24 lata temu zmarł Franciszek Kamiński, pseudonim Olsza, generał, działacz ruchu ludowego, twórca i komendant Batalionów Chłopskich.

Rodowód

Franciszek Wawrzyniec Kamiński 20 września 1902 roku przyszedł na świat we wsi Mikułowice w powiecie opatowskim na Kielecczyźnie w chłopskiej rodzinie. Rodzice przyszłego generała prowadzili niewielkie gospodarstwo, jego dziadek był pierwszym wójtem gminy Wojciechowice. W 1920 roku Franciszek Kamiński na ochotnika zgłosił się do obrony ojczyzny przed bolszewikami.

- Walczyłem w Warszawie. Byłem w pomocniczych oddziałach harcerskich. Mieliśmy posterunki, pilnowaliśmy transportów kolejowych - wspominał po latach w audycji "Ostatni Komendant".

Początek działalności ludowca

Działalność polityczna Kamińskiego zaczęła się wraz z podjęciem studiów matematycznych w Warszawie. Przyszły komendant BCh związał się z PSL "Wyzwolenie". Kamiński był przewodniczącym Związku Młodzieży Wiejskiej "Wici" w województwie warszawskim.

- W Łowiczu starosta porozwiązywał wszystkie koła, bo to już była sanacja, a ja pojechałem i te wszystkie koła uaktywniłem i popchnąłem do roboty - mówił w audycji Andrzeja Sowy i Jerzego Swalskiego.

Dzieło życia - Bataliony Chłopskie

Już w oblężonej Warszawie zapadła decyzja o utworzeniu podziemnej armii polskiej. Zaistniała wówczas potrzeba utworzenia chłopskich sił zbrojnych. - Choć nie miał wojskowego przygotowania, to podjął się zadania niemal niemożliwego - oceniał historyk dr Jan Sałkowski, gość audycji nadanej w 1994 roku. - Ludowcy traktowali tworzenie tej armii jako swoiste zabezpieczenie na czas powojenny, ale i na bieżące potrzeby chwili. Szczególnie ruch ludowy bał się powrotu sanacji.

Józef Niećko z Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego (później współtworzył kolaborujący z komunistami ZSL) zlecił Kamińskiemu opracowanie dokumentów, na podstawie których miało zostać zorganizowane wojsko chłopskie.

- Niećko odrzucił nazwę Bataliony Chłopskie i wymyślił głupią nazwę Straż Chłopska. Beznadziejny dureń. To wywołało sprzeciw chłopów, wszyscy się buntowali przeciwko tej nazwie. Dopiero kiedy zaproponowałem nazwę Bataliony Chłopskie, nastał wielki entuzjazm. Wszyscy zaczęli przechodzić z AK do Batalionów Chłopskich. Ale my nie chcieliśmy rozbijać AK. Dlatego opracowałem doktrynę ruchu ludowego na czas wojny: nie armia chłopska, tylko oddziały chłopskie, które będą włączane do armii głównej - opowiadał generał.

To założenie ziściło się 30 marca 1943, kiedy podpisano umowę zjednoczeniową między AK i BCh.

Mimo zapału, początki nie były łatwe. - Uzbrojenie trzeba było zdobywać na wrogu. Myśmy skorzystali tylko z dwóch rzutów uzbrojenia, reszta była przeznaczona dla AK – mówił "Olsza" w audycji Bogusława Czajkowskiego. - Trochę broni było jeszcze z 1914 roku (…), po wrześniu 1939 roku chłopi dużo broni przechowywali, a resztę zdobywaliśmy na Niemcach.

Obrońca Zamojszczyzny

W listopadzie 1941 roku Niemcy przystąpili do wysiedlania polskiej ludności z wsi na Zamojszczyźnie. W to miejsce sprowadzono folksdojczów z Besarabii. - Przyjeżdża komendant i mnie informuje o tym. Mówię: "Będziemy się bronić. Jedź, zwołaj naradę komendantów". Ja pojechałem za nim i opracowałem całą obronę Zamojszczyzny - wspominał.

