Król Bolesław Chrobry zmarl 17 czerwca 1025 roku. 

- Bolesław Chrobry uważany jest za najwybitniejszego władcę Polski – mówił we wstępie do swej audycji "Na historycznej wokandzie" Andrzej Sowa. - To on wprowadził Polskę do XI-wiecznej Europy, ale w naszej dyskusji, nawet tak wybitną postać będziemy oceniać i dobrze, i źle.

Gośćmi programu, nadanego we wrześniu 2001 roku byli historycy: dr Grzegorz Myśliwski i dr Paweł Żmudzki. Pierwszy wcielił się w rolę oskarżyciela Chrobrego, drugi bronił tez o wielkości pierwszego polskiego monarchy.

Wojna ze wszystkimi

- Wydaje mi się, że Chrobry prowadził zbyt ambitną politykę jak na możliwości państwa polskiego - przekonywał dr Grzegorz Myśliwski. - Wojny polsko-niemieckie prowadzone za czasów jego panowania, które weszły na trwałe do polskiej świadomości historycznej, były prowadzone, przynajmniej w części, niepotrzebnie. Z jednej strony chciał on uzyskać pewne tereny i być ich niepodzielnym władcą, ale wydaje się, że byłoby lepiej, gdyby pewne z nich przyjął w lenno i zaoszczędził krajowi kilkunastu lat ciężkich wojen.

Ekspansja na Zachód i Wschód - takie były cele polityki zewnętrznej Bolesława Chrobrego. Zajął Milsko i Łużyce, dotarł do Kijowa. Swym następcom wyznaczył pułap, który należało osiągnąć, jeśli chciało się znaleźć w gronie wybitnych władców.

Zdaniem dr Myśliwskiego można jednak w jego polityce wykazać pewne błędy.

- Nie zabezpieczył sobie sojuszy, walczył ze wszystkimi - komentował historyk. - Wierzył w potęgę swojego wojska, w potęgę państwa polskiego, ale brak sojuszy zemścił się na nim.

Pierwszy król Polski

Koronacja Bolesława Chrobrego na pierwszego króla Polski odbyła się w Gnieźnie 18 kwietnia 1025 roku.

- Wiemy, że Chrobry się koronował, co było niewątpliwie wielkim sukcesem – stwierdził dr Myśliwski. - Ale część historyków uważa, że utracił Pomorze Zachodnie, region strategiczny, znacznie ważniejszy niż Łużyce czy Milsko. Pod koniec panowania miało dojść też do buntu przeciw niemu.

Zdaniem Myśliwskiego, polityka ruska prowadzona przez Chrobrego zakończyła się tylko częściowym sukcesem. Odzyskał on co prawda Grody Czerwieńskie, ale trwałych wpływów na tych terenach nie uzyskał.

Ambitny polityk

Odmiennie na postać pierwszego polskiego króla patrzył dr Paweł Żmudzki.

O ostatnich latach panowania Chrobrego nie wiemy praktycznie nic - powiedział drugi gość programu. - Zmarł bowiem kronikarz tamtych czasów Thietmar z Merseburga. - Nie mamy kroniki, czyli podstawowego źródła, które wcześniej zapewniało nam wiele szczegółów. Nie możemy zatem oskarżać Chrobrego o coś, o czym nie mamy żadnych danych. I dodał:

- Koronacja Chrobrego, to fakt, potwierdzający prężność, siłę i dynamikę tego panowania. Trudno sobie wyobrazić koronację monarchy, który musi pacyfikować kraj, walczyć z jakimś buntem poddanych czy wojną domową. Poza tym wojna na Rusi przynosiła mu potężne zyski - stwierdził historyk.

Bolesław Chrobry zmarł 17 czerwca 1025 roku. Miejscem spoczynku króla została katedra poznańska. Grobowiec znajduje się w Złotej Kaplicy tej świątyni.

bs

28 października 1138 roku zmarł Bolesław III Krzywousty, piastowski książę Polski w latach 1107–1138.

Bolesław Krzywousty został uznany przez historiografię za obrońcę ówczesnej Polski. Większość swojego życia poświęcił chrystianizacji ziem Pomorza.

Swoim testamentem Bolesław określił zasady dziedziczenia i sprawowania władzy w państwie po swojej śmierci. Decyzja ta zapoczątkowała rozbicie dzielnicowe Polski.

