Król Bolesław Chrobry zmarl 17 czerwca 1025 roku. 

- Bolesław Chrobry uważany jest za najwybitniejszego władcę Polski – mówił we wstępie do swej audycji "Na historycznej wokandzie" Andrzej Sowa. - To on wprowadził Polskę do XI-wiecznej Europy, ale w naszej dyskusji, nawet tak wybitną postać będziemy oceniać i dobrze, i źle.

Gośćmi programu, nadanego we wrześniu 2001 roku byli historycy: dr Grzegorz Myśliwski i dr Paweł Żmudzki. Pierwszy wcielił się w rolę oskarżyciela Chrobrego, drugi bronił tez o wielkości pierwszego polskiego monarchy.

Wojna ze wszystkimi

- Wydaje mi się, że Chrobry prowadził zbyt ambitną politykę jak na możliwości państwa polskiego - przekonywał dr Grzegorz Myśliwski. - Wojny polsko-niemieckie prowadzone za czasów jego panowania, które weszły na trwałe do polskiej świadomości historycznej, były prowadzone, przynajmniej w części, niepotrzebnie. Z jednej strony chciał on uzyskać pewne tereny i być ich niepodzielnym władcą, ale wydaje się, że byłoby lepiej, gdyby pewne z nich przyjął w lenno i zaoszczędził krajowi kilkunastu lat ciężkich wojen.

Ekspansja na Zachód i Wschód - takie były cele polityki zewnętrznej Bolesława Chrobrego. Zajął Milsko i Łużyce, dotarł do Kijowa. Swym następcom wyznaczył pułap, który należało osiągnąć, jeśli chciało się znaleźć w gronie wybitnych władców.

Zdaniem dr Myśliwskiego można jednak w jego polityce wykazać pewne błędy.

- Nie zabezpieczył sobie sojuszy, walczył ze wszystkimi - komentował historyk. - Wierzył w potęgę swojego wojska, w potęgę państwa polskiego, ale brak sojuszy zemścił się na nim.

Pierwszy król Polski

Koronacja Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski odbyła się w Gnieźnie 18 kwietnia 1025 roku.

- Wiemy, że Chrobry się koronował, co było niewątpliwie wielkim sukcesem – stwierdził dr Myśliwski. - Ale część historyków uważa, że utracił Pomorze Zachodnie, region strategiczny, znacznie ważniejszy niż Łużyce czy Milsko. Pod koniec panowania miało dojść też do buntu przeciw niemu.

Zdaniem Myśliwskiego, polityka ruska prowadzona przez Chrobrego zakończyła się tylko częściowym sukcesem. Odzyskał on co prawda Grody Czerwieńskie, ale trwałych wpływów na tych terenach nie uzyskał.

Ambitny polityk

Odmiennie na postać pierwszego polskiego króla patrzył dr Paweł Żmudzki.

O ostatnich latach panowania Chrobrego nie wiemy praktycznie nic - powiedział drugi gość programu. - Zmarł bowiem kronikarz tamtych czasów Thietmar z Merseburga. - Nie mamy kroniki, czyli podstawowego źródła, które wcześniej zapewniało nam wiele szczegółów. Nie możemy zatem oskarżać Chrobrego o coś, o czym nie mamy żadnych danych. I dodał:

- Koronacja Chrobrego, to fakt, potwierdzający prężność, siłę i dynamikę tego panowania. Trudno sobie wyobrazić koronację monarchy, który musi pacyfikować kraj, walczyć z jakimś buntem poddanych czy wojną domową. Poza tym wojna na Rusi przynosiła mu potężne zyski - stwierdził historyk.

Bolesław Chrobry zmarł 17 czerwca 1025 roku. Miejscem spoczynku króla została katedra poznańska. Grobowiec znajduje się w Złotej Kaplicy tej świątyni.

bs

Bronił się przed koroną

Urodził się 590 lat temu, 30 listopada 1427 w Krakowie. – Od początku naszemu królowi towarzyszyła otoczka skandalu. Urodził się, kiedy jego ojciec był już w podeszłym wieku, miał już ponad 70 lat – zaznaczał Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat" w 2005 roku.