Bataliony wypędziły osadników i przywróciły prawowitym właścicielom ich dobytek. Oddziały chłopskie, wraz z żołnierzami AK i partyzantami sowieckimi, odparły siły pacyfikacyjne wysłane w odwecie przez Niemców. Dzięki zwycięskim bitwom pod Wojdą, Zaborecznem i Różą udało się zmusić okupanta do zaprzestania kolonizacji. "Olsza" walczył w Powstaniu Warszawskim. Pełnił funkcję szefa I Oddziału Sztabu AK.

Nieformalny opozycjonista

Po wojnie był jednym z najbliższych współpracowników Stanisława Mikołajczyka. PSL stanowiło wówczas jedyną siłę zdolną stawić czoła komunistom. Po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego, ucieczce Mikołajczyka z kraju i powstaniu ZSL, generał znalazł się na celowniku nowych władz.

- Przyjechała cała sfora, ja byłem wtenczas chory na anginę, zabrali mnie i przywieźli na Mokotów - opowiadał "Olsza". - Pójście moje do kryminału wynikało z woli Bożej. Byłem w takim położeniu, że mogłem być zwolniony. Zaszedł dziwny wypadek: kiedy przed poproszeniem mnie na zeznania przyszedł ubek i zaczął mnie "czarować", nie mogłem się odezwać nawet słowem.

W ten sposób Kamiński uniknął kolaboracji z bezpieką. Zapłacił za to pobytem w ubeckim więzieniu - przesiedział 6 i pół roku. W październiku 1956 podjął pracę jako urzędnik w Centrali Rolniczych Spółdzielni "Samopomoc Chłopska", skąd odszedł na emeryturę w 1973. W środowisku ludowców tworzył nieformalną opozycję wobec nurtu współpracy z komunistami.

W 1989 reaktywował PSL i został jego prezesem, rok później przyjął tytuł honorowego prezesa. Do końca życia żywo interesował się sytuacją w kraju i krytykował elity za politykę nieopartą na solidarności społecznej. Zmarł 24 lutego 2000 roku w wieku 98 lat.

bm

Konspiracja podczas wojny

We wrześniu 1939 roku Franciszek Niepokólczycki przystąpił do Służby Zwycięstwu Polski, a następnie do Związku Walki Zbrojnej. To on był dowódcą niezrealizowanego zamachu na Adolfa Hitlera podczas "defilady zwycięstwa" w Alejach Ujazdowskich.

W 1940 roku dowodził Związkiem Odwetu ZWZ (walka bieżąca i sabotaż), później współorganizował Kedyw Armii Krajowej. W 1943 roku został zastępcą komendanta Kedywu (Augusta "Nila" Fieldorfa). W Powstaniu Warszawskim walczył jako szef Wydziału Saperów Oddziału III Komendy Głównej AK. Po kapitulacji trafił do niewoli i do stycznia 1945 roku przebywał w Oflagu II C Woldenberg.

Konspiracja podczas "pokoju"

Po powrocie do kraju Niepokólczycki zaangażował się w działalność konspiracyjną przeciwko władzom komunistycznym. Od listopada 1945 roku kierował II Zarządem Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość".

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

WiN w swym szczytowym okresie działania (lata 1945-1946) skupiał od 20 do 25 tys. członków. Powstał 2 września 1945 roku. Choć miał akowskie korzenie, jego zadaniem nie była walka zbrojna, lecz tajna działalność polityczna. Zrzeszenie stało się głównym celem ataku ze strony komunistycznych służb bezpieczeństwa. W kilka miesięcy po jego założeniu bezpieka aresztowała kierownictwo organizacji z jej pierwszym prezesem płk. Janem Rzepeckim. Do 1948 roku rozbite zostały kolejne zarządy, w tym właśnie II, z płk. Franciszkiem Niepokólczyckim na czele. 

Ubecki proces

Franciszek Niepokólczycki został aresztowany w Krakowie 22 października 1946 roku. Po 10 miesiącach przygotowań rozpoczął się proces - typowy stalinowski proces pokazowy, szczegółowo wyreżyserowany przez aparat partyjny, Urząd Bezpieczeństwa i prokuraturę.

W krakowskiej rozprawie sądzono również współpracowników Niepokólczyckiego oraz Stanisława Mierzwę, zastępcę sekretarza naczelnego komitetu wykonawczego PSL, który rok wcześniej sądzony był w Moskwie w procesie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Proces miał służyć skompromitowaniu ludzi stojących na czele ostatnich niezależnych organizacji - działającego oficjalnie PSL i podziemnego Zrzeszenia WiN.