- Jego rządy nie były odpowiednie na czasy, na które przypadały. Pasowałyby do pierwszych lat istnienia państwa polskiego, a nie wtedy gdy były faktycznie, czyli 140 lat po chrzcie Polski – mówił dr Wojciech Fałkowski, historyk-oskarżyciel w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie". – Gdyby rządził 100 lat wcześniej, to znakomicie wpisałby się w stopień rozwoju państwa. Na początku XIII wieku, nawet jak na Polskę, która nie była centrum Europy, było to rządzenie archaiczne – uznał historyk.

Bolesław Krzywousty toczył walkę ze swoim bratem Zbigniewem. Wygrał ją, więcej obiecując możnym. Wiązało się to z okrutnymi i łupieżczymi wyprawami na Pomorze i Morawy.

- Władca na miarę tamtych czasów powinien już wyjść poza taki prosty plan i zaproponować coś więcej. Taki  plan miał Zbigniew. Jednak możni wojowie wybrali Bolesława, bo jego propozycja była łatwą drogą wzbogacania się - mówił dr Wojciech Fałkowski. - Bolesław Krzywousty zakończył swój spór z bratem okrutnie – wydarł mu oczy. – Wtedy w średniowieczu uważano, że był to dobry sposób na unieszkodliwienie rywala, bez przelewu krwi dynastycznej - dodał dr Fałkowski.

- Mało który władca Polski miał takiego wspaniałego panegirystę, jakim był Gall Anonim, pierwszy poważny kronikarz w tej części Europy. – Mimo tego, że Gall uwielbiał swojego księcia i mógł na wiele spraw przymknąć oczy, to okaleczenie brata nazwał ciężkim grzechem – mówił prof. Tadeusz Rosłanowski, obrońca Piasta. Historyk podkreślił, że Krzywousty, który dokonywał różnych okrucieństw, rozumiał to jako rację stanu owego czasu.

- On ten grzech odpokutował, jak przystało wtedy na wielkiego władcę – wielkimi darami, pielgrzymką na Węgry, przy okazji której załatwił trochę spraw politycznych – dodał prof. Rosłanowski.

Był to mąż stanu porównywalny do innych mu równych w każdej epoce. - Być może był cyniczny i wyrachowany, ale jego celem było zapobiegnięcie rozpadowi państwa - stwierdził prof. Tadeusz Rosłanowski.

Historyk przypomniał, że w XIX wieku spośród trzech Bolesławów z linii Piastów - Chrobrego, Śmiałego i Krzywoustego - to właśnie Krzywousty był najczęściej przywoływanym królem, który pobił Niemca i dał przykład, jak przeciwstawić się wszelkim zakusom na niepodległość Polski.

Cedynia

Cedynia była obronną osadą powstałą na Pomorzu jeszcze za czasów kultury łużyckiej. Po opanowaniu tych terenów przez Polan pod wodzą Mieszka I stała się ważną warownią graniczną. Decydowała o tym bliskość przeprawy przez Odrę, jak i biegnący tamtędy trakt handlowy łączący Pomorze z obszarami nadłabskimi i środkową Europą.

Otton i Mieszko

Przyjęcie przez Ottona I w 962 roku tytułu cesarza rzymskiego było ukoronowaniem jego dążeń do przejęcia świeckiego zwierzchnictwa nad całą chrześcijańską Europą. Na wschodnim pograniczu podjął działania mające podporządkować miejscową ludność zachodniosłowiańskiej władzy cesarza. Podbijane ziemie kolonizowano, wprowadzono organizację kościelną w postaci biskupstw w Havelbergu i Branderburgu oraz polityczny podział na marchie. Mieszko I dbał o dobre stosunki z cesarzem, dzięki czemu mógł ograniczyć i kontrolować działania margrabiów. Za przyjaźń cesarką płacił trybutem.

Margrabia Hodon

Mimo to w 972 roku wojska Hodona, bez porozumienia z cesarzem, przeprawiły się na ziemie Mieszka I. Margrabia Marchii Wschodniej nie zamierzał tolerować sukcesów wschodniego sąsiada w walce z Wieletami. Szacuje się, że przeciwko polskiemu władcy ruszyło do 3000 pieszych i ponad 1000 konnych rycerzy. Armia Hodona bez przeszkód dotarła do Cedyni, gdzie książę Polan postanowił urządzić zasadzkę.

