10 grudnia 1865 Leopold II Koburg został królem Belgów. W historii zapisał się jako sprawca jednej z najpotworniejszych zbrodni. Nowego władcę niespecjalnie obchodziła jego ojczyzna i podwładni. Obsesją Leopolda II było zdobycie kolonii.

Efektem tych poszukiwań było zaprowaadzenie w dorzeczu rzeki Kongo rządów  niewyobrażalnego wyzysku i terroru; piekła, porównywalnego z Holocaustem ludobójstwa, w którym zginęło od 5 do 10 milionów ludzi.

Podchody

- Było to zadanie dość karkołomne w kraju, który nie posiadał ani tradycji morskich, ani floty czy armii, która pozwalałaby tworzyć zamorskie imperium – mówił w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej" prof. Jerzy Eisler – Dlatego Leopold II posłużył się pewnym wybiegiem, wiedząc, że inne mocarstwa kolonialne nie będą się spokojnie przyglądały, jak on dokonuje podboju Czarnego Lądu.

W 1876 roku Leopold II zwołał do Brukseli Międzynarodową Konferencję Geografów i Podróżników, na której zaproponował utworzenie pod własnym kierownictwem Międzynarodowego Towarzystwa Badania i Cywilizowania Afryki. Po fiasku pierwszej ekspedycji podjętej przez Towarzystwo Leopold pozyskał do swej służby Amerykanina Henry’ego Mortona Stanleya, który uprzednio przemierzył Afrykę od górnego biegu rzeki Kongo do jej ujścia.

W 1878 roku Stanley wyruszył na czele nowej ekspedycji w dorzecze Konga, gdzie założył liczne punkty oparcia (m.in. Leopoldville) i zawarł w imieniu Towarzystwa ponad 450 umów z wodzami tubylców. Działalność była prowadzona dyskretnie, w obawie przed Francuzami, których ekspedycja w tym samym czasie i podobnymi metodami zdobywała obszary dolnego Konga.

W 1882 roku Leopold II dysponujący wspomnianymi umowami, zdecydował się odkryć karty. Komitet Badań Górnego Konga został przekształcony w Międzynarodowe Stowarzyszenie w sprawie Konga.

Gigantyczny szwindel

Wykorzystując zaangażowanie Francji i Wielkiej Brytanii w Egipcie, Leopold II pozyskał życzliwą neutralność niemieckiego kanclerza Otto von Bismarcka. Amerykanów przekonał hasłami dostępu do rynku zbytu. Mając poparcie dwóch mocarstw, nie napotkał większych problemów z uznaniem praw do dorzecza Konga na konferencji berlińskiej w lutym 1885 roku.

- Niemożliwe stało się możliwe. Żadne państwo skutecznie nie przeciwstawiło się belgijskiemu panowaniu – podsumował prof. Eisler.

Prywatna kolonia Leopolda II

Warto zaznaczyć, że w przeciwieństwie do pozostałych europejskich mocarstw kolonialnych, Kongo było prywatną własnością Leopolda II. To on, a nie Belgia, bogacił się na największej kolonii na kontynencie afrykańskim, która jednocześnie okazała się najbogatszą.

Kość słoniową i kauczuk - główne bogactwa Konga - dla rdzennej ludzności Konga stały się przekleństwem. Nieprawdopodobna chciwość i okrucieństwo miejscowych przedstawicieli króla, przedstawiona w "Jądrze ciemnośći" Josepha Conrada, doprowadziły do powstania ogromnego aparatu represji. Tybylcy byli zmuszani do niewolniczej pracy przy wydobywaniu surowców.

Na zdjęciu: Henry Morton Stanley spotyka Livingstone'a w trakcie swojej podróży po Kongu fot. Wikipedia/cc.

Leopold II maskował wydarzenia w swoim prywatnym latyfundium, uruchamiając potężną kampanię propagandową. Król był przedstawiany jako obrońca uciśnionych tubylców. Kreował się na filantropa, który ich wyzwala spod panowania arabskiego, stwarza im azyl i obdarza wolnością.

- Był bardzo dobrym prekursorem języka propagandy III Rzeszy – mówił pisarz i socjolog Piotr Kofta w audycji poświęconej książce "Duch króla Leopolda. Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce".

Początek ruchu obrony praw człowieka

Zagłada mieszkańców Konga była ludobójstwem także z uwagi na skalę hipokryzji jego świadków. Podobnie jak w przypadku mordu Ormian i następnych zbrodni przeciwko ludzkości w XX wieku, i w tym wypadku większość obserwatorów pozostawała bierna.

