Historia

Zofia Nałkowska. Pytanie o autentyczność ludzkiego charakteru

Ostatnia aktualizacja: 10.11.2023 05:45
"Ludzie ludziom zgotowali ten los". W tej myśli pisarki zawarta jest najgłębsza ocena, na jaką można się zdobyć. Odwołująca się do istoty człowieczeństwa.
Zofia Nałkowska
Zofia Nałkowska Foto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

10 listopada 1884 roku urodziła się Zofia Nałkowska. Pisarka, której życie przypadło na niezwykle burzliwy czas w dziejach Polski i świata. Rewolucja 1905 roku, I wojna światowa, odrodzenie państwowości polskiej, lata kryzysów społecznych i ekonomicznych, II wojna światowa i wreszcie komunistyczna dyktatura. To wszystko pozostawiło głęboki ślad w twórczość Zofii Nałkowskiej.


Posłuchaj
00:32 Zofia Nałkowska o nagrywaniu głosu, 1953.mp3 Wielką zdobyczą na drodze walki z prawem przemijania jest utrwalanie żywego głosu ludzkiego na taśmie - mówiła Zofia Nałkowska. (PR, 1953)

 

Ewolucja

Zofia Nałkowska, urodzona 10 listopada 1884, weszła do świata literatury przebojem, jako młoda dziewczyna. – Dziewczęcy dziennik pokazuje proces dojrzewania i świadomości młodej osoby, która przymierza najrozmaitsze kostiumy i szuka sposobu na podbicie świata – mówiła na antenie Polskiego Radia Hanna Kirchner z Instytutu Badań Literackich.

Już wtedy poczyniła spostrzeżenie, które nurtowało jej bohaterki. Konflikt między naturą człowieka, a konwencją narzucaną mu przez otoczenie i społeczeństwo. Antagonizm nieraz bardzo boleśnie człowieka dotykający. Obserwując to, Nałkowska kojarzyła kulturę z pewną sztucznością, co doprowadziło do pytania o autentyczność ludzkiego charakteru.

Przełom

Momentem przełomowym w twórczości Nałkowskiej była I wojna światowa. Dostrzegła wtedy zbiorowość, czemu dała wyraz w niesłychanie odważnej, jak na tamte czasy, powieści "Hrabia Emil". Jest to analiza zjawiska wojny, jako barbarzyństwa. Instynktu zniszczenia, które tkwi w każdym człowieku, a zwłaszcza w zbiorowościach.

- Kultura wytwarza szereg konwencji propagandowych, literackich i obyczajowych, które mają ten instynkt obłaskawić i popchnąć we właściwym kierunku, czyli dla obsłużenia kolejnych nacjonalizmów – tłumaczyła gość audycji z cyklu "Portret pisarza".


Posłuchaj
17:26 nałkowska.mp3 "Portret pisarzy" - audycja przedstawiająca twórczość Zofii Nałkowskiej z udziałem Hanny Kirchner. (PR, 27.02.2009).

 

Okres II Rzeczpospolitej to diagnoza stanu rzeczy i przenikliwy ogląd wszystkiego co wielkie i wspaniałe w historycznej zdobyczy. A jednocześnie podkreślenie zagrożeń tkwiących w sienkiewiczowskiej kulturze militarnej, w której ważne jest posłuszeństwo, respekt wobec wodza i czyn bezrefleksyjny. - Nałkowska wypracowała w tym czasie nowatorski typ powieści, w którym materiał historyczny otacza refleksją filozoficzną i podsumowuje w jakiejś nadrzędnej formule antropologicznej – mówiła Hanna Kirchner.

Szczyt

Kulminacyjnym momentem twórczości Nałkowskiej są powieści "Granica" i "Medaliony". Ukazują ścisłe splecenie losu z perypetiami społecznymi i działaniami w zbiorowości ludzkiej, które wymuszają inne wzory zachowań.

- W "Medalionach" Nałkowska oddaje głos ofiarom Zagłady. Będąc prawie nieobecnym, obiektywnym słuchaczem, który nie ma prawa wypowiadać się, ponieważ sam nie przeżył tego – analizowała Hanna Kirchner.