Bitwa

Niemiecki kronikarz Thietmar, którego dzieło jest dla nas głównym źródłem informacji o tym wydarzeniu, w swojej kronice zapisał: "Kiedy w dzień św. Jana Chrzciciela starli się z Mieszkiem, odnieśli zrazu zwycięstwo, lecz potem w miejscowości zwanej Cydzyną brat jego Czcibor zadał im klęskę, kładąc trupem wszystkich najlepszych rycerzy z wyjątkiem wspomnianych grafów". Było to 24 czerwca 972 roku.

Miejsce wybrane przez Mieszka idealnie nadawało się na zasadzkę. Do położonego na wzgórzu grodu prowadziła wąska droga otoczona bagnami z jednej, a wzgórzami po drugiej stronie. Mieszko podzielił swoje siły na trzy grupy. Na wzniesieniach ukrył tarczowników i łuczników oraz część jazdy pod dowództwem swojego brata Czcibora. Sam na czele reszty wojsk zablokował wąskie przejście do pobliskiej warowni.

- Mieszko zastosował umiejętnie taktykę, której Niemcy się nie spodziewali. W pierwszej fazie bitwy wciągnął wojska Hodona w zasadzkę. Wojska polskie cofały się, ale tylko do pewnego momentu – mówił na antenie PR publicysta i literat Andrzej Tokarczyk.

Niemieccy rycerze, czując rychłe zwycięstwo, rzucili się w pogoń. W wąskim przesmyku spadł na nich grad strzał, po którym nastąpił jednoczesny atak jazdy z obu stron. Zwycięstwo Mieszka I było miażdżące. Z życiem uszła garstka teutońskich rycerzy z margrabią na czele.

Zjazd w Kwedlinburgu

Atak nie spotkał się z aprobatą cesarza. Thietmar zapisał: "Cesarz poruszony do żywego wieścią o tej klęsce wysłał czym prędzej gońców, nakazując Hodonowi i Mieszkowi by pod rygorem utraty jego łaski zachowali pokój do czasu, gdy przybędzie na miejsce i osobiście zbada sprawę".

W 973 roku na zjeździe w Kwedlinburgu dla potwierdzenia łask cesarskich Mieszko I został sowicie obdarowany. Sam dla okazania wierności oddał cesarzowi jako zakładnika swojego syna Bolesława, przyszłego króla Polski.

Historyk Władysław Smoleński na przełomie XIX i XX wieku tak pisał o stosunku Mieszka do Hodona: "Polityką Mieszka kierowała przezorność i przebiegłość. Hołdował cesarzowi z konieczności. Porzucił pogaństwo w celu pozbawienia Niemców pretekstu do najazdu. Przebywając często na dworze cesarskim przezornie w sprawy niemieckie wglądał i postępowanie swoje stosował do okoliczności. Z monarchami państw sąsiednich zawiązywał stosunki drogą koalicji. Roztropnością i przebiegłością ocalił Polskę od zalewu niemieckiego".

mjm

1000 lat temu, 14 sierpnia 1018 Bolesław Chrobry zdobył Kijów.

Po zakończeniu okresu kilkunastoletnich wojenny z Niemcami, prowadzonych wbrew sile państwa polskiego i możliwościom książęcej władzy, honorowy pokój w Budziszynie był niewątpliwym sukcesem. Bolesław Chrobry miał od tej pory zabezpieczać wschodnie rubieże cesarstwa.

W myśl tej misji oraz dla rozciągnięcia własnej władzy na wschód, a zwłaszcza po łupy Bolesław Chrobry ruszył w 1018 roku na Kijów. Złupił bogate miasto kupieckie, wygnał Jarosława Mądrego i osadził na tamtejszym tronie przychylnego mu Świętopełka, wreszcie wracając zajął Grody Czerwieńskie.

Zdobycze podzielił między drużynę, dwór i kosztowną politykę zagraniczną. Łupy były konieczne, aby machina wojenna Bolesława Chrobrego mogła dalej pracować i zabezpieczać granice. – Wyprawa na Kijów była próbą ratowania bilansu politycznego i gospodarczego. Napełniono książęcy skarbiec, przyłączono sporne Grody Czerwieńskie, ale z drugiej strony powstały przesłanki do następnych konfliktów na wschodniej granicy Polski – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Henryk Samsonowicz.

