Historia

Kazimierz Ajdukiewicz. "Człowiek wielkiego umysłu, wielkiej odwagi i silnej woli"

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2023 05:40
133 lata temu, 12 grudnia 1890 roku, urodził się Kazimierz Ajdukiewicz, oficer Wojska Polskiego, profesor filozofii, wybitny logik, rektor Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek znanej w Europie filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej. 
Prof. Kazimierz Ajdukiewicz, 1949 rok, fot. Witold Czarniecki, źr. archiwum Uniwersytetu Adama Mickiewicza
Prof. Kazimierz Ajdukiewicz, 1949 rok, fot. Witold Czarniecki, źr. archiwum Uniwersytetu Adama Mickiewicza

Kazimierz Ajdukiewicz przyszedł na świat w Tarnopolu w ówczesnym zaborze austriackim. Podczas studiów na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie jego nauczycielami były legendy polskiej filozofii Jan Łukasiewicz i Kazimierz Twardowski, twórca formacji intelektualnej znanej jako szkoła lwowsko-warszawska.

Ajdukiewicza z Twardowskim łączyły więzi nie tylko na linii mistrz-uczeń, ale także teść-zięć, bowiem młody filozof w 1920 roku poślubił córkę swojego nauczyciela, Marię.

W czasie I wojny światowej, już jako doktor filozofii, walczył w armii austriackiej na froncie włoskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do odrodzonego wojska polskiego, w którym dosłużył się stopnia kapitana. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej jako oficer artylerii. Mundur zdjął w 1920 roku, by kontynuować karierę naukową.

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

Ze Lwowa do Warszawy przez Poznań

Kazimierz Ajdukiewicz habilitował się w 1921 roku, wykładał na Uniwersytecie Warszawskim, a od 1928 roku podjął pracę na swojej Alma Mater, z którą pozostał związany do 1939 roku. W czasie II wojny światowej uniknął pogromu profesorów dokonanego przez niemieckich okupantów i pracował w rzeźni miejskiej, prowadził też tajne komplety.

Po wojnie przeniósł się do Poznania, gdzie objął kierownictwo Katedry Teorii i Metodologii Nauk na Uniwersytecie Adama Mickiewicza, a w latach 1948-1952 był rektorem tej uczelni. Jako naukowiec sprzeciwiał się ograniczaniu samorządności uniwersytetów i centralizacji zarządzania polską nauką.

W 1956 roku przeniósł się do Warszawy i objął katedrę logiki na Uniwersytecie Warszawskim. Został również członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk, a także zorganizował i prowadził Zakład Logiki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.

Szkoła lwowsko-warszawska

Ajdukiewicz był także jednym z najwybitniejszych przedstawicieli istniejącej od końca XIX wieku filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, której wkład w rozwój filozofii doceniano w całej Europie. Do najbardziej znanych członków szkoły - poza Twardowskim i jego zięciem - należeli m.in. Jan Łukasiewicz, Tadeusz KotarbińskiAlfred Tarski czy Władysław Tatarkiewicz

Zdaniem filozofa prof. Andrzeja Kołakowskiego szkoła największe osiągnięcia specjalistyczne zaliczyła w zakresie logiki, która "jest niesłychanie istotną częścią filozofii".

- W szkole lwowsko-warszawskiej jednym z głównych punktów zainteresowań była tzw. logika wielowartościowa, a więc taka, która operowałaby nie tylko tymi dwoma wartościami prawda-fałsz, ale umożliwiałaby jeszcze większą ilość możliwości - mówił filozof w Polskim Radiu.


Posłuchaj
19:15 miejsce i rola filozofii w kulturze_ szkoła lwowsko-warszawska___f 29205_tr_0-0_2dc10b3e[00].mp3 O szkole lwowsko-warszawskiej opowiadają filozofowie: Andrzej Kołakowski i Jerzy Łoziński. Audycja z cyklu "Nauczycielski Uniwersytet Radiowo-Telewizyjny" prowadzona przez Jolantę Mróz (PR, 12.04.1984)

 

Prof. Andrzej Kołakowski zwrócił również uwagę niesłychanie ważny w działaniu szkoły problem nauki "jako narzędzia poznania, jako sposobu opanowywania i opisywania świata".