Warto jednak wskazać na dwie postaci, które znacząco się wyróżniły, broniąc praw represjonowanej ludności w Kongu. Edmund Morel i Roger Casement rozpętali szeroko zakrojoną kampanię propagandową, mającą uświadomić opinii światowej skalę popełnionych zbrodni w kolonii belgijskiej. Mimo ogromnych nakładów i wysiłków, a także pozyskania dla sprawy najwybitniejszych umysłów tamtych czasów (m.in. Joseph Conrad, Mark Twain, Conan-Doyle) - nie osiągnięto zamierzonych celów. Ludobójstwo nigdy nie zostało rozliczone.

Śmierć króla Leopolda nie była końcem

Tuż przed śmiercią w 1909 roku, między innymi na skutek coraz skuteczniejszej kampanii Morela, Leopold II sprzedał (!) swoją kolonię Belgii. Od tego momentu funkcjonowała pod nazwą Kongo Belgijskie.

Zmiana rządów nie przyczyniła się jednak znacząco do poprawy warunków życia miejscowej ludności, na co trzeba było czekać jeszcze wiele lat.

mjm

W 1956 roku, figurujący do tej pory jako kolonia brytyjska, Sudan proklamował niepodległość. W trakcie formowania nowych rządów doszło jednak do sporów między przedstawicielami północy i południa kraju. Kolejne słabe rządy koalicyjne nie były w stanie rozwiązać narastających problemów, spowodowanych w dużej mierze fatalną sytuacją gospodarczą.

25 maja 1969 w wyniku bezkrwawego zamachu stanu, zwanego rewolucją majową, władze w kraju przejął płk Dżafar Muhammad an-Numajri. Przez pierwsze lata próbował uzdrowić gospodarkę Sudanu poprzez reformy w duchu socjalistycznym. Rozpoczął od nacjonalizacji banków i przemysłu. Wprowadzone zmiany zbliżyły Numajriego do Związku Sowieckiego i jego afrykańskich sojuszników - Libii i Egiptu.

Sprawozdawca brytyjskiego radia tak komentował zaistniałe zmiany: "Oświadczenie programowe nowych władz Sudanu posiada silny wydźwięk lewicowy. Obiecuje wyzwolenie kraju spod nacisku imperializmu. Zbliżenie z krajami arabskimi i socjalistycznymi. Wszystko wskazuje na to, że Sudan przyłączył się do lewego skrzydła krajów arabskich. Już pierwsza decyzja nowego rządu – uznanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej – odbiła się szerokim echem na świecie i w Bonn".

Ponadto nowy prezydent skierował Sudan na tory polityki panarabskiej, wrogiej Izraelowi. W audycji PR "7 dni w kraju i na świecie" z czerwca 1969 roku można usłyszeć: "Pierwsze decyzje nowego rządu, który przejął władzę w wyniku ostatniego zamachu stanu zaskoczyły wiele innych stolic. Sudan będzie dążył do zajęcia należnego mu miejsca w gronie postępowych państw arabskich. Sudan opowiada się po stronie Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Cały wysiłek armii sudańskiej będzie skoncentrowany na walce z Izraelem".

Na zdjęciu: Numajri w trakcie wizyty w Stanach Zjednoczonych w 1983 roku fot. Wikimedia Commons.

Od 1971 roku Numajri zbliżył się do Stanów Zjednoczonych, gdzie zaczął kupować broń. Jednocześnie wydalił dotychczasowych doradców z NRD i zdelegalizował socjalistyczne związki zawodowe.

Numajri sprawował autorytarne rządy w kraju aż do 1985 roku, gdy został obalony.

mjm

10 kwietnia 1979 Idi Amin uciekł z Ugandy do Libii. Osiem lat rządów krwawego dyktatora doprowadziły do ruiny i śmierci setek tysięcy mieszkańców kraju, który Winston Churchill nazwał kiedyś ”rajem na ziemi i ogrodem tropikalnym o urodzie baśniowej”.

Wierny żołnierz brytyjskiej korony

Idil Amin urodził się 17 maja 1925. Syn ubogiego rolnika i prostytutki ukończył cztery klasy szkoły podstawowej, do końca życia pozostał analfabetą. Potężną budową zwrócił uwagę oficerów brytyjskiej, okupacyjnej wówczas armii brytyjskiej.