Posłuchaj audycji o rządach i wojnach Bolesława Chrobrego.

653 lata temu, 5 listopada 1370 roku w Krakowie zmarł Kazimierz III Wielki - jeden z najwybitniejszych polskich władców. Na tronie zasiadał przez blisko czterdzieści lat. 

Nie zapowiadał się na wielkiego

Co ciekawe, wielu polskich możnych miało obawy przed wstąpieniem Kazimierza na polski tron. Jedyny monarcha, któremu polska historiografia nadała przydomek "wielkiego", był postrzegany jako słaby kandydat do królewskiej korony.

Zarzucano mu ucieczkę z pola bitwy z Krzyżakami pod Płowcami w 1331 roku. Cieniem na odbiorze młodego królewicza położył się również skandal, którego był uczestnikiem w 1329 roku. Przebywał wtedy na dworze węgierskim, na którym uwiódł Klarę Zach, córkę węgierskiego magnata Felicjana Zacha. Kazimierzowi w miłosnej intrydze miała pomóc jego siostra Elżbieta, która jednocześnie była królową Węgier.

Kiedy po wyjeździe polskiego królewicza sprawa wyszła na jaw, wściekły Felicjan Zach dokonał nieudanego zamachu na węgierską królową, za co został skazany na śmierć w męczarniach.

Koronacja Kazimierza Wielkiego na króla Polski

Trudne początki

Kazimierz Wielki koronował się 25 kwietnia 1333 roku. Królestwo Polskie znajdowało się w niełatwej sytuacji. Polskę otaczali wrogowie – z północy Zakon Krzyżacki, a z południa Królestwo Czech. Dodatkowo król czeski Jan Luksemburski rościł sobie prawo do polskiego tronu, uważając się za dziedzica Wacława II, który dzierżył polską koronę na początku XIV wieku.

Śląsk i księstwo płockie uznawało zwierzchność lenną króla Czech, a Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie. Władza Kazimierza była okrojona do Wielkopolski, Małopolski, ziemi sieradzkiej i kujawskiej, a jedynym jego sojusznikiem byli rządzący na Węgrzech Andegawenowie.

– Wydawało się, że młody władca będzie świadkiem rozpadu idei jednoczącego się państwa polskiego, które z trudem, błędami i rozmaitymi kłopotami stworzył jego ojciec Władysław, zwany Łokietkiem – mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji z cyklu "Szkiełko i oko".

Sukcesy w polityce zagranicznej

Rzeczywistość okazała się diametralnie odmienna. Kazimierz poświęcił całe swoje siły dla utrzymania niezależności swojego królestwa.

– Pierwsze lata panowania Kazimierza Wielkiego cechuje pragmatyzm, nieprawdopodobna chytrość i odporność na stres oraz dużo szczęścia – powiedział prof. Witold Falkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski - średniowiecze". – Z jednej strony natychmiast po koronacji obiecuje Brandenburgii sojusz przeciwko Habsburgom i Luksemburgom. Z drugiej strony podejmuje rozmowy z Luksemburgami. Chce, by zrzekli się tytułu królów polskich w zamian za uznanie lenn czeskich na Śląsku i nawet na Mazowszu. Przez dwa lata oszukuje i stara się grać na czas. W tym samym czasie śle do papieża skargę na Krzyżaków i stara się pozyskać króla Węgier Karola Roberta na arbitra w sporach.

Polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego odniosła sukces. W 1335 roku odbył się zjazd w Wyszehradzie, siedzibie Karola Roberta. Węgierski król był arbitrem na sądzie pojednawczym pomiędzy Polską a Krzyżakami.

Jego sąd unieważnił nadanie Krzyżakom ziemi dobrzyńskiej i Kujaw oraz nakazał ich powrót do Polski. Z kolei Pomorze Gdańskie miało pozostać przy Zakonie Krzyżackim jako "wieczysta jałmużna króla polskiego". Ponadto Kazimierz w zamian za sowitą transakcję uzyskał od Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu.

Pokój w Namysłowie - koniec wojen z Czechami

Kazimierz wyegzekwował spełnienie tych postawień przez Krzyżaków dopiero po zawarciu traktatu pokojowego w Kaliszu w 1343 roku. Ponownie wszedł też w konflikt z Królestwem Czech. W latach 40. XIV wieku Kazimierz Wielki toczył z nim wojny, zakończone pokojem w Namysłowie w 1348 roku.

