Historia

I powstanie śląskie. Walka o polski Śląsk

Ostatnia aktualizacja: 16.08.2023 05:58
104 lata temu, w 1919 roku, wybuchło I Powstanie Śląskie, którego celem było przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Upadło po 10 dniach, przygotowując jednak grunt do dwóch kolejnych zrywów w następnych latach.
Grupa powstańców śląskich uzbrojonych w karabiny Mauser Gew98 z bagnetami (1919-1921),
Grupa powstańców śląskich uzbrojonych w karabiny Mauser Gew98 z bagnetami (1919-1921),Foto: Koncern ICK, NAC

Po zakończeniu I wojny światowej o kształcie zachodniej granicy Polski miała zadecydować konferencja pokojowa. Decydującym czynnikiem miał być skład narodowościowy ludności zamieszkującej te ziemie. Dla Ślązaków oczywistym było, że zamieszkują tereny Rzeczpospolitej.

Posłuchaj
17:50 powstania śląskie___12646_tr_4-4_10596890a7156978[00].mp3 Strajki i bunty w śląskich fabrykach były w 1919 roku na porządku dziennym – o I powstaniu śląskim mówią jego uczestnicy: Józef Termin i Franciszek Kahel oraz dr Jan Przewłocki ze Śląskiego Instytutu Naukowego. Audycja Elżbiety Dubrawskiej. (PR, 15.08.1973) 

– Bogactwo Górnego Śląska, jego przemysł i górnictwo sprawiły, że Niemcy uruchomili całą swą agitację i aparat propagandy politycznej, aby tę dzielnicę pozostawić przy Rzeszy – tłumaczył dr Jan Przewłocki ze Śląskiego Instytutu Naukowego.

Konferencja pokojowa dopuściła do przeprowadzenia plebiscytu, w którym ludność Śląska wypowiedziałaby się, czy chce należeć do Polski czy do Niemiec. Na Śląsku zawrzało. Biorąc pod uwagę okoliczności, że większością fabryk zarządzali Niemcy, a ludność polską stanowiły masy chłopskie, przeprowadzenie plebiscytu dawało ogromne szanse stronie niemieckiej.

Coraz bardziej w siłę rosła Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Punktem zapalnym wybuchu powstania była masakra górników z kopalni "Mysłowice", którzy domagali się zaległych wypłat. Gdy 15 sierpnia 1919 robotnicy wtargnęli przez bramę, niemieckie wojsko otworzyło ogień. Zginęło siedmiu górników, dwie kobiety i trzynastoletni chłopiec.

I kompania 1 batalionu Straży Granicznej - fotografia grupowa (1919 rok) I kompania 1 batalionu Straży Granicznej - fotografia grupowa (1919 rok)

W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 wybuchło powstanie śląskie. Po masakrze mieszkańcy śląskich miast zaczęli atakować posterunki Grenschutzu - niemieckiej straży granicznej. Powstańcami niezadowolonymi z terroru i represji niemieckich, dowodził por. Alfons Zgrzebniok.

Opanowali oni m.in. Tychy, Radzionków, Piekary, a także część Katowic. Wkrótce zabrakło amunicji, pomoc z Polski nie nadchodziła, a Niemcy ściągnęli posiłki. Niemcom udało się odbić zajęte przez powstańców miasta.

24 sierpnia 1919 komendant powstania, por. Alfons Zgrzebniok wydał rozkaz zaprzestania walk. Później nadszedł okres przygotowań do kampanii plebiscytowej. Pierwszy zryw powstańców, choć zakończył się przegraną przygotował podstawy pod kolejne bunty na Śląsku.

– Militarnie przegraliśmy, ale wygraliśmy politycznie – podkreślał jeden z uczestników powstania w audycji Elżbiety Dubrawskiej. – Udowodniliśmy, że Śląsk chce należeć do Polski. To było istotne.

Posłuchaj wspomnień uczestników wydarzeń na Śląsku.

mb

Czytaj także

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
- Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje, jest po prostu nieakceptowalna - mówi historyk prof. Michał Klimecki. 161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie Wielkopolskie - niezwykłe zwycięstwo

Ostatnia aktualizacja: 27.12.2020 06:00
W Poznaniu po drodze do Warszawy, mimo protestu władz niemieckich zatrzymuje się Ignacy Paderewski. Witają go przystrojone domy i tłumy na ulicach. Paderewski wygłasza przemówienie do rodaków, a ci w narodowościowym zrywie rozpoczynają powstanie. Wszystko to dzieje się 27 grudnia 1918.
rozwiń zwiń