ARMIA ANDERSA - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>>>

Władysław Anders przyszedł na świat w Błoniu koło Kutna w rodzinie ziemiańskiej. Jego ojciec Albert pracował jako agronom i zarządca dóbr ziemskich, matka Elżbieta zajmowała się domem i piątką dzieci. Rodzina wywodziła się z Inflant, a rodzice byli wyznania ewangelickiego. Anders ukończył gimnazjum i szkołę średnią w Warszawie, a w wieku 18 lat otrzymał powołanie do armii rosyjskiej, gdzie uczęszczał do kawaleryjskiej szkoły oficerów rezerwy. Później już jako rezerwista ukończył sześć semestrów na politechnice w Rydze, a zamiłowanie do kawalerii kultywował, uczestnicząc w licznych międzynarodowych zawodach. 

Na frontach Wielkiej Wojny

Podczas I wojny światowej walczył w armii rosyjskiej, gdzie kierował szwadronem. Był trzykrotnie ranny, za co wyróżniono go najwyższym rosyjskim odznaczeniem wojskowym, Krzyżem Świętego Jerzego. W roku 1917 uczęszczał na kurs Akademii Sztabu Generalnego w Piotrogrodzie, po którym mianowano go szefem sztabu jednej z dywizji piechoty.

Po rozpoczęciu rewolucji bolszewickiej Anders uczestniczył w tworzeniu I Korpusu Polskiego w Rosji organizowanego przez gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Brał także udział w powstawaniu 1 Pułku Ułanów Krechowieckich. W roku 1918 wspólnie z Korpusem złożył kapitulację przed wojskami niemieckimi, przedostał się do kraju i zgłosił do Wojska Polskiego.

W wolnej Polsce

Po wybuchu powstania wielkopolskiego w 1919 roku został szefem sztabu Armii Wielkopolskiej, rok później zaś, podczas wojny polsko-bolszewickiej, dowodził 15 Pułkiem Ułanów Poznańskich. Za męstwo w 1920 roku wraz z oddziałem otrzymał z rąk marszałka Piłsudskiego krzyż kawalerski Virtuti Militari.

Po zakończeniu działań wojennych w 1921 roku wyjechał do Paryża na dwuletnie studia w Wyższej Szkole Wojennej i staż liniowy. Po powrocie do Polski w 1924 roku został dyrektorem kursów dla wyższych oficerów, otrzymując stopień pułkownika dyplomowanego. Po kilku miesiącach objął funkcję szefa sztabu gen. Tadeusza Rozwadowskiego. 

W kolejnym roku został komendantem stolicy, a w czasie przewrotu majowego - szefem sztabu oddziałów rządowych. W 1928 roku Anders objął dowództwo Kresowej Brygady Kawalerii, a w 1937 - Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. W 1932 roku był szefem polskiej drużyny jeździeckiej, która na zawodach o Puchar Narodów w Nicei zajęła cztery czołowe miejsca. 

Kampania wrześniowa

W 1939 roku wraz z Armią Modlin zajął pozycję w rejonie Lidzbarka w celu osłony granicy z Prusami Wschodnimi. Podczas kampanii polskiej w 1939 roku wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii walczył w rejonie Płocka i Warszawy, a od 12 września, jako dowódca Grupy Operacyjnej Kawalerii, wraz z pozostałymi oddziałami wycofywał się ku granicy rumuńskiej.

W sowieckiej niewoli

Po agresji sowieckiej na Polskę oddział Andersa, przebijając się na południe, podjął walki z czerwonoarmistami, podczas których został dwukrotnie ranny. 29 września w rejonie Sambora (niedaleko Lwowa) Anders dostał się do sowieckiej niewoli. Najpierw trafił do szpitala we Lwowie, a później do więzienia Brygidki w tym samym mieście. W lutym 1940 roku został przewieziony do Moskwy do centralnego więzienia NKWD na Łubiance.

Podczas trwającego blisko dwa lata uwięzienia wielokrotnie go przesłuchiwano i nakłaniano do wstąpienia do Armii Czerwonej. Po ataku III Rzeszy na Związek Sowiecki i podpisaniu układu Sikorski-Majski przywrócono zerwane po 17 września 1939 stosunki dyplomatyczne między Polską a ZSRR.