Ekspansja na wschód

Kazimierz już od początku swojego panowania był zaangażowany w politykę wschodnią. Od 1340 roku prowadził wojnę o opanowanie Rusi. Udało mu się to ostatecznie w 1366 roku.

– Polska, między innymi dzięki wkroczeniu na tereny Rusi Halicko-Włodzimierskiej, stała się wówczas bramą prowadzącą do przebogatej Azji, która była marzeniem każdego kupca Europy. Przez ziemie polskie prowadził jeden z ważniejszych szlaków prowadzących do strefy Morza Czarnego – mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.

Kazimierz Wielki po przyłączeniu Rusi zaczął rządzić państwem prawdziwie wielonarodowym. Do mieszkających wcześniej w jego kraju kolonistów z zachodniej Europy dołączyli prawosławni Rusini oraz żyjący wśród nich Ormianie. Król zachęcał również Żydów do osiedlania się w Polsce.

– W czasach Kazimierza Wielkiego rozpoczęła się w Polsce umiejętność współżycia różnych religii i poglądów. Aby kraj mógł się rozwijać w takich warunkach, potrzebna była wzajemna tolerancja i wydaje się, że ta tolerancja jest ważniejszym skutkiem panowania Kazimierza Wielkiego niż inne dokonania tego władcy – stwierdził prof. Henryk Samsonowicz.

Polska murowana?

O Kazimierzu Wielkim często mówi się, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Rzeczywiście król zbudował szereg murowanych warowni. Najsłynniejszymi z nich był pas tzw. Orlich Gniazd, które strzegły granicy z Królestwem Czech.

– Kazimierz Wielki ustabilizował sytuację polityczną, a do tego dodał wiele inwestycji w miasta. Lokował nowe miasta i do końca panowania podwoił ich liczbę w Królestwie Polskim – mówił prof. Grzegorz Myśliwski w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Mity polskie". – To były miasta otoczone murami albo z murowanymi budowlami, ale znakomita większość domów była drewniana. Co więcej, na każdej parceli miejskiej znajdowała się stodoła.

Jedyny wielki

Kazimierz Wielki pomimo czterech małżeństw nie pozostawił męskiego następcy tronu z prawowitego łoża. Zmarł 5 listopada 1370 roku. Tron polski objął jego siostrzeniec, król Węgier Ludwik Andegaweński.

Kazimierz Wielki istotnie zasługuje na nadany mu przydomek. Za jego rządów Królestwo Polskie rozwinęło się gospodarczo, król doprowadził też do kodyfikacji prawa, reformy podatków i rozwoju miast. W 1364 roku ufundował pierwszy polski uniwersytet – Akademię Krakowską.

– W roku śmierci Kazimierza, państwo było powiększone o jedną trzecią. Król odzyskał Kujawy, przyłączył Ruś Halicko-Włodzimierską, odzyskał grody niedaleko granicy śląskiej i pomorskiej. Znaczenie kraju było nieporównywalnie większe niż w momencie, gdy obejmował tron. Trudno się dziwić, że ten władca, który budził rozmaite mieszane uczucia, jako jedyny władca Polski przeszedł do kanonu wiedzy historycznej z przydomkiem wielki – oceniał panowanie króla prof. Henryk Samsonowicz.

sa/mjm

2 kwietnia 1081 roku zmarł król Polski Bolesław II Śmiały.  

Kontrowersyjny władca, syn Kazimierza Odnowiciela, tron książęcy objął w 1058 roku. Panował ponad 20 lat. W czasach, o których wiemy niewiele. Okres ten pozostawał w cieniu trzech ważnych wydarzeń: koronacji, konfliktu z biskupem krakowskim oraz wygnania Bolesława.

Życie Bolesława II znamy głównie z relacji Galla Anonima. Pisał on, że "Bolesław, mąż hojny, a wojowniczy rządził królestwem Polskim. Byłby on na pewno dorównał swymi czynami, czynom przodków, gdyby nie kierował nim pewien nadmiar ambicji i próżności". Znacznie obfitsza w stosunku do przekazów źródłowych jest literatura piękna. Legendę króla i jego wielkiego przeciwnika biskupa Stanisława utrwalali poeci miary Słowackiego czy Wyspiańskiego.