Kiedy miał 17 lat, w bitwie pod Warną 10 listopada 1444 roku, zginął jego starszy brat Władysław. – Kazimierz wcale nie palił się, żeby przyjechać z Wilna do Krakowa i objąć tron, ciągle mówił: "Chcę niezbitych dowodów, że mój brat nie żyje".

Kazimierz już wtedy był Wielkim Księciem Litewskim. Tytuł ten dzierżył od 13 roku życia. Nie bardzo jednak garnął się do korony, przynajmniej nie na warunkach, jakie mu stawiano. Szlachta w kwietniu 1445 roku spotkała się w Sieradzu, gdzie postanowiła, że nowym królem powinien zostać Kazimierz. Liczyła, że przyjmie on tron i rozszerzy przywileje szlacheckie oraz podporządkuje Litwę Polsce. Ten jednak nie poszedł na kompromis i okres bezkrólewia trwał ponad 3,5 roku.

Do koronacji doszło 25 czerwca 1447 roku w Krakowie.

Życie rodzinne

Ślub wziął dopiero w 1454 roku z Elżbietą Habsburżanką, zwaną także Rakuszanką. – Ożenił się bardzo dobrze – mówiła historyk prof. Maria Bogucka w audycji Elizy Bojarskiej w 1986 roku. – Był to wyraz wielkich ambicji, jakie niewątpliwie posiadał. W końcu poślubił córkę Albrechta Habsburga, króla Czech i Węgier. Połączył się tym samym z wybitną dynastią, dzięki temu mógł potem dla swoich synów projektować osadzenie ich na tronach Czech i Węgier.

– Był człowiekiem niezwykle skromnym – podkreślała prof. Bogucka. – Rzeczywiście nie miał pieniędzy, wszystko wydał na wojnę trzynastoletnią. Poza tym ogromnie dużo kosztowało go osadzenie na tronach synów. Elżbieta zastawiała swoje suknie i klejnoty u krakowskich lichwiarzy. Córki wianowane były bardzo skromnie.

Jagiellończyk doczekał się trzynaściorga dzieci. Pięć córek wydał dobrze za mąż (dwie zmarły w dzieciństwie), czterech jego synów zostało później królami, jeden – Kazimierz – został nawet świętym, a najmłodszy – Fryderyk – biskupem krakowskim. Co ciekawe wychowanie swoich synów powierzył Janowi Długoszowi, który pracował przy dworze królewskim. Później edukacją książąt zajmował się też Filip Kallimach.

Wojna trzynastoletnia

– Kazimierz Jagiellończyk planował, jak wcześniej jego ojciec Władysław Jagiełło, zdobycie państwa zakonnego i rozwiązanie raz na zawsze problemu krzyżackiego – mówił historyk dr Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Kronika polska".

W maju 1454 roku wydał akt inkorporacji, czyli przyłączenia Prus do Korony. Początkowo wojna toczyła się po myśli króla. Jednak pierwszą ważną klęskę poniosły wojska polsko-litewskie pod Chojnicami 18 września 1454. Króla finansowo wsparły największe miasta pruskie: Toruń, Elbląg i Gdańsk.

– W końcu doszło do poddania się wielu miast i twierdz krzyżackich, jednak wojny nie udawało się jeszcze długo zakończyć – podkreślał dr Grzegorz Myśliwski. – Krzyżacy stawiali opór i obie strony w końcu zmęczone tymi zmaganiami wojennymi w październiku 1466 roku II pokój toruński.

Rozsiani po Europie

Król zmarł 7 czerwca 1492 roku w Grodnie, po 45 latach panowania w Koronie i 52 na Litwie. Dobre rządy Kazimierza dawały nadzieję na zbudowanie potęgi Jagiellonów. Jednak 80 lat po jego śmierci dynastia Jagiellonów ostatecznie wymarła.

– U schyłku XV wieku władztwo Jagiellonów w Europie Środkowowschodniej budzi respekt w całym ówczesnym świecie – zaznaczała prof. Maria Bogucka. – Kazimierz Jagiellończyk nie mógł jednak przewidzieć, że to władztwo tak szybko się rozpadnie.

