chcesz dowiedzieć się, kto był największą miłością jej życia? Posłuchaj audycji Małgorzaty Tułowieckiej.

bs

7 lipca 1930 zmarł Arthur Conan Doyle.

Holmes – detektyw naukowy

Twórca legendarnego Sherlocka, Arthur Conan Doyle urodził się 22 maja 1859. Studiował medycynę w Edynburgu i do 1890 roku prowadził praktykę lekarską. Dopiero później zajął się wyłącznie pisarstwem.

"Myślę, że ludzie w literaturze szukają potwierdzenia zwycięstwa dobra nad złem, bez względu na to kto, to zło unicestwia. Odpowiadając na to zapotrzebowanie, chciałem stworzyć typ detektywa naukowego, rozwiązującego tajemnice danej zbrodni na podstawie faktów, a nie dzięki głupocie zbrodniarza czy siłom nadprzyrodzonym" – pisał w swoich pamiętnikach autor.

Nową postać nazwał Sherlockiem Holmesem. Z racji, że nie mógł on sam opowiadać o swoich przygodach, pisarz wymyślił mu towarzysza, który by opowiadał o poczynaniach detektywa – doktora Watsona.

Pierwowzorem Holmesa był wykładowca Doyle’a z lat studiów – prof. Joseph Bell. "Był to bardzo zdolny chirurg, lecz jego główna siła leżała w diagnozie obejmującej nie tylko chorobę, lecz także zawód pacjenta" – wspominał pisarz. Podobnie jak detektyw, Bell miał zwyczaj wysnuwać daleko idące wnioski z błahych, pozornie, przesłanek.

Początek wielkiej sagi

Pierwsza powieść Arthura Conan Doyle'a ukazała się w 1887 roku i nosiła tytuł "Studium w szkarłacie". Jej życzliwe przyjęcie zachęciło Szkota do napisania następnych przygód detektywa. I tak okazała się ona pierwszym z 56 odcinków jednej z najpopularniejszych sag w historii literatury.
Codziennie poczta dostarczała pisarzowi wiele listów adresowanych do Sherlocka z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemu. – Początkowo wydawało mi się to nawet zabawne, ale w końcu miałem dość. Czytelnicy ciągle domagali się dalszych przygód Holmesa – wspominał.

Nieudana próba zerwania z Holmesem

Po napisaniu dwóch cykli doszedł do wniosku, że grozi mu niebezpieczeństwo nierozerwalnego związku z postacią i dziełem literackim "należącym do niższego gatunku", dlatego w 1893 roku uśmiercił postać Sherlocka w utworze "Ostatnia zagadka".

- Nareszcie byłem wolny. Zgodnie ze swą chęcią mogłem teraz poświęcić swój czas poważniejszym pracom – pisał Doyle. Napisał wtedy powieść fantastyczno-naukową "Zaginiony świat", w której wykreował postać ekscentrycznego naukowca George'a Challengera. Zajął się też spirytyzmem i stworzył dzieło "Nowe objawienie, czyli co to jest spirytyzm".

Holmes nie umiera nigdy

Jednak czytelnicy nie byli zainteresowani nowymi książkami Doyle’a, wszyscy chcieli Holmesa. W listach do autora pisali:
"Ty dzika bestio, jesteś mordercą, dzikim zwierzęciem bez sumienia. Mam nadzieję, że Bóg cię skarze i nie pozwoli, aby tak potworna zbrodnia uszła ci bez kary. Swym czynem straciłeś Pan przyjaciół w Anglii i nie tylko".

"Panie nic nas nie obchodzą pańskie łajdackie sztuczki. Holmes żyje bo nikt przy zdrowych zmysłach nie da wiary, że ktoś taki jak on dał się wykiwać pierwszemu lepszemu przestępcy. Nic nas nie obchodzi jak Pan to załatwi, ale radzimy, żeby najdalej w ciągu roku znalazł pan żywego Sherlocka Holmesa”.

Czytelnicy wierzyli, że stworzony przez Doyle’a bohater jest postacią z krwi i kości, a pisarz jedynie jego mniej lub bardziej wiernym kronikarzem. Gdy do żądań szerokiej publiczności dołączyli się wydawcy, pisarz skapitulował. Stworzył jedną z najpopularniejszych sag w historii literatury.

