Rouget de Lisle, podówczas 32-letni kapitan wojsk francuskich, nie przypuszczał, że pieśń cieszyć się będzie tak wielką popularnością w całym cywilizowanym świecie, że stanie się, obok trójkolorowego sztandaru i czapki frygijskiej, jednym z głównych symboli jego czasów – Wielkiej Rewolucji Francuskiej. A już na pewno nie spodziewał się, że stworzona przez niego pieśń stanie się 14 lipca 1795 hymnem narodowym Francji.

Kim był człowiek, który napisał słowa i skomponował melodię do Marsylianki. – Choć artystą był może nie najwyższych lotów – słyszymy w audycji Krzysztofa Lipki "Marsylianka - muzyka i symbol", nadanej w marcu 1976 r. – Miał jednak dość wszechstronne uzdolnienia i zainteresowania. Był poetą, librecistą, kompozytorem, grywał na skrzypcach.

Historia powstania pieśni

Podczas działań wojennych pomiędzy armią rewolucji a wojskami austriacko-pruskimi, Rouget de Lisle, na prośbę swego przyjaciela, mera Starsburga - Friedricha Dietricha, w ciągu jednej nocy, z 24 na 25 kwietnia 1792 napisał 6 strof i muzykę marsza bojowego Armii Renu. Dlatego oryginalny tytuł kompozycji Liesle’a brzmi: Chant de guerre pour l'armée du Rhin (Pieśń wojenna Armii Renu). Opracowanie akompaniamentu fortepianowego stało się udziałem żony Dietricha.

Dlaczego ”Marsylianka”?

Pieśń obiegła błyskawicznie całą Francję, roznoszona przez maszerujące wojska. Do Paryża dotarła 30 lipca 1792, śpiewana przez ochotniczy batalion marsylski. Odtąd przylgnęła do pieśni nazwa "Marsza Marsylskiego".

Żadna inna spośród 50 rewolucyjnych pieśni stworzonych przez  Rouget de Lisle’a nie doczekała się tak bogatej historii.

Hymn narodowy

14 lipca 1795 "Marsyliankę" podniesiono do rangi francuskiego śpiewu narodowego, później – wczasach cesarstwa i restauracji – pozbawiona została oficjalnego znaczenia. Pieśń doczekała się rehabilitacji po rewolucji lipcowej 1830 r. Hymnem Francji jest od 1879 r.

Posłuchaj, jak zrodził się jeden z najbardziej rozpoznawalnych hymnów świata i jak wykorzystywali motywy pieśni Rouget de Lisle’a wielcy kompozytorzy różnych epok.

Alfred Dreyfus urodził się w 1859 roku w żydowskiej rodzinie w Alzacji. Po klęsce Francji w wojnie z Prusami, w wyniku której Francja utraciła Alzację i Lotaryngię, wraz z rodziną wyjechał do Paryża. Tam studiował i podjął karierę wojskową. Nie mając skończonych 30 lat, w 1889 roku, był już kapitanem i ukończył z wyróżnieniem studia w Wyższej Szkole Wojskowej. Skierowano go do pracy w sztabie generalnym. Tu zaczął się jego dramat. W 1894 roku Dreyfus został oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec na podstawie spreparowanych dowodów i niesłusznie skazany za zdradę państwa.

Feralny list

Nie było jednoznacznych dowodów na winę Dreyfusa, a jednak sąd wojskowy skazał go na dożywotnie zesłanie na Wyspę Diabelską w Gujanie Francuskiej. Uzasadnieniem wyroku był odręczny list agenta do niemieckiego attaché wojskowego, znaleziony przez sprzątaczkę w koszu na śmieci w ambasadzie Cesarstwa Niemieckiego w Paryżu.

Z listu wynikało, że francuski zdrajca przekazywał materiały dotyczące artylerii. Zaczęto więc w sztabie szukać oficera artylerzysty. Żydowskie pochodzenie przesądziło o wyborze Dreyfusa. Była to wielka antysemicka, nacjonalistyczna kampania francuskiej skrajnej prawicy.

Brytyjski historyk Hugh Seton-Watson napisał, że afera Dreyfusa była prawdopodobnie największym wydarzeniem antysemickim w XIX wiecznej Europie.

– Przeprowadzono analizę grafologiczną, która ani nie potwierdziła, ani nie zaprzeczyła, że autorem listu był Dreyfus. Francuski sąd wojskowy nie wykorzystał przywileju wykorzystywania wątpliwości na korzyść oskarżonego – zaznaczył prof. Jerzy Eisler.

Podzielone zdania opinii publicznej

Sprawa Alfreda Dreyfusa przez kilka lat wzbudzała niebywałe namiętności we Francji. Powodowała podział społeczeństwa i polityczne perturbacje. Odbiciem tych sporów jest wielka liczba pism polemicznych, artykułów i manifestów.

13 stycznia 1898 francuski pisarz Émile Zola w sprawie afery Dreyfusa opublikował słynny list "J’Acusse…!". Na łamach czasopisma "L’Aurore" pisał:

Cóż za obyczaje z czasów inkwizycji i tyranów. Jaka samowola kilku wygalowanych osobników, którzy butami depcą swój naród. Dławią go, wciskają mu z powrotem w gardło jego wołanie o prawdę i sprawiedliwość pod kłamliwym i bluźnierczym pretekstem rzekomej racji stanu(…). Powiedziałem to już gdzie indziej i powtarzam tutaj – kiedy się zakopuje prawdę pod ziemię, ona tam tężeje i nabiera takiej mocy eksplodującej, że wybuch jej wysadza wszystko w powietrze. Czas pokaże, czy nie przygotowano na przyszłość najgłośniejszej z katastrof.

– Oskarżył tych wszystkich, którzy w imię źle pojętej wielkości Francji i francuskiej armii gotowi byli przejść do porządku dziennego nad ludzką krzywdą. Oskarżył cały ten system – mówił prof. Jerzy Eisler, gość Andrzeja Sowy w audycji "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Walka o dobre imię

Sprawa przerosła indywidualny wymiar losu niewinnie skazanego człowieka. Walka rodziny o obronę skazanego wywołała żywe nastroje antysemickie.

– To była sprawa, która wykraczała poza szeregi armii. To był kryzys polityczny pokazujący słabość III Republiki – tłumaczył historyk. – Pokazał on też niezdrowe prądy, które w XX wieku tak fatalnie się rozwinęły. Na czele z nacjonalizmem, antysemityzmem i szowinizmem.

Dreyfus prawie pięć lat spędził na zesłaniu. Dość szybko okazało się, że nie on był owym agentem, ale major Ferdinand Walsin Esterhazy. Jednak wyrok został wydany, a honor armii i wymiaru sprawiedliwości nie mógł być splamiony pomyłką.

Od artykułu Zoli do momentu zwolnienia Dreyfusa z Île du Diable minęły prawie dwa lata. Przez następnych kilka musiał walczyć o pełną rehabilitację. Dopiero w 1906 roku przywrócono go do wojska oraz awansowano na stopień majora i odznaczono Legią Honorową.

Długofalowe skutki

Afera Dreyfusa utrwaliła podział francuskiej sceny politycznej na prawicę i lewicę. Do dziś francuska lewica przypomina sprawę, jako przykład skandalicznej pomyłki sądowej i bezprzykładnej kampanii antysemickiej. Natomiast dla wielu ludzi prawicy nie wszystko jest jasne i Dreyfus, pomimo uniewinnienia, pozostaje postacią podejrzaną.

Alfred Dreyfus zmarł w Paryżu w 1935 roku, i już chyba na zawsze pozostanie postacią symboliczną.

mjm

Zamek Bastille wybudowano w Paryżu w latach 1370-1383 jako część systemu umocnień broniących miasta. Bastylia była odpowiednikiem polskiego barbakanu i broniła bramy św. Antoniego. Z upływem czasu Bastylia traciła znaczenie jako twierdza, ostatecznie stając się ciężkim więzieniem w XVII wieku.

Zwołanie Stanów Generalnych

Po ponad 200 latach król Ludwik XVI zwołał Stany Generalne – tradycyjnej reprezentacji trzech stanów. Ta decyzja spowodowała zasadnicze przyśpieszenie w życiu politycznym Francji. Kampania wokół wyborów i spisywanie skarg i postulatów do tronu zaktywizowały wielu młodych i starszych przedstawicieli mieszczaństwa Paryża.

Ludność Paryża z ogromnym napięciem obserwowała początek obrad - rozgrywkę między królem a Stanami Generalnymi. Rozbudzone podczas kampanii wyborczej oczekiwania na zmiany, a zarazem pogłoski, że król zbiera wojsko, pogłębiały ferment.

Szturm na Bastylię

Nadzieja na zmiany i trwoga przed ich uniemożliwieniem podgrzewały nastroje. W końcu czerwca utworzono nowe władze miasta i zaczęto organizować Gwardię Narodową.