Służył w IV batalionie Kings African Rifles, formacji uważanej za jedną z najlepszych w brytyjskich koloniach. W latach 1954-1956 wyróżnił się niespotykanym okrucieństwem i skutecznością w walkach z partyzantami antybrytyjskiego powstania Mau Mau w Kenii. W nagrodę otrzymał stopień oficerski.

W tym czasie odnosił też sukcesy sportowe. W końcu lat 40. był bokserskim mistrzem armii brytyjskiej w wadze ciężkiej. W latach 50. piastował tytuł mistrza Ugandy. W tym czasie przeszedł też na islam. W ciągu całego życia miał 12 żon i uznał 49 dzieci.

Zamach stanu

Po proklamowaniu niepodległości Ugandy w październiku 1962 roku otrzymał stopień pułkownika w nowo tworzonej armii ugandyjskiej. Ukończył znaną oficerską szkołę piechoty w Woolwich. Prezydent Milton Obote mianował Amina dowódcą sił zbrojnych. Ten zaczął traktować armię jako narzędzie do osiągania własnych korzyści. Udzielił wsparcia rebeliantom zwalczającym rządy Mobutu Sese Soko w Kongu, organizował przemyt złota i kości słoniowej.

25 stycznia 1971 dokonał krwawego zamachu stanu, obalając przebywającego z zagraniczną wizytą Obote. – Rządy Amina to najtragiczniejszy okres w historii Ugandy, która przedtem była krajem ustabilizowanym i w miarę spokojnym – mówił na antenie PR prof. Marek Malinowski.

Polityczny rollercoaster

Amin po objęciu urzędu prezydenta, a faktycznie dyktatora, pozostał naczelnym dowódcą armii. Wycofał się z postępowych reform swojego poprzednika i zerwał więzy z Tanzanią i innymi lewicowymi krajami Czarnej Afryki.

Zwrócił się w stronę prawicowych państw arabskich, bliską współpracę nawiązując zwłaszcza z Sudanem, Egiptem i Jordanią. – Szalenie wielką popularność zdobył dzięki gwałtownym atakom na Zachód. Stał się rzekomo niezłomnym szermierzem biednej Afryki w walce przeciwko niekolonialnemu wyzyskowi – stwierdził afrykanista.

Gdy zaprzyjaźnił się z Kadafim porzucił Egipt i Arabię Saudyjską, by następnie zaofiarować współpracę przywódcom Związku Sowieckiego. Po powstaniu Ludowej Republiki Angoli zaczął kokietować Chiny, twierdząc że tylko one są zbawieniem dla kolorowej Afryki.

Ostatni król Szkocji

Idi Amin znany był z szaleńczych pomysłów. Zaproponował rozstrzygnięcie sporu o ugandyjskie długi wobec Wielkiej Brytanii poprzez pływacki wyścig przez kanał La Manche, pomiędzy nim, a królową Elżbietą II. Spór z Tanzanią chciał zakończyć pojedynkiem bokserskim z prezydentem Nyerere.

Innym razem z okazji rocznicy objęcia władzy urządził wielką demonstrację, podczas której był niesiony w lektyce przez ambasadorów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji i Związku Sowieckiego. – Potem okazało się, że to byli tylko szoferzy – opowiadał prof. Malinowski. – W każdym razie odbywało się to w atmosferze niesłychanej fety.

Zafascynowany Szkocją kazał się tytułować "ostatnim królem Szkocji". Planował stanąć na czele wojsk, które doprowadzą do secesji Szkocji od Wielkiej Brytanii, a na pogrzebie króla Arabii Saudyjskiej ubrany był w kilt.

Kraj nad przepaścią

W samej Ugandzie za pomocą straszliwych represji dławił każdy przejaw opozycji. W czasie walk plemiennych podczas jego rządów poległo 100 tysięcy żołnierzy i kilkaset tysięcy cywilów.
Pogarszająca się sytuacja gospodarcza skłoniła Amina do zrzucenia winy na azjatyckich mieszkańców Ugandy. Kampania nienawiści rasowej i deportacja 170 tys. Hindusów, którzy stanowili podstawową kadrę handlu, administracji, szkolnictwa i przemysłu doprowadziła do paraliżu większości instytucji.

Samobójczy atak

W 1978 roku Amin zaatakował sąsiednią Tanzanię, która popierała obalonego Obote. Kontratak wojsk tanzańskich zatrzymał się 10 kwietnia 1979 w stolicy Ugandy Kampali. Obalony dyktator zbiegł do Libii, skąd przedostał się do Arabii Saudyjskiej. Zmarł 16 sierpnia 2003.

mjm