Muzeum Sherlocka Holmesa znajduje się na Baker Street w Londynie, dokładnie tam, gdzie według książki mieszkał sławny detektyw i jego przyjaciel Watson. Zgromadzono tam wiele rzeczy związanych z przygodami detektywa. Umieszczono też eksponaty związane z samym Arthurem Conan Doyle’em, np. fotel i biurko, przy którym pisał o przygodach Holmesa.

mk

15 września był przełomowym momentem bitwy o Anglię – Niemcy stracili tego dnia ponad 60 samolotów, zginęło ponad 80 lotników niemieckich, wielu zostało rannych lub dostało się do niewoli. Dzień ten był też dniem pokazu wielkiej klasy polskich pilotów.

Bitwa o Anglię rozpoczęła się 10 lipca 1940 roku. Do walki Niemcy skierowali zmasowaną ofensywę lotniczą przeciwko Wielkiej Brytanii, aby przez zdominowanie przestrzeni powietrznej oraz przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie.

Punkt kulminacyjny bitwy

Bitwa toczyła się w kilku fazach, różniących się rodzajem i natężeniem działań. Kulminacyjnym momentem był dzień 15 września 1940, kiedy doszło do masowego nalotu 500 samolotów Luftwaffe. Dzień ten przypomina pułkownik Marian Duryasz, pilot i późniejszy dowódca słynnego polskiego dywizjonu 303: "Tuż przed nami pojawiła się duża grupa samolotów, dowódca nie miał czasu na manewr. Skierował samoloty łeb w łeb. Wszystkie te nosy były czerwone, to znaczy, że był otwarty ogień. Szyk został rozbity".

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. Królewskie Siły Lotnicze RAF mogły tej potędze przeciwstawić 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

Polscy piloci w ogniu powietrznych walk

W bitwie o Anglię najpierw w składzie, a potem u boku RAF, walczyły 4 polskie dywizjony - 2 bombowe: 300 i 301, 2 myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Znany aktor Mieczysław Pawlikowski był lotnikiem w dywizjonach 300 i 301. W jednej z audycji Polskiego Radia przyznał, że najbardziej dramatyczny był jego pierwszy lot bojowy: "Wielkie morze ognia, odłamki walą po kadłubie - otwieram drzwi bombowe w kadłubie zakotłowało się od prochu. Dociągnęliśmy do bazy. W wieżyczce tylnego strzelca dziura wielkości głowy ludzkiej".

Inny polski lotnik Tadeusz Nowierski był pilotem w brytyjskim dywizjonie 609. Wspominał, że czasem trzeba było za wszelką cenę uniknąć bezpośredniego starcia z wrogiem. Sztuka ta nie zawsze udawała się nawet największym asom lotnictwa.

Słynny muszkieter i późniejszy dowódca najsłynniejszego polskiego dywizjonu 303 Witold Łokuciewski opowiada: "Płomienie ogarnęły mnie całego. Pęd powietrza wyrwał mnie z kabiny, kiedy się obudziłem, to wisiałem nad kabiną, byłem cały poparzony. Dobrnąłem do brzegu". Witold Łokuciewski trafił wtedy do Stalagu Luft III w Żaganiu i uczestniczył w przygotowaniach do słynnej Wielkiej Ucieczki.

W sumie Polacy zestrzelili około 170 samolotów niemieckich, uszkodzili 36, co stanowiło około 12 procent strat Luftwaffe. Asem wśród polskich lotników walczących o Anglię był Stanisław Skalski. O jednym ze swoich lotów we wrześniu 1940 roku opowiadał po latach w Polskim Radiu: "Widziałem, jak samolot wpadł w chmury, przelecieliśmy pierwszą warstwę chmur i zobaczyłem, jak szedł pionowo do ziemi i w rejonie Canterbury uderzył w ziemię".

W bitwie o Anglię wzięło udział 144 polskich pilotów. Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych - było to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając m.in. udział Polaków w bitwie o Anglię, powiedział: "Nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Posłuchaj wspomnień polskich pilotów, uczestników bitwy o Anglię oraz fragmentu przemówienia radiowego Winstona Churchilla.

pd/mk

8 czerwca 1949 w Wielkiej Brytanii ukazała się powieść "Rok 1984" George'a Orwella.

Autor dzieła, które zmieniło sposób myślenia setek tysięcy ludzi na świecie, naprawdę nazywał się Eric Arhur Blair. Wieloletni przyjaciel Orwella napisał w jego biografii, że wyglądem przypominał Don Kichota. Był wysoki, szczupły, kanciasty. Miał zmęczoną twarz o ostrych gotyckich rysach.

Kolonialna młodość

Pochodził ze średniozamożnej rodziny brytyjskich urzędników, pracujących w koloniach w Birmie i Indiach. Jego ojciec był agentem handlującym - legalnym wtedy - opium.

