48 lat temu, 23 marca 1976 roku, zmarł generał Stanisław Kopański, dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, która uczestniczyła w heroicznej obronie Tobruku.

Szlify oficerskie

Stanisław Kopański urodził się 19 maja 1895 roku w Petersburgu. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji. W 1916 roku powołano go do rosyjskiej armii. Ukończył Oficerską Szkołę Artylerii w Petersburgu i został wysłany na front niemiecki.

Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji wstąpił do I Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W listopadzie 1918 roku Kopański rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Brał udział w walkach o Lwów, a w kwietniu 1919 roku uczestniczył w wyprawie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego na Wilno, w której czasie został ciężko ranny i stracił oko. Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą szkoły podoficerskiej artylerii konnej w Warszawie.

Od września 1919 roku do października 1920 roku walczył na froncie bolszewickim w składzie 1 dywizji kawalerii gen. Juliusza Rómmla. Po zakończeniu działań wojennych kontynuował przerwane studia na Politechnice Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera dróg i mostów.

Studia zagraniczne

W kwietniu 1924 roku Stanisław Kopański rozpoczął kurs dowódców dywizjonów w Szkole Artylerii w Toruniu. Po jego zakończeniu został wykładowcą balistyki i zastępcą dyrektora nauk w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. W 1925 roku odbył półroczny staż w Fontainebleau we francuskiej Szkole Artylerii. W latach 1927-1929 kontynuował studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu.

Po powrocie do Polski pracował w Oddziale III (operacyjnym) Sztabu Głównego w referacie obrony przeciwlotniczej. W maju 1930 roku objął funkcję dowódcy dywizjonu 6 pułku artylerii ciężkiej we Lwowie. W czerwcu 1932 roku został ponownie przeniesiony do Oddziału III Sztabu Generalnego na stanowisko kierownika samodzielnego referatu. Na początku 1935 roku został mianowany zastępcą dowódcy Broni Pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych.

Od maja 1937 do września 1938 roku Kopański dowodził 1 pułkiem artylerii motorowej w Stryju. Następnie skierowano go na sześciomiesięczny kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy Wyższej Szkole Wojennej.

Gen. Marian Kukiel we wstępie do wspomnień Kopańskiego podkreślał jego "piękną przeszłość bojową", "wspaniałą reputację" oraz wysokie wykształcenie techniczne. "Przez staże dowódcze i zagraniczne – pisał gen. Kukiel – obeznał się jak mało kto z zagadnieniami nowoczesnej wojny, ze stanem sił zbrojnych naszych sprzymierzeńców zachodnich i ich myślą taktyczną i operacyjną".

13 marca 1939 Stanisław Kopański został powołany na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień pułkownika dyplomowanego.

Wojna obronna 1939 roku

W czasie kampanii polskiej w 1939 roku pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę rumuńską. Oceniając kampanię wrześniową pisał: "Kampanii nie mogliśmy wygrać bez silnej ofensywy sprzymierzonych sił zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce. Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu".

Gdy tylko Kopański przedostał się do Francji, w tworzonej tam Armii Polskiej powierzono mu funkcję szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 roku był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie w Palestynie. W 1940 roku uzyskał awans na stopień generała brygady.

Obrona Tobruku

Od sierpnia do grudnia 1941 roku - na czele brygady - brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościgowych o Gazalę i Bardię.

W swoich wspomnieniach pisał: "Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (...) żołnierz Brygady od rozpoczęcia kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie. Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, niezdradzającego nigdy kompleksu niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (...) Brygada Karpacka walczyła jako pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji".

Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Stanisław Kopański przebywał do lipca 1943 roku.

Śmierć gen. Sikorskiego

We wrześniu 1942 roku objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada. Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach 1941-1943, oceniając gen. Kopańskiego pisał: "Bezwzględnie uczciwy, porządny i szczery człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony politycznie (...) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności".

Historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz, charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa sztabu NW, zwracał uwagę, że "Dostrzegano również zbytnią ustępliwość i czołobitność generała wobec Brytyjczyków, z którymi nie miał bliższych kontaktów ze względu na nieznajomość języka".

"Kopański – dodaje prof. Wieczorkiewicz – w swej pracy ograniczał się do ram ściśle wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno z Naczelnym Wodzem, jak i premierem".

Żołnierz wygnany

W 1944 roku gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (w latach 1947-1949). Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 roku pozbawiony przez władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego.

Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał w środowisku kombatantów. W latach 1970-1972 był członkiem Rady Trzech. Pozostawił po sobie dwa tomy wspomnień: "Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939" (Londyn 1965) i "Wspomnienia wojenne 1939-1946" (Londyn 1961).

Zmarł w Londynie wiosną 1976 roku. Pochowany został na cmentarzu Northwood.
W ciągu swojego życia został odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari kl. IV i V, Orderem Polonia Restituta kl. I i IV, dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Więcej wspomnień gen Stanisława Kopańskiego na stronie RADIA WOLNOŚCI

pd/PAP

26 listopada 1939 zmarł Mamert Stankiewicz, kapitan żeglugi wielkiej Polskiej Marynarki Handlowej, nieoficjalny kapitan flagowy polskiej floty handlowej. Przez studentów nazywany "Znaczy kapitanem".

Stankiewicz przyszedł na świat 22 stycznia 1890 w Mitawie, w rodzinie szlacheckiej o patriotycznych tradycjach. Od najmłodszych lat chciał związać się z morzem. Mamert podążył za marzeniami: w 1905 roku wstąpił do Korpusu Morskiego w Petersburgu.

Z floty carskiej…

W 1909 roku ukończył petersburską uczelnię jako jeden z najlepszych absolwentów na roku. Niemal od razu otrzymał przydział w carskiej flocie Bałtyku. Uczestniczył pod rosyjską banderą w I wojnie światowej.  Rewolucja październikowa w 1917 roku spowodowała, że Mamert nie mógł wrócić do Rosji. Został urzędnikiem Konsulatu Rosyjskiego w Pittsburghu w USA. Skierowany do flotylli rzecznej w Rosji, został aresztowany przez CzeKa.

…do Polski

Uwolniony, przybył do Polski w 1921 roku. Admirał Kazimierz Porębski, ówczesny głównodowodzący polskiej Marynarki Wojennej, przydzielił mu stanowisko kierownika wydziału nawigacyjnego w szkole morskiej w Tczewie.

- Każde ważniejsze zdanie wykładu zaczynał od "znaczy” – wyjaśniał uczeń Stankiewicza, Stanisław Wojciechowski w audycji Marka Koszura z cyklu "Portrety Polaków".

Kapitan z zasadami

Stankiewicz dowodził kolejno "Lwowem", "Wilnem", "Kościuszką", "Pułaskim" oraz największymi statkami w polskiej flocie "Polonią" i "Piłsudskim". Pełnił funkcję nieoficjalnego attaché morskiego Polski. Jako dowódca był skupiony, poważny i skrupulatny.
- On był bardzo bezwzględny jeśli chodzi o wydział nawigacyjny i pokładowy na statkach – wspominał Karol Olgierd Borchardt, gość audycji z 1984 roku.

MS "Piłsudski" w gdyńskim porcie, lata 30., źródło: Wikimedia Commons/dp

Przepowiednia tragedii

Wybuch II wojny światowej zastał Stankiewicza na morzu. 2 września bezpiecznie dobił "Kościuszką", którego rozkaz ewakuacji otrzymał, do angielskich wybrzeży. Tam objął ponownie komendę nad "Piłsudskim", tam też przemianowano statek pasażerski na transportowiec wojenny, który miał udać się w rejs do Nowej Zelandii.

- Przypominam sobie przepowiednię Edmunda Ejtminowicza dotyczącą Stankiewicza - wspominał Stanisław Wojciechowski. - Powiadał: "Jeżeli zmarszczysz czoło i są dwie lub trzy kreski, to jest wszystko w porządku. Ale jeśli zmarszczysz czoło i jest jedna, silna kreska pionowa, to oznacza tragika". Ejtminowicz mówił mi: "Nikomu tego nie powiedz, ale Mamert Stankiewicz, gdy zmarszczy czoło, ma tylko jedną bruzdę pionową i ten człowiek nie zejdzie ze świata inną śmiercią, jak tylko tragiczną".

Śmierć godna kapitana

Tak się stało: "Piłsudski" został storpedowany (lub wpłynął na minę) u wybrzeży Anglii. Jak przystało na kapitana: Stankiewicz opuścił statek jako ostatni. Zmarł wskutek hipotermii i ataku serca na brytyjskim statku, który przyszedł z pomocą rozbitkom.

Został odznaczony Orderem Virtuti Militari, a jego imię nosi jeden ze statków polskiej floty.

Posłuchaj audycji o "Znaczy kapitanie" Marka Koszura z udziałem podwładnych i przyjaciół Mamerta Stankiewicza.

bm

Nim zaczął swoją przygodę z morzem, musiał ryzykować życie w obronie ojczyzny. – Teść z Borchardtem mieli chyba po 16 lat, kiedy zgłosili się ochotniczo do wojska w 1920 roku – wspominała Halina Jurewicz-Olej w audycji Agnieszki Trzeciakiewicz.

Początek morskiego szlaku

W Wilnie Borchardt zdał maturę, tutaj też zaczął studia na Wydziale Prawa na Uniwersytecie Stefana Batorego. Po roku zrezygnował i rozpoczął naukę w Szkole Morskiej w Tczewie, którą ukończył w 1928 roku. Osiem lat później był już kapitanem żeglugi wielkiej. Po upływie kolejnych dwóch został zastępcą komendanta "Daru Pomorza".

– "Dar Pomorza" to był statek, który Borchardt naprawdę kochał i zrobiłby wszystko, gdyby mógł na niego wrócić – wspominała wieloletnia asystentka kapitana, Ewa Ostrowska.

Wybuch II wojny światowej zastał go na "Darze Pomorza". Borchardt przeprowadził żaglowiec do Sztokholmu. Stamtąd przedostał się do Szkocji. Został pierwszym oficerem na MS "Piłsudski" - polskim transatlantyku pasażerskim przerobionym na transportowiec wojenny. – Właściwie do niego należała nawigacja i kierowanie całym zespołem ludzkim – mówił kapitan żeglugi wielkiej Bogumił Olej.

Transatlantyk "Piłsudski" - duma żeglugi II Rzeczpospolitej

Tragedia "Piłsudskiego"

Potężny statek został storpedowany (lub wpłynął na minę) u brzegów Anglii. Podczas ewakuacji z tonącego "Piłsudskiego" Borchardta przygniotła szalupa, uszkadzając mu kręgosłup. Kontuzja spowodowała, że przyszły kapitan nie uzyskał już nigdy więc pozwolenia na wyjście w morze. W tragedii transatlantyku Karol Borchardt stracił nie tylko szansę na dowodzenie statkami, ale przede wszystkim przyjaciela i przełożonego: katastrofy nie udało się bowiem przeżyć kapitanowi Mamertowi Stankiewiczowi.

Mimo sprzeciwu lekarzy Borchardt zaciągnął się ponownie do marynarki. Podczas kampanii norweskiej służył na "Chrobrym".

Wychowawca ludzi morza

Po wojnie kapitan Borchardt zdecydował się na powrót z Anglii do kraju. Powodem był zły stan zdrowia jego matki. Przyjechał do Polski w 1949 roku.  W tym okresie brakowało specjalistów od żeglugi dalekomorskiej - większość pozostała na Zachodzie - dlatego kapitana przyjęto na posadę nauczyciela w Państwowej Szkole Morskiej i Szkole Rybołówstwa Dalekomorskiego, a następnie w kontynuującej jej tradycje Akademii Morskiej w Gdyni. – Mawiał, że kiedyś w Gdyni byli tylko tacy mężczyźni, których uczył, uczy lub będzie uczył – wspominała asystentka kapitana.

– Nigdy nie podnosił na mnie głosu – mówił kapitan żeglugi wielkiej Bogumił Olej, jeden ze studentów Borchardta. – Był zdecydowanym przeciwnikiem karania swoich uczniów, często powtarzał: "Nie dostaje się lepszych owoców, bijąc jabłonki kijem".

Autor powieści marynistycznych

W morze pozwalano mu wychodzić tylko okazjonalnie: na rejsy próbne. Do czynnej służby nie mógł już wrócić. Tęsknota za morzem (i w przypadku "Znaczy Kapitana" przysięga złożona samemu sobie) pchnęła go do pisania. Był autorem bestsellerowych powieści: "Znaczy Kapitan", "Krążownik spod Samosierry", "Szaman morski" i - wydanej już po śmierci autora - "Kolebki nawigatorów".

Kapitan był też filozofem, fascynowała go kultura orientalna. – Jak zdobyć tytuł kapitana własnej duszy? Bardzo prosto. Co dzień siąść i napisać, co ja jutro będę robił. To musi być wykonane w stu procentach. Jeśli ja nie dam rady, to muszę zaczynać od nowa, ale jeśli wytrzymam przez dwa lata, to jestem kapitanem własnej duszy – mówił.