Paweł Jasienica w książce "Polska Piastów" pisał: "Jeśli kiedykolwiek osobowość panującego wpłynęła decydująco na losy podległego mu kraju, to na pewno było tak w wypadku Bolesława II. Można w nim podziwiać męstwo, energię i wielki talent, ale gniew jego nie znał hamulca a pycha granic. Jeśli patrzeć na główne linie polityki umieszczając je na tle zagadnień europejskich, wolno uznać Bolesława za umysł niemal genialny, ale wykonanie szczegółów godne bywało szaleńca i ostatecznie wszystko popsuło".

W momencie objęcia rządów przez Bolesława Śmiałego państwo polskie znajdowało się w trudnej sytuacji. Osłabione licznymi klęskami i targana wewnętrznymi niepokojami było całkowicie uzależnione od Cesarstwa Niemieckiego.

Bolesław II sprytnie wykorzystał konflikt pomiędzy cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Przynależność do obozu gregoriańskiego umożliwiło władcy prowadzenie samodzielnej polityki. Sprzymierzeńców przeciwko cesarzowi znalazł na Węgrzech, nawiązał kontakty z opozycją antycesarską w Niemczech, a wreszcie zbliżył się do pogańskich Wieletów. Utrzymywał też bliskie kontakty z Rusią Kijowską. W ciągu kilku lat zmontował wielką koalicję. W 1074 roku po zjeździe w Miśni zerwał stosunki z cesarstwem i manifestacyjnie stwierdził swoją niezależność.

Według przekazu miał powiedzieć: "Dopóki miecz mam, dopóki berło w dłoni, nad sobą obcej nie uznam zwierzchności i nie pozwolę, by kto jako sędzia między mną stawał i między mym ludem".

Niemcy, sparaliżowane wielkim powstaniem Sasów, nie były w stanie wyprawić się na Polskę. W 1076 roku odbyła się koronacja królewska Bolesława II Śmiałego.

Król zwrócił swój wzrok na wschód. Próbował osadzić na tronie kijowskim swojego sojusznika. Jednak w czasie długoletniej wprawy rycerze zbuntowali się i bez władzy króla powrócili do kraju. Surowe i okrutne kary, jakie spadły na nich po powrocie do kraju, spotkały się z krytyką biskupa krakowskiego Stanisława. Bolesław II skazał niepokornego duchownego na karę "obcięcia członków", co było zakazane w stosunku do przedstawicieli Kościoła.

Według legendy śmierć biskupa Stanisława doprowadziła do wybuchu buntu możnowładców. W 1079 roku Bolesław Śmiały uciekł na Węgry, gdzie wkrótce zmarł w nieznanych okolicznościach.

mjm/im

Oficjalnym powodem, dla którego cesarz Otton III zdecydował się na podróż do Gniezna, była pielgrzymka do grobu zabitego przez Prusów trzy lata wcześniej św. Wojciecha. Już sam ten fakt nadawał spotkaniu władców niespotykaną rangę.

- To, że cesarz wyruszył poza granice swojego państwa inaczej, niż na czele wojsk, było wówczas ewenementem - wyjaśniał prof. Przemysław Urbańczyk w audycji Agnieszki Kamińskiej z cyklu "Nos Kleopatry".

Bolesław wykorzystał nadarzającą się okazję. Przywitał w Gnieźnie Ottona III z rozmachem, mającym ukazać potęgę młodego państwa. Spotkanie władców rozpoczęło się 1024 lata temu, 7 marca 1000 roku.

Filar paneuropejskiego państwa

Wedle najbardziej rozpowszechnionej hipotezy pielgrzymka była raczej pretekstem niż powodem podróży cesarza do Gniezna. Otton chciał pozyskać ambitnego księcia dla swojej koncepcji cesarstwa uniwersalistycznego w Europie. Wizja zakładała stworzenie paneuropejskiego państwa, zjednoczonego pod berłem cesarskim, a podzielonego na cztery równorzędne królestwa. Jednym z nich panować miał właśnie Bolesław Chrobry.