Płk Jan Niepokólczycki oświadczył przed sądem jedynie: "Nie wysługiwałem się obcym. Jako żołnierz spełniłem rozkaz". Stanisław Mierzwa, choć odciął się od współpracy z WiN, nie chciał zeznawać jako świadek oskarżenia.

10 września 1947 roku zapadł wyrok. Sąd skazał osiem osób na karę śmierci, osiem na długoletnie więzienie, a jedną osobę uniewinnił. Ostatecznie Franciszkowi Niepokólczyckiemu karę śmierci zamieniono na dożywocie. Z więzienia wyszedł w 1956 roku.

W końcu lipca 1944 roku warszawiacy w napięciu oczekiwali zbliżających się dni. Widok pośpiesznie ewakuujących się Niemców oraz nadciągającej Armii Czerwonej czyniły atmosferę w mieście jeszcze bardziej napiętą.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Na trzy dni przed wybuchem powstania mieszkańcy Warszawy mogli usłyszeć przekazywaną przez Radio Moskwa odezwę sterowanego przez Sowietów Związku Patriotów Polskich. Jej treść brzmiała:

"Warszawa drży w posadach od ryku dział. Wojska radzieckie nacierają gwałtownie i zbliżają się do Pragi. Nadchodzą, aby przynieść nam wolność. Niemcy wyparci z Pragi będą usiłowali bronić się w Warszawie. Zechcą zniszczyć wszystko. W Białymstoku burzyli wszystko przez sześć dni. Wymordowali tysiące naszych braci. Uczyńmy, co tylko w naszej mocy, by nie zdołali powtórzyć tego samego w Warszawie.

Ludu Warszawy! Do broni! Niech cała ludność stanie murem wokół Krajowej Rady Narodowej, wokół warszawskiej Armii Podziemnej. Uderzcie na Niemców! Udaremnijcie ich plany zburzenia budowli publicznych. Pomóżcie Czerwonej Armii w przeprawie przez Wisłę. Przysyłajcie wiadomości, pokazujcie drogi. Milion ludności Warszawy niech stanie się milionem żołnierzy, którzy wypędzą niemieckich najeźdźców i zdobędą wolność."

Zmienne koleje sowieckiej propagandy

Następnego dnia, 30 lipca 1944 roku, komunikat został powtórzony przez polskojęzyczną komunistyczną Radiostację im. Tadeusza Kościuszki. Rozgłośnia ta nadawała audycje od sierpnia 1941 z terytorium Związku Sowieckiego, ale przez trzy lata swojej pracy utrzymywała, że działa w konspiracji na terenie okupowanej Polski.

Latem 1944 roku wydawała gorące odezwy zagrzewające Polaków do wzniecenia powstania i podjęcia otwartej walki z niemieckim okupantem. Zakończyła swoją działalność 22 sierpnia 1944 roku i poleciła słuchaczom świeżo odtworzone Polskie Radio Lublin.

Tymczasem Armia Czerwona, posuwająca się dotąd w niemal błyskawicznym tempie, zatrzymała swoją ofensywę na początku sierpnia 1944 roku. Zadecydowały o tym kalkulacje Józefa Stalina, który uważał, że zniszczenie Warszawy i wykrwawienie się polskiego podziemia ułatwi przyszłą komunizację Polski.

Niedługo po 1 sierpnia 1944 roku przekaz sowieckiej propagandy diametralnie się zmienił. Propagandowe gazety zaroiły się od antypolskich artykułów, a Powstanie Warszawskie zaczęło być nazywane "zbrodniczą awanturą".

Cień Stalina wisi nad Warszawą

Dyktator Związku Sowieckiego był skłonny wesprzeć powstańców tylko w stopniu, który pozwalał na przedłużenie walki i agonii miasta. Na początku sierpnia 1944 roku o pomoc błagał go polski premier Stanisław Mikołajczyk, ale dyktator zwlekał i tłumaczył się brakiem możliwości wsparcia Powstania Warszawskiego przez Armię Czerwoną.

– Stalin wysunął koncepcję, która niestety obowiązuje w historiografii rosyjskiej do dzisiaj. Mówił, że żołnierze byli zmęczeni, drogi zaopatrzenia były nadmiernie rozciągnięte, nie było możliwości pomocy, a powstanie wybuchło bez porozumienia z Armią Czerwoną – mówił prof. Nikołaj Iwanow w audycji Magdaleny Mikołajczuk z cyklu "Kulturalna Jedynka".

Powstanie Warszawskie. 75. lat temu rozpoczął się desant na Czerniakowie

Stalin nie zgodził się nawet na udostępnienie lotnisk alianckim samolotom, które nadlatywały nad Warszawę ze zrzutami zaopatrzenia. Zmienił zdanie dopiero we wrześniu 1944 roku, kiedy powstańcy nie mieli żadnych szans na zwycięstwo. Wkrótce polska stolica skapitulowała. Za cenę śmierci nawet 200 tysięcy warszawiaków Stalin mógł uznać siebie za zwycięzcę.

– Liczba ofiar nigdy nie odgrywała roli dla Rosjan. Stalin nawet podchodził do tego sarkastycznie i w rozmowie z delegacją PKWN powiedział z zadowoleniem, że wreszcie Polacy poczuli, co znaczy wojna – powiedział prof. Nikołaj Iwanow w audycji Polskiego Radia z 2010 roku.

sa

W kościele św. Jadwigi w Waksmundzie 19 lutego rozpoczęły się obchody 75. rocznicy ostatniej walki i śmierci mjr. Józefa Kurasia "Ognia", dowódcy Zgrupowania Partyzanckiego "Błyskawica". Podczas obławy UB i KBW 21 lutego 1947 roku we wsi Ostrowsko próbował popełnić samobójstwo. Zmarł następnego dnia - 22 lutego. O Żołnierzu Niezłomnym walczącym z komunistami mówił w Polskim Radiu 24 szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk.

"Hetman powstania antykomunistycznego"

Jak zaznaczył "był to człowiek niezwykle odważny, dzielny, niezłomny, walczący i z okupantem niemieckim, i z komunistami". - Na Podhalu jest określany mianem "hetmana powstania antykomunistycznego" [...]. Nie znamy miejsca jego pochówku, nie wiemy, gdzie komuniści złożyli jego ciało i pewnie grobu "Ognia" nigdy nie znajdziemy, ale pamięć o nim jest. W Waksmundzie odbyła się msza święta w jego intencji, oddaliśmy również hołd dla jego żołnierzy - mówił szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. 

- Żołnierze Niezłomni byli bohaterami narodu polskiego walczący o wolność i niepodległość. Prowadzili walkę w sposób bardzo bezwzględny, taki jak wymagała tego chwila, w której się znaleźli. Podhale stało w ogniu walk o suwerenność. Żołnierze Kurasia byli niezwykle odważni - podkreślił Jan Józef Kasprzyk.

- Żołnierzy Niezłomnych zabijano dwukrotnie. Najpierw fizycznie, tak jak 75 lat temu mjr. Ognia, a później przez dziesięciolecia zabijając pamięć o nich, przekłamując ich czyn zbrojny - powiedział Szef #UdSKiOR @JanKasprzyk podczas obchodów 75. rocz. śmierci mjr. Józefa Kurasia pic.twitter.com/DwZf15vXvp

— UdSKiOR (@Kombatanci) February 19, 2022

Więcej w nagraniu.

Szef #UdSKiOR @JanKasprzyk wraz z uczestnikami obchodów 75. rocznicy ostatniej walki i śmierci mjr. Józefa Kurasia "Ognia" złożył kwiaty przy mogile pomordowanych mieszkańców wsi Waksmund podczas dwóch pacyfikacji dokonanych przez Niemców 4 lipca i 28 września 1943 roku. pic.twitter.com/4xyp4Q67Ex

— UdSKiOR (@Kombatanci) February 19, 2022

***

Audycja: "Historyczne wydarzenie tygodnia"

Prowadzący: Tadeusz Płużański

Gość: Jan Józef Kasprzyk (szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych)

Data emisji: 20.02.2022

Godzina emisji: 11.06

nt