Kapitanem własnej duszy, kierującym się zasadą "pracuj nad sobą" i "nie pomnażaj zła", był - jak mówią jego znajomi - do końca życia. Karol Borchardt zmarł 20 maja 1986 roku.

bm

22 marca 1940 roku został zamordowany przez Niemców Tadeusz Ziółkowski, kapitan żeglugi wielkiej, komendant pierwszego statku szkoleniowego "Lwów".

Przyszły wychowawca pokoleń polskich nawigatorów młodość spędził w Bydgoszczy, lecz zawsze ciągnęło go w stronę morza i często odwiedzał Gdańsk. W 1902 roku zaciągnął się w Hamburgu na statek "Grossherzogin Elizabeth". Tak zaczęła się jego młodzieńcza, morska epopeja: odbył kilka wielomiesięcznych rejsów na żaglowcach i parowcach, stopniowo awansował też na kolejne stopnie w żeglarskiej hierarchii. W 1910 roku, po przebytym kursie i zdanych egzaminach, został kapitanem żeglugi wielkiej, co jest najwyższą rangą w marynarce handlowej.

W charakterze pierwszego oficera na statkach cywilnych Ziółkowski pływał aż do I wojny światowej. W 1914 roku został powołany do służby w niemieckiej marynarce, gdzie służył na krążowniku pomocniczym, czyli przebudowanym i uzbrojonym statku cywilnym, "Kronprinz Wilhelm". Wojna skończyła się dla niego już w 1915 roku, kiedy to został - wraz z załogą swojego statku - internowany w USA.

Na wieść o odzyskaniu przez Polskę niepodległości, powrócił do kraju. Natychmiast zgłosił się do powstającej marynarki wojennej. Kontradmirał Kazimierz Porębski powołał go do komisji, która miała na celu zakup statku szkoleniowego.

Gdy latem 1921 roku wysłużony holenderski żaglowiec "Nest" został dostosowany do celów szkoleniowych i przemianowany na "Lwów", Tadeusz Ziółkowski został jego pierwszym kapitanem. Zaczęto go nazywać "Pierwszym żeglarzem Rzeczpospolitej".

W 1924 roku został powołany do polsko-niemieckiej Rady Portu i Dróg Wodnych Gdańska, która zarządzała portem gdańskim. Awansował wówczas do rangi komandora. Rankiem 1 września 1939 został aresztowany przez Niemców. Osadzono go w obozie Stutthof, gdzie zginął z rąk okupantów.

bm

Bałtyk to stosunkowo niewielki akwen, który przed II wojną światową nastręczał wielu problemów sztabowcom Polskiej Marynarki Wojennej. Morze było właściwie wielkim jeziorem, które wystarczyło "zamknąć" blokadą na wysokości Cieśnin Duńskich, by wszystkie wrogie okręty zamknąć w wielkiej pułapce. Ukształtowanie basenu Morza Bałtyckiego w połączeniu z przewagą Kriegsmarine i Luftwaffe powodowało, że niszczyciele wchodzące w skład Dywizjonu Kontrtorpedowców, były właściwie bezużyteczne do obrony linii brzegowej kraju w przypadku wybuchu wojny. Spodziewano się, że zostaną zatopione w pierwszych dniach konfliktu przez działa wrogich pancerników lub bomby samolotów.

Relacja z planu filmu "Orzeł. Ostatni patrol"

To założenie niosło za sobą dwie konsekwencje. Po pierwsze opracowano plan "Peking", który zakładał ewakuację niszczycieli do portów brytyjskich w przededniu wojny. Drugim skutkiem założeń planu wojny na Bałtyku było skupienie się na okrętach podwodnych. Takie jednostki były zdolne do ukrycia się przed okrętami i samolotami wroga, miały też większe szanse na prześlizgnięcie się przez wody opanowane przez nieprzyjaciela i dotarcie do portów brytyjskich i francuskich. Z tego powodu w 1933 roku rozpoczął się program rozbudowy floty podwodnej o duże okręty podwodne, zdolne do samodzielnego operowania na otwartym morzu. Jednym z nich był wybudowany w holenderskich stoczniach ORP "Orzeł".

Historia ORP "Orzeł"

Polska Marynarka Wojenna w II wojnie światowej - zobacz serwis specjalny