Na dorobek Nałkowskiej składają się też pisane przez całe życie "Dzienniki", żywiołowo przedstawiające codzienny tok zdarzeń życia pisarki.

Posłuchaj, co mówiła pisarka o nagrywaniu ludzkiego głosu.

mjm

Czytaj także

Tadeusz Borowski. Zdać relację żywym, stanąć w obronie zmarłych

Ostatnia aktualizacja: 03.07.2023 05:55
"Patrz na to wszystko uważnie i nie trać siły, gdy jest Ci źle. Bo może z tego czasu obozu, z tego czasu oszustw będziemy musieli zdać ludziom żywym relację i stanąć w obronie zmarłych" pisał w opowiadaniu "U nas w Auschwitzu" Tadeusz Borowski. Tej zasadzie podporządkował swoją twórczość.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Krzysztof Kamil Baczyński. Poeta z karabinem

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2023 05:35
22 stycznia mija 99 lat od dnia urodzin poety, powstańca warszawskiego, którego wybitna twórczość spleciona z tragicznym życiorysem dała początek jednej z najbardziej poruszających legend polskiej kultury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Eksplodujące wiersze. Julian Przyboś, wojna i poezja [POSŁUCHAJ]

Ostatnia aktualizacja: 05.03.2024 06:00
123 lata temu, 5 marca 1901, urodził się Julian Przyboś, awangardowy poeta, eseista, teoretyk literatury, a także członek Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Na imię mi było Krzysztof". Rocznica śmierci poety żołnierza

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 06:00
4 sierpnia 1944 roku, czwartego dnia Powstania Warszawskiego, starszy strzelec podchorąży "Krzyś" nie miał służby. W jednym z pokojów pałacu Blanka rozmawiał z kolegą z oddziału. Stojąc obok okna, wychylił się zza ściany. Wtedy niemiecki snajper pociągnął za spust.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Jeno wyjmij mi z tych oczu szkło bolesne - obraz dni". Radio Baczyński [POSŁUCHAJ]

Ostatnia aktualizacja: 04.08.2023 05:52
79 lat temu, czwartego dnia Powstania Warszawskiego, zginął od kuli niemieckiego snajpera Krzysztof Kamil Baczyński. Posłuchaj wierszy w interpretacjach wielu wybitnych aktorów oraz piosenek do tekstów poety w specjalnie utworzonej stacji internetowej Radio Baczyński. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Andrzej Trzebiński. O poecie, społeczniku i wizjonerze w setną rocznicę urodzin

Ostatnia aktualizacja: 27.01.2022 15:06
Bohaterem "Strefy literatury" był Andrzej Trzebiński - poeta, dramaturg, krytyk i publicysta należący do Pokolenia Kolumbów.​ 27 stycznia minęła setna rocznica urodzin pisarza, który - mimo przedwczesnej śmierci - w historii literatury zdołał zapisać się nie tylko jako utalentowany twórca, lecz także zaangażowany społecznik i przenikliwy wizjoner.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Ludzkie gadanie" o wojnie? Miron Białoszewski i "Pamiętnik z powstania warszawskiego"

Ostatnia aktualizacja: 17.06.2023 05:52
- Dziwiło mnie, jak ktoś mówił, że z Powstania tak niewiele pamięta. Nie bardzo mogłem to zrozumieć - przyznawał przed mikrofonem Polskiego Radia Miron Białoszewski. Mimo tego potrzebował aż 23 lat, by "znaleźć język" i opowiedzieć - w znakomity i oryginalny sposób - o wydarzeniach z 1944 roku. Dziś mija 40. rocznica śmierci autora "Pamiętnika z powstania warszawskiego".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Maria Kuncewiczowa. Wędrówki po krętych ścieżkach umysłu

Ostatnia aktualizacja: 30.10.2023 05:44
Znana jest przede wszystkim jako autorka doskonałej "Cudzoziemki", ale Maria Kuncewiczowa była nie tylko pisarką, lecz także tłumaczką, wykładowczynią na University of Chicago, szefową polskiego PEN Clubu na emigracji w Londynie oraz... śpiewaczką.
rozwiń zwiń