Otton III i marzenia o zjednoczonej Europie

- Kraj zagubiony w puszczach, kraj położony na peryferiach, w oddali od wszystkich ważniejszych dróg przebiegających przez Europę, kraj nikomu nieznany w gruncie rzeczy, stał się nagle równorzędny z najbardziej czcigodnymi, antycznymi organizacjami państwowymi: z Italią, z Galią czy z Germanią - mówił prof. Stanisław Trawkowski, gość audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Królowie i książęta polscy".

A może chodziło o dynastię?

- Pamiętajmy, że w owym czasie było dwóch cesarzy: nad Bosforem, w Konstantynopolu, urzędował cesarz bizantyjski Bazyli II. Cesarstwo wschodnie było bezpośrednim kontynuatorem tradycji Imperium Rzymskiego. Cesarzy niemieckich, czy raczej frankijskich, nie darzono tam takim szacunkiem – wyjaśniał prof. Urbańczyk.

Otton, poprzez matkę Teofano, był skoligacony z bizantyjskim dworem. Jedna z hipotez dotyczących znaczenia zjazdu gnieźnieńskiego dotyczy planów połączenia małżeństwem Ottona i bizantyjskiej księżniczki. Takie połączenie dwóch dynastii mogłoby oznaczać przywrócenie Imperium Rzymskiego.

- Otton musiał pokazać, że jego władza jest silna. Mógł to uczynić poprzez zademonstrowanie swoich wpływów w pasie ziem oddzielających oba cesarstwa, który biegł od Bałkanów, przez Węgry i Czechy, aż po państwo Chrobrego. Była to geopolityczna "ziemia niczyja", o którą konkurowały oba cesarstwa – podkreślał prof. Przemysław Urbańczyk. – Otton bardzo zręcznie zjednał sobie władców Polski, Węgier, Czech i Wenecji. Otoczył swoje władztwo kordonem aliantów.

Gra w kości Wojciecha

Innym powodem pielgrzymki Ottona mogło być pozyskanie ciała św. Wojciecha. Męczennik był wcześniej biskupem Pragi i mentorem młodego Ottona. Cesarz miał dwa powody, by starać się o pozyskanie ciała świętego. Po pierwsze Wojciech był mentorem młodego cesarza. Drugi powód był związany ze specyfiką wczesnośredniowiecznej polityki.

Święty Wojciech zabity przez Prusów

- Podejrzewam, że Otton chciał wywieźć całe ciało Wojciecha. Bliskość doczesnych szczątków świętego – człowieka, który według średniowiecznej mentalności mógł uzyskać wyjednać władcy łaski u Boga – zwiększała prestiż panującego – podkreślał prof. Przemysław Urbańczyk.  – O tych zamiarach świadczy fakt, że Otton wyruszając z Rzymu na zjazd, ufundował na Wyspie Tybrowej sanktuarium św. Wojciecha.

Okazja, której wykorzystaniu sprzeciwił się los

Chrobry wykazał się niemałym zmysłem politycznym. Pierwszym przejawem jego geniuszu było wykupienie zwłok świętego. Władca uzyskał w ten sposób nie tylko sposobność do spotkania z cesarzem. Złożenie doczesnych szczątków jedynego ówczesnego męczennika w Gnieźnie otwierało drogę do utworzenia tam metropolii, co pieczętowało uniezależnienie kościoła polskiego od hierarchów niemieckich, a co za tym idzie – niezależność całego państwa.

- Żeby wyjaśnić, jaki był to ewenement w ówczesnej polityce, trzeba podkreślić, że Czesi, którzy w roku tysięcznym byli chrześcijanami od prawie stu lat, na arcybiskupstwo musieli czekać jeszcze ponad wiek – podkreślał prof. Urbańczyk.

Bolesław otrzymał również kopię włóczni św. Maurycego, czyli broni, którą miał być przebity bok Jezusa. Otton symbolicznie wyraził też zgodę na koronację słowiańskiego księcia, zakładając mu cesarski diadem na głowę. Koronacja odbyła się dopiero 25 lat później, kiedy to Bolesław wykorzystał zamęt panujący w cesarstwie i uzyskał zgodę papiestwa na nałożenie korony.

Realizację uniwersalistycznej koncepcji przerwała śmierć Ottona III w 1002 roku. Stosunki między Bolesławem a następcą cesarza, Henrykiem II, nie układały się już tak pomyślnie, jak w czasach zjazdu gnieźnieńskiego. Chrobry prowadził z nim długoletnie wojny i dopiero po śmierci oponenta mógł pozwolić sobie na koronację.