Orwell, po ukończeniu elitarnej szkoły średniej w Eton nie poszedł na studia uniwersyteckie, wybrał karierę policjanta w Birmie.

- Postawa Orwella w drugiej połowie życia ukształtowała się jeszcze w Birmie, gdzie widział ludzi szarganych, prześladowanych i pozostających na łasce przywódcy – mówił w audycji  z cyklu "Biografie niezwykłe" z 2008 roku tłumacz dzieł Orwella Bartłomiej Zborski.

Kariera pisarza

W 1928 roku powrócił do Wielkiej Brytanii i postanowił zostać pisarzem, który pozna od podszewki jak się żyje ludziom odtrąconym – żebrakom i wyrzutkom społecznym. Efektem tych działań była książka "Na dnie w Paryżu i Londynie". Jest to rewelacyjny obraz nędzy i tego jak człowiek się czuje, będąc nędzarzem.

Drugim etapem jego kariery była praca w BBC w czasie II Wojny Światowej. Był współpracownikiem redakcji literackiej. Pisał też komentarze polityczne oraz wojenne.

Trzecia sprawa to napisanie dwóch książek, które zmieniły sposób myślenia ludzkości. Wydany w 1945 roku "Folwark Zwierzęcy" - satyryczna opowieść, będąca alegorią systemu totalitarnego i "Rok 1984", napisany cztery lata później. "Rok 1984" to antyutopia o bardzo silnym przekazie. To ostrzeżenie przed tyranią, kłamstwem i siłą propagandy.

Socjalista z krwi i kości

Orwell był socjalistą, a jednocześnie zagorzałym antykomunistą. Do końca życia obracał się w lewicowym środowisku brytyjskim. Należał do Niezależnej Partii Pracy. Wszyscy biografowie zastanawiają się, w którym momencie życia nabrał przekonań socjalistycznych.

– Moim zdaniem chodzi o lata 30. - okres między powrotem z Birmy, a wybuchem II wojny światowej – zastanawiał się gość Elżbiety Łukomskiej.

Pisarz brał też udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936-1937, podczas której walczył w republikańskiej milicji robotniczej. Trauma z II wojny światowej była jednak o wiele większa i zdaje się, że te doświadczenia miały decydujący wpływ na jego przyszłe poglądy i twórczość.

– Biografia Orwella nie jest specjalnie błyskotliwa. Nie przeżywał karkołomnych przygód, nie był to temat na scenariusz filmowy. Wielu pisarzy, jemu współczesnych, miało życiorysy tak barwne, że starczyłyby na dwie biografie. Kradli, zabijali, rozbijali się po różnych egzotycznych krajach, Orwell nie – stwierdził Bartłomiej Zborski. – natomiast ważniejsze jest jego przesłanie intelektualne.

Skąd on to wszystko wiedział?

Najbardziej fascynujące pytanie, przewijające się we wszystkich jego biografiach jest pytanie, skąd on to wszystko wiedział, co zawarł w "Roku 1984"? Czy on to przewidział?

O totalitaryzm otarł się podczas wojny hiszpańskiej. To mogło być podstawą do "Folwarku Zwierzęcego" – przejmowanie władzy przez elitę i gnębienie niższych klas. Jednak to za mało, żeby dać aż tak wnikliwą analizę totalitaryzmu jaką umieścił w "Roku 1984".

Orwell i Czapski

Jacob Taylor, angielski krytyk literacki, postawił tezę, że Orwell zdobył informacje o naturze radzieckiego komunizmu od Józefa Czapskiego i polskich emigrantów. Tylko, że nie zachowały się żadne źródła pisane na poparcie tej hipotezy.

– Jest to bardzo prawdopodobne. Ja też się skłaniam ku takiemu poglądowi. Co więcej, prawdopodobnie zamierzał napisać powieść o Katyniu – przekonywał tłumacz powieści Orwella.

George Orwell próbował też pomóc, wbrew polityce wspierających Stalina władz angielskich, w publikacji "Wspomnień Starobielskich" Czapskiego. Mimo wykorzystania wszelkich możliwych kontaktów, dzieła nie udało się wydać.

Nieszczęśliwy człowiek

Orwell, pomimo przyjaźni z najświatlejszymi umysłami epoki, przez całe życie był bardzo samotny i uważał się za nieszczęśliwego. Twierdził, że każda jego książka jest porażką.
Będąc przez całe życie agnostykiem, w testamencie wyraził życzenie, aby go pochowano w anglikańskiej parafii, na przykościelnym cmentarzu.

mjm