- W tej szkole nauka i sposób jej konstruowania, sposób formułowania hipotez, język nauki stają się jednym z istotnych przedmiotów badawczych. Widać to zwłaszcza w pracach Ajdukiewicza, ale też i w pracach wielu innych uczestników tego nurtu myślowego - zaznaczył.

Szkoła lwowsko-warszawska miała swój wkład nie tylko w rozwój światowej filozofii, ale także oddziaływała na polskie społeczeństwo okresu międzywojennego.

- Cała ta szkoła pełniła istotną rolę, mianowicie instytucji, która uczyła polską inteligencję racjonalnego, porządnego myślenia, która wyrabiała pewne techniki pracy naukowej, pewne postawy metodologiczne. To wszystko jest nie do wymierzenia - mówił w audycji z 1984 roku prof. Andrzej Kołakowski.

Twórca konwencjonalizmu radykalnego

Członków szkoły lwowsko-warszawskiej cechował antyirracjonalizm, nastawienie analityczne, zamiłowanie do logiki i dążenie do precyzji w myśleniu i wyrażaniu myśli.

- Takie też nastawienie miał Ajdukiewicz - mówił w audycji Polskiego Radia z 1980 roku prof. Tadeusz Batóg. - Wynikiem tego nastawienia było u niego stałe zwracanie się ku logice jako skarbnicy metod i środków pozwalających na należyte formułowanie i rozwiązywanie zagadnień filozoficznych. Towarzyszyła zaś temu oryginalna i głęboka myśl, że poznanie ludzkie można badać poprzez język, w którym znajduje ono swój słowny wyraz.


Posłuchaj
19:18 profesor kazimierz ajdukiewicz - filozof logik___f 23634_tr_0-0_1160426479f410ea[00].mp3 "Profesor Kazimierz Ajdukiewicz - filozof logik" - audycja Urszuli Lipińskiej (PR, 3.12.1980)

 

Ajdukiewicz był racjonalistą, badał poznanie naukowe i odrzucał rolę przeczuć i uczuć w poznaniu. To on stworzył koncepcję konwencjonalizmu radykalnego.

- Zdaniem Ajdukiewicza, nasza aparatura pojęciowa, zawarta w języku, wyznacza perspektywę, obraz świata. Ajdukiewicz chciał badać poznanie poprzez badanie języka, jako słownego wyrazu naszych myśli i przekonań – mówił gość audycji Urszuli Lipińskiej.

***

Kazimierz Ajdukiewicz pozostawił po sobie liczne prace naukowe. Do najpopularniejszych należą: "Główne zasady metodologii nauk i logiki formalnej", "O stosowalności czystej logiki do zagadnień filozoficznych", "Logiczne podstawy nauczania", "Propedeutyka filozofii", "Zagadnienia i kierunki filozofii", czy "Język i poznanie", zawierające prace zebrane. Był także autorem podręczników i monografii.

Zmarł 12 kwietnia 1963 roku.

bm/th

Zdjęcie zamieszczamy dzięki uprzejmości Archiwum UAM w Poznaniu.