Liczne potomstwo Kazimierza i związki jego dzieci z książętami europejskimi do dziś pozwalają doszukiwać się pokrewieństwa władców europejskich z dawnymi Jagiellonami.

mb

19 sierpnia 1587 roku w Warszawie w czasie sejmu elekcyjnego obóz arcybiskupa Stanisława Karnkowskiego i kanclerza Jana Zamoyskiego ogłosił królem Polski Zygmunta Wazę. 

30 czerwca 1587 po śmierci króla Stefana Batorego w podwarszawskiej Woli rozpoczęła się wolna elekcja, w wyniku której nowym królem został Zygmunt III Waza. Odbyła się ona w cieniu sporów między Janem Zamoyskim popierającym kandydaturę Wazów a rodem Zborowskich, opowiadających się za Habsburgami.

– Objął władzę w Polsce dzięki wojnie domowej – mówił prof. Jarema Maciszewski w aud. Elizy Bojarskiej. – Ściślej mówiąc, na parę tygodni przed rozstrzygnięciem wojny domowej.

Król ze Szwecji

Ostatecznego wyboru dokonano 19 sierpnia 1587. Dwudziestojednoletni Zygmunt III Waza początkowo nie kwapił się szczególnie do objęcia tronu polskiego, ostatecznie jednak zgodził się z decyzją szlachty. Gdyby tego nie zrobił, mogłoby dojść do przejęcia władzy w Polsce przez cara rosyjskiego. Nie byłaby to sytuacja dla Szwecji wygodna, bo oznaczałaby przejęcie kontroli nad Morzem Bałtyckim przez Rosjan.

Narodzony w niewoli

Przyszły król Polski urodził się 20 czerwca 1566 roku w Szwecji. Zygmunt przyszedł na świat w chwili, gdy jego rodzice – Jan, książę szwedzki i Katarzyna Jagiellonka – byli uwięzieni przez obłąkanego króla Szwecji, Eryka XIV, brata Jana.

– Pierwszy okres panowania Zygmunta III Wazy charakteryzował się rozległością działań dyplomatycznych i militarnych Rzeczypospolitej na dwóch biegunach: północnym i południowym – tłumaczyła prof. Teresa Chynczewska-Hennel w aud. "Historia Polski" w 20003 roku.

Zygmunt III Waza nie potrafił znaleźć wspólnego języka ze szlachtą. – Zygmunt musiał zwoływać Sejm co dwa lata, nie licząc tych nadzwyczajnych – mówił Zygmunt Nowakowski na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa 16 maja 1954 roku. – W Anglii król, gdy go poniosła irytacja, mógł podrzeć jakąś kartę uchwał parlamentu, podczas gdy w Polsce było to nie do pomyślenia. U nas w walce sejmu z królem przegranymi byli z reguły królowie.

Rozdarty między Polską a Szwecją

W roku 1600, kiedy Zygmunt traci tron szwedzki, Polska zostaje wciągnięta do wojny. Konflikt dynastyczny uniemożliwiał sojusz polsko-szwedzki. – Zygmunt rozumiał, że trudno mu będzie połączyć rządy w Polsce i w Szwecji – podkreślał prof. Maciszewski. – Być może chciał, by potem jeden z jego synów objął tron w Szwecji, a drugi w Polsce.

– Trzymał dwie korony za ogon, a chciał trzecią, moskiewską, szwedzka była mu droższa, polskiej gotów był pozbyć się za dość przystępną cenę, którą ofiarowali Austriacy – podkreślał Zygmunt Nowakowski. – Stracił koronę szwedzką, moskiewskiej nie zdobył, a został przy polskiej do śmierci. Pokłócił się z rodzonym ojcem, wadził się z najstarszym synem, żył w niezgodzie z narodem.

Wojna za wojną

Epoka Zygmunta III Wazy to okres wiecznych konfliktów. Nie interesował się on problemami związanymi z południowo-wschodnimi granicami Rzeczypospolitej. Te sprawy pozostawił kanclerzowi Janowi Zamoyskiemu. Ten zajął zbrojnie Mołdawię jako polskie lenno, potem wojskowa interwencja Turcji została odparta pod Cecorą. W 1600 roku Zygmunt III Waza inkorporował Estonię, co było bezpośrednim powodem wkroczenia wojsk szwedzkich do Inflant. Rozpoczęła się wojna tocząca się z przerwami od 1601 do 1629.