Posłuchaj

Polska Armia

Wspomniany dokument gwarantował m.in. uwolnienie obywateli polskich z sowieckich więzień, dzięki niemu stało się również możliwe tworzenie na terenie Związku Sowieckiego Polskich Sił Zbrojnych. Ich organizacją zajął się wypuszczony z więzienia gen. Anders. Pomimo trudności z aprowizacją i sprzętem oraz utrudnianiem przez stronę sowiecką Polakom dotarcia do punktów werbunkowych, do armii Andersa masowo przybywali zarówno żołnierze, jak i cywile. Łącznie zgłosiło się ok. 115 tysięcy osób. Generał zdawał sobie sprawę, że Sowieci nie są zadowoleni z powstawania tej armii, dlatego podjął starania o jej ewakuację z ZSRR.

Pierwsze 33 tysiące wyruszyło do Iranu w marcu 1942 roku, reszta dołączyła kilka miesięcy później. Sam generał wyjechał na końcu w sierpniu 1942 roku. W Iranie Anders zorganizował z polskich żołnierzy przyszły II Korpus Polski. Polacy przenieśli się później do Iraku i Palestyny, gdzie zostali przeszkoleni. 

Monte Cassino

Na początku 1944 roku II Korpus przerzucono do Włoch, by w ramach 8. armii brytyjskiej walczył z Niemcami. Jego najbardziej spektakularnym sukcesem było zdobycie w maju twierdzy Monte Cassino, broniącej dostępu do centralnej części Półwyspu Apenińskiego.

Wkład Polaków w walkę z Niemcami nie wpłynął jednak na decyzje aliantów podjęte podczas konferencji w Jałcie. Polskę pozostawiono w sowieckiej strefie wpływów. Gen. Anders w proteście starał się bezskutecznie wycofać polskie oddziały z walki oraz interweniować u premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla.

Po dostaniu się do niemieckiej niewoli Wodza Naczelnego, gen. Tadeusza "Bora" Komorowskiego, gen. Władysław Anders otrzymał nominację na pełniącego obowiązki Wodza Naczelnego. Po 28 kwietnia 1945 roku, kiedy skapitulowały oddziały niemieckie na terenie Włoch, dobiegła końca misja II Korpusu.

Więcej archiwalnych dźwięków o gen. Władysławie Andersie w serwisie specjalnym Radia Wolności>>>

Po wojnie

Po zakończeniu działań wojennych generał pozostał na emigracji, co m.in. przyczyniło się do odebrania mu w 1946 roku przez władze komunistyczne polskiego obywatelstwa i szlifów generalskich. W Londynie Anders przede wszystkim zajął się zorganizowaniem odpowiednich warunków życia dla swoich żołnierzy i innych Polaków, którzy pozostali poza granicami kraju. Przyczynił się do utworzenia szkół, warsztatów pracy czy kursów zawodowych.

Tuż po wojnie, w 1949 roku, wydał w Londynie wspomnienia z lat 1939-46 pt. "Bez ostatniego rozdziału", był także autorem wstępu do monografii zbrodni katyńskiej stworzonej przez Józefa Mackiewicza pt. "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów". Angażował się aktywnie w działalność polityczną na emigracji, od roku 1949 pełnił funkcję przewodniczącego Skarbu Narodowego, a w 1954 roku został członkiem Rady Trzech.

Generał Władysław Anders zmarł 12 maja 1970, pochowano go we Włoszech, na Polskim Cmentarzu Wojennym pod Monte Cassino. Po upadku komunizmu przywrócono mu pośmiertnie polskie obywatelstwo.

pd/mk/im

22 maja 1909 urodził się Marian Czuchnowski – poeta, pisarz, dziennikarz.