14 lipca 1789 tłumy zgromadzone na ulicach ruszyły w poszukiwaniu broni na więzienie królewskie – Bastylię. Komendant twierdzy nakazał przyjęcie ich strzałami. Padli zabici i ranni. Ostatecznie nacierający wdarli się do środka, zabijając część obrońców. Następnego dnia król odwołał rozkaz zbierania się wojsk, a na ulicy dochodziło do samosądów.

Bastylię, w której przebywało w tym czasie raptem siedmiu więźniów, traktowano jako symbol absolutyzmu i parę miesięcy później zburzono. Te wydarzenia pokazywały, że lud, a nie tylko jego przedstawiciele, zaczął decydować o polityce. Rewolucja stała się rzeczywistością.

Do dzisiaj 14 lipca jest we Francji hucznie obchodzonym świętem narodowym. – 14 lipca świętujemy uniwersalne wartości, takie jak wolność, demokracja i prawa człowieka, w imię których walczyliśmy. To jest święto patriotyzmu francuskiego – mówił ambasador francuski w Polsce François Barry Delongchamps.

mjm

3 września 1189 roku Ryszard I Lwie Serce został koronowany na króla Anglii.

Był synem Henryka II Plantageneta i Eleonory Akwitańskiej. Otrzymał gruntowne wykształcenie. Tworzył nawet poezję w języku francuskim oraz okcytańskim. Był mierzącym 193 cm wzrostu niebieskookim blondynem, uchodził za przystojnego.

Wyprawa do Jerozolimy

– Ryszard Lwie Serce nie bardzo interesował się losami swojego królestwa – mówił Krzysztof Lipka w 1980 roku. – Bardziej zajmował go dwór w Poitiers, który był centrum życia artystycznego i jak przystało na średniowiecznego władcę – losami Jerozolimy, która znajdowała się wówczas w rękach Saladyna, sułtana Egiptu.

Król Anglii wyprawił się przeciwko niemu z III krucjatą. – Jego nie obchodziły losy małego królestwa peryferyjnego, w którym panował, on walczył o rzeczy wielkie, o wielką ideę – mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Arkadiusza Ekierta "Piękny i bestia". Wyprawa do Jerozolimy pochłonęła całą uwagę i pieniądze Ryszarda. Budował potężną armię, ale funduszy wciąż brakowało. Nie wahał się nawet przed sprzedażą urzędów i dóbr ziemskich, a nawet zmuszał urzędników, żeby płacili za swoje posady. Jego postępowanie doskonale pokazywało, że to nie Anglię uważał za swoją ojczyznę, a Francję. 

Uwięziony król

Podczas powrotu z Jerozolimy Ryszard Lwie Serce został pojmany w Wiedniu przez ludzi króla Henryka V. Podczas pobytu w więzieniu napisał podobno poemat, w którym wyrażał swoje żale z powodu opuszczenia przez towarzyszy. – Legenda twierdzi, że Ryszard nie został wypuszczony z niewoli na podstawie sutego okupu, lecz, że wyzwoliła go pieśń – przypominał Krzysztof Lipka.
Historycy jednak utrzymują, że cesarz zażądał za wypuszczenie Ryszarda z niewoli okupu w wysokości 150 000 marek. Rozpoczęło się powszechne zbieranie pieniędzy.

– Wiadomo, że uwolniony w roku 1183 Ryszard zmuszony został do złożenia hołdu Henrykowi VI – mówił Krzysztof Lipka. – W ostatnich latach życia zajął się czynnie interesami Anglii, o której posiadłości na kontynencie walczył z Francją.

Dobre czy złe serce?

– Przydomek Lwie Serce interpretowany jako wyraz jego szlachetności rycerskiej, podobno nadano mu ze względu na wyjątkową srogość w ściąganiu podatków jako określenie władcy okrutnego – mówił prof. Marek Urbański w audycji "Piękny i bestia" w 2003 roku. – On rzeczywiście na te swoje "awantury" potrzebował dużo pieniędzy.

Ryszard Lwie Serce swoimi długami doprowadził skarb państwa do ruiny, co spotkało się z jawnym sprzeciwem arystokracji i doprowadzeniem do budowy systemu monarchii parlamentarnej. Podczas nieobecności Ryszarda jego brat Jana bez Ziemi był bliski objęcia tronu. W roku 1194 król stłumił jednak bunt młodszego brata. Sam zginął 5 lat później.

– To nie był władca, to był prototyp błędnego rycerza – podkreślał prof. Paweł Wieczorkiewicz. – To, że był królem, było chyba nieporozumieniem.

mb