– Panowanie Zygmunta III to jest cykl zwycięskich bitew i albo przegranych wojen, albo wojen, których nie umiano doprowadzić do zwycięskiego końca – mówił prof. Jarema Maciszewski. – Jeśli chodzi o zwycięskie bitwy to mało która epoka miała ich tyle.

mb

27 sierpnia 1492 roku odbyła się koronacja Jana I Olbrachta na króla Polski.

Jan Olbracht urodził się 27 grudnia 1459 w Krakowie, jako czwarte dziecko Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. 7 czerwca 1492 zmarł Kazimierz IV Jagiellończyk. Na następcę na Litwie wyznaczył brata Aleksandra, w Polsce syna, Jana Olbrachta.

Przekupił szlachtę

Korona polska nie była jednak dziedziczna, więc o ostatecznym wyborze i tak miała zdecydować szlachta. Choć do tronu kandydowali również inni synowie Kazimierza, to niemal jednogłośnie został on wybrany na króla Polski. Jan Olbracht potwierdził przywileje szlachty nadane przez ojca, a wręcz rozszerzył je w statutach piotrkowskich. Te zwalniały szlachtę od cła, ograniczały wychodźstwo chłopów do jednego rocznie na wieś oraz zabraniały nabywania przez mieszczan majątków ziemskich i piastowania urzędów państwowych. Kolejnymi przywilejami król chciał przekupić szlachtę, aby zmobilizować ją do udziału w wyprawie na Mołdawię.

Wyprawa na Mołdawię

Za panowania Jana Olbrachta główną kwestią polityki zagranicznej była sprawa turecka. Król postanowił wyruszyć do Mołdawii, żeby odbić od Turków czarnomorskie porty. Od 1387 roku Mołdawia była lennem Polski, a jej gospodarz, Stefan III Wielki, opowiedział się po stronie Turcji.

Król wraz z 40 tys. wojskiem, głównie z pospolitego ruszenia, w 1497 roku w lipcu wyruszył do Mołdawii. Już 19 października król zarządził odwrót. Wycofujące się oddziały zostały zaatakowane pod Koźminem, gdzie poniosły straszną klęskę. Powiedzenie: "za króla Olbrachta wyginęła szlachta" dotyczy właśnie ogromnych strat w ludziach podczas tej bitwy.

Posłuchaj dyskusji historyków na temat oceny dokonań króla Jana Olbrachta

– Po powrocie do Krakowa król pił, hulał, robił dobrą minę do złej gry – oskarżał króla redaktor Andrzej Tokarczyk. – A co najistotniejsze: ukarał skonfiskowaniem dóbr około 2 tys. szlachciców. Powiedzmy, że miał powody, że za ucieczkę z pola bitwy karać trzeba, ale narzekano, że nie wyciągnął żadnych wniosków z tej nieudanej wyprawy.

Od czasu wyprawy na Mołdawię kresy wschodnie stały się terenem ciągłych odwetowych najazdów turecko-tatarskich.

Szaleństwa króla

Znane były pijaństwo i hulaszczy tryb życia króla. Oddawał się też gorszącym środowisko przyjemnościom, mimo wszystko był lubiany. – To był chyba jedyny spośród Jagiellonów król, który był równie popularny, co jego ojciec – podkreślał prof. Tadeusz Rosłanowski.

– Był człowiekiem odważnym, na pewno nie był złym dowódcą – mówił historyk dr Grzegorz Myśliwski w aud. Andrzeja Sowy z 2001 roku. – Zbyt krótko jednak panował, żeby stwierdzić o tym z całą odpowiedzialnością. Tym bardziej, że wiemy, że pod koniec życia szykował się do kolejnej wojny z zakonem krzyżackim.

Jan Olbracht zmarł nagle 17 czerwca 1501 roku w Toruniu. Jego zwłoki złożono uroczyście w katedrze wawelskiej, a serce wmurowano w jedną z kolumn Bazyliki św. Jana w Toruniu. – Sądzę, że jego szczęściem było to, że nie panował dłużej, gdyż on w tych ostatnich latach życia nie zachowywał się tak, jak przystało na monarchę – podkreślał Andrzej Tokarczyk.

mb