Wychował się na Podhalu w rodzinie działacza PSL. – Społecznikowskie pasje ojca przeniosły się na jego potomka – mówił Konrad Tatarowski w Radiu Wolna Europa 8 czerwca 1991. – Do końca życia Marian Czuchnowski będzie się identyfikował z politycznym nurtem PSL-u.
Bezkompromisowy
Radykalizm o wyraźnym zabarwieniu lewicowym był przyczyną licznych kłopotów pisarza. Już od początków kariery jasno wyrażał swoje poglądy, do tego stopnia, że został wyrzucony z nowosądeckiego gimnazjum. Udało mu się jednak zdać maturę i dostać na Uniwersytet Jagielloński, gdzie studiował prawo i filozofię. Studia przerwano mu wyrokiem sądu za działalność polityczną.
Debiutował w 1930 zbiorem "Poranek goryczy". Kolejne jego zbiory były bardzo pozytywnie odbierane. Od początku swojej kariery poetyckiej był członkiem Krakowskiej Awangardy (do której należeli także m.in. Tadeusz Peiper i Adam Ważyk). – Od twórców Karkowskiej Awangardy różnił go temperament poetycki, a także w sferze światopoglądowej, silne akcentowanie związków człowieka z naturą i eksponowanie jego strony biologicznej – zaznaczał Konrad Tatarkowski.
Ze względu na dość dosadny język, często dochodziło do konfiskaty jego tekstów.
Emigracja
Pod koniec października 1939 roku został aresztowany przez NKWD. Zwolniony z łagru po układzie Sikorski-Stalin wstąpił do armii gen. Andersa i tym sposobem znalazł się na Bliskim Wschodzie. Swoje przeżycia łagrowe opisał w powieści "Jutrznia owadów". W 1944 dostał się do Anglii, gdzie został już do końca życia.
W początkowym okresie na emigracji był bliskim współpracownikiem Stanisława Mikołajczyka. – Młodzieńcze, PSL-owskie ideały towarzyszą mu do końca życia – przypominał Tatarkowski. – Z bezpośredniej działalności politycznej zrezygnował jednak dość szybko.
Choć mieszkał w Londynie nie zerwał nigdy zupełnie kontaktów z Polską. Publikował m.in. w paryskiej "Kulturze". – Do Polski nie wróciłem i nie wracam dlatego, że Polska nie posiada rządu wybranego przez naród: dobrowolnie, w drodze parlamentarnej, przez powszechne głosowanie, demokratycznie – mówił w kwietniu 1956 roku Marian Czuchnowski na antenie RWE. – Gdyby komuniści uzyskali taki rząd w drodze wyborów, a ludowcy i socjaliści mogliby pracować w normalnej opozycji, wróciłbym do Polski.
Marian Czuchnowski zmarł w Londynie 9 styczni 1991.
mb

Powołanie

Pierwsze żołnierskie kroki przyszło stawiać 16-letniemu Krasnodębskiemu podczas wojny polsko-bolszewickiej. W 1925 roku wstąpił do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. W następnym roku odbył kurs pilotażu podstawowego w Dęblinie. Po ukończeniu kursu trafił do 111 Eskadry Myśliwskiej, której pod koniec 1935 roku był już dowódcą.

Walczył w kampanii wrześniowej – już 3 września został zestrzelony. Mimo tak dramatycznych przeżyć powrócił do swojej eskadry i przez Rumunię trafił do Francji. Na początku sierpnia 1940 roku przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie objął dowództwo nad Dywizjonem 303. Dowódcą jednostki, która stała się potem sławną, został w wieku 37 lat.

Zestrzelony dowódca

6 września 1940 otrzymał wezwanie do lotu. Dzień ten był dla majora powtórką tego, co działo się 5 lat wcześniej w Polsce. Jak sam wspominał to wydarzenie:

"Nagle posypało się szkło z zegarów, zbiornik podziurawiony pociskami, leje się z niego płonąca benzyna. Cała kabina wypełniona ogniem. Odpinam pasy, otwieram kabinę, drzwiczki i wyskakuję. Pamiętając przykre doświadczenie z Polski, spadochronu nie otwieram, by nie być celem. Po pewnym czasie decyduję się – silne szarpnięcie, robi się cicho i spokojnie. Tylko z góry dochodzą odgłosy walki".

Podczas spadania na ziemię ochraniał go samolotem płk Witold Urbanowicz. – Nagle zobaczyłem niedaleko mnie na spadochronie jakaś taka zabawka, człowiek huśta się, i meserszmita, który atakował – wspominał płk Witold Urbanowicz w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1980 roku.

Pułkownik Urbanowicz po kolorze kamizelki rozpoznał, że  jest to skoczek aliancki. Szybko zestrzelił samolot, który atakował spadochroniarza, a po wylądowaniu dowiedział się, że Krasnodębski został zestrzelony. I tym razem major Krasnodębski miał szczęście – skończyło się jedynie poparzeniami.

Przykład lotnika

Za swą wielką odwagę otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari z rąk gen. Władysława Sikorskiego. Po rekonwalescencji, czerwcu 1941 roku, został wysłany z Misją Wojskową do Kanady, gdzie miał werbować młodych rekrutów do Polskich Sił Zbrojnych. Później jeszcze wracał do Europy, krótko mieszkał w Afryce. W 1951 roku wraz z żoną osiedlił się w Kanadzie, gdzie oboje działali w organizacjach polonijnych.

Zmarł 3 sierpnia 1980 w Toronto. Po 24 latach, 14 maja 2014 prochy majora Zdzisława Krasnodębskiego i jego żony Wandy zostały przetransportowane do Polski i pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Posłuchaj wspomnień pułkownika Witolda Urbanowicza o dramatycznych wydarzeniach z 6 września 1940 roku, kiedy to zestrzelono samolot majora Zdzisława Krasnodębskiego oraz o innych wydarzeniach bitwy o Anglię.

mb