Czytaj także

Barbara Skarga: filozofia zaspokaja ciekawość, ale nie daje korzyści

Ostatnia aktualizacja: 18.09.2022 05:35
18 września 2009 roku zmarła Barbara Skarga, uczona specjalizująca się w dziedzinie filozofii i etyki, w tym w historii myśli filozoficzno-społecznej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Św. Augustyn z Hippony. Filozof Kościoła

Ostatnia aktualizacja: 13.11.2023 05:40
Na chrześcijaństwo przeszedł w dorosłym życiu. Jako w pełni dojrzały człowiek połączył wykształcenie obywatela Rzymu z żarliwością neofity. Z tej mieszanki powstał jeden z najważniejszych umysłów młodego Kościoła.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Śniadecki. Romantyzmowi przeciwstawiał "mędrca szkiełko i oko"

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2023 05:35
Matematyk, astronom, filozof i reformator oświaty. Zasłużony dla uniwersytetów w Krakowie i Wilnie. Udowadniał, że patriotą jest nie tylko ten, kto walczy szablą, ale i ten, który oświeca rozumem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Antoni Pospieszalski. Cichociemny, który został filozofem

Ostatnia aktualizacja: 12.03.2024 05:45
16 lat temu zmarł Antoni Pospieszalski, cichociemny, filozof, korespondent BBC i współpracownik paryskiej "Kultury".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Alfred Tarski. Ustalił definicję prawdy

Ostatnia aktualizacja: 14.01.2023 05:40
Alfred Tarski, matematyk, filozof, jeden z najwybitniejszych logików, twórca semantycznej definicji prawdy, profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, urodził się 122 lata temu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Maria Bocheński. "Walka między mądrością a głupotą odbywa się wewnątrz nas"

Ostatnia aktualizacja: 30.08.2023 05:40
- Postępuj tak, abyś długo żył i dobrze ci się powodziło – głosi pierwsze przykazanie z "Podręcznika mądrości tego świata" ojca Józefa Marii Bocheńskiego. – Mądrość polega na tym, żeby żyć tak, aby życie w każdej chwili miało sens, a życie ma sens pod dwoma warunkami – pierwszy, jeśli człowiek do czegoś dąży, ma cel, a drugi – jeśli używasz chwili – mówił w wywiadzie dla Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusza Kotarbińskiego zmagania z etyką

Ostatnia aktualizacja: 03.10.2023 05:35
– Żyć rozumnie. Odtrącić złudne opowieści. Trzeźwo sądzić. Z ponętnych urojeń wyzdrowieć. I temu tylko ufać, co zawrze w swej treści (...), rozwagi podpowiedź – pisał prof. Tadeusz Kotarbiński. Dziś mija 42 lata od śmierci tego wybitnego filozofa, etyka i logika, twórcy prakseologii, czyli teorii sprawnego działania.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leszek Kołakowski: "kultura Europy nie może istnieć bez chrześcijaństwa"

Ostatnia aktualizacja: 17.07.2023 05:47
Był jednym z najwybitniejszych polskich filozofów i człowiekiem pozornie pełnym sprzeczności. W czasach młodości zagorzały marksista, który następnie zdał sobie sprawę z marności tej ideologii i dokonał jej krytyki w monumentalnych "Głównych nurtach marksizmu". Przestrzegał Europę, że jej kultura nie może istnieć bez osoby Jezusa Chrystusa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leszek Kołakowski: "samo słowo »wolność« stało się podejrzane"

Ostatnia aktualizacja: 21.10.2023 05:45
21 października 1966 roku profesor Leszek Kołakowski wygłosił przemówienie, w którym ostro skrytykował działania władz komunistycznych z ostatniego dziesięciolecia. Wystąpienie doprowadziło do wydalenia filozofa z partii i objęcia jego twórczości częściową cenzurą. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kazimierz Twardowski. Jeden z najwybitniejszych przełomu XIX i XX wieku filozofów

Ostatnia aktualizacja: 11.02.2023 05:40
"Miał on przedziwny dar przedstawiania najtrudniejszych zagadnień w sposób tak prosty i oczywisty, że każdemu uważnie słuchającemu wydawało się, że słucha rzeczy łatwych" - pisze prof. Kazimierz Michałowski we "Wspomnieniach". 85 lat temu zmarł we Lwowie prof. Kazimierz Twardowski, jeden z najwybitniejszych filozofów przełomu XIX i XX wieku.
rozwiń zwiń