Następna oficjalna wizyta głowy państwa niemieckiego w Polsce miała miejsce dopiero 1000 lat później, gdy w 1990 roku do Polski przyjechał prezydent Richard von Weizsäcker. Od 1997 roku w Gnieźnie odbywają się zjazdy nawiązujące tradycją do spotkania monarchów sprzed millenium. Mają one na celu stworzenie platformy dialogu dla przedstawicieli różnych światopoglądów.

bm

999 lat temu Bolesław Chrobry w Gnieźnie koronował się na króla Polski. Uroczystość odbyła się najprawdopodobniej w Wielkanoc, 18 kwietnia 1025 roku.

– Gniezno było siedzibą arcybiskupa i tylko tam mogła odbyć się koronacja. Co więcej, w 1025 roku i jeszcze znacznie później Gniezno uchodziło za centralny punkt Polski. Chociaż żadne źródło nie zapisało miejsca, ale nie mogło się to stać gdzie indziej – powiedział prof. Marek Barański w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Mity polskie".

Kiedy nastąpiła koronacja?

Moment, od którego Bolesław Chrobry był królem jest przedmiotem kontrowersji. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku cesarz Otton III wykonał wobec Bolesława gest, który bywał interpretowany jako wywyższenie go do godności królewskiej. Cesarz nałożył na głowę polskiego księcia własny diadem oraz wręczył mu kopię włóczni św. Maurycego, czyli broni, którą miał być przebity bok Jezusa.

Zjazd gnieźnieński. Jak Chrobry zrobił z Polski państwo europejskie

– Wydaje się, że dzisiejsza historiografia ma rację, odrzucając tezę, że w roku 1000 nastąpiła koronacja, bo inaczej po cóż Chrobry czyniłby zabiegi, by uzyskać koronę królewską – stwierdził prof. Grzegorz Myśliwski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika polska".

– Koronacja polegała na nałożeniu korony, ale tej, która była związana z danym królestwem oraz namaszczeniu świętymi olejami. Dopiero wtedy władca stawał się pomazańcem bożym, co oznaczało, że nie zawdzięcza swojej władzy żadnej potędze ziemskiej. Sam Bóg dał mu władzę, a więc jest niezależny. Chrobry taki akt odbył w 1025 roku, natomiast w 1000 roku odbył się jedynie pierwszy etap – argumentował prof. Marek Barański w audycji Polskiego Radia z 2002 roku.

Długa droga do korony

Otton III sprzyjał Bolesławowi i widział w sojusznika w realizacji jego wizji zjednoczenia chrześcijańskiej Europy w nowym Imperium Rzymskim. Śmierć młodego cesarza zamknęła drogę do koronacji Bolesława.

Otton III i marzenia o zjednoczonej Europie

Nowy cesarz Henryk II zrezygnował z ambitnych planów swojego poprzednika i nie widział w słowiańskim księciu partnera. Chciał sobie podporządkować słowiańskiego księcia, co doprowadziło do długoletnich wojen pomiędzy Bolesławem i Henrykiem.

Chrobry koronował się dopiero, gdy w europejskiej polityce stworzyły się ku temu odpowiednie warunki. W 1024 roku umarł wrogi mu cesarz Henryk II oraz podporządkowany mu papież Benedykt VIII.

Tradycja korony Chrobrego

Koronacja Chrobrego opromieniła ostatnie lata rządów władcy, które są dość słabo znane. W 1018 roku zmarł Thietmar, biskup Merseburga oraz skrupulatny kronikarz, dzięki któremu historycy zawdzięczają wiele informacji o życiu Bolesława Chrobrego.

– Fakt koronacji dowodzi, że ostatnie lata jego panowania nie mogły być zmarnowane, kryzysu, skoro w ostatnim okresie życia sięga po koronę królewską, którą sankcjonuje papież i nie kwestionuje cesarstwo – mówił prof. Andrzej Nowak w audycji Doroty Truszczak z cyklu "Historia żywa".

Mieszko II - w cieniu ojca

Koronacja Chrobrego umocniła wciąż jeszcze młodą polską państwowość. Bolesław zmarł wkrótce po koronacji, bo już 17 czerwca 1025 roku, ale zapoczątkował tradycję, do której odwoływali się jego następcy. Niedługo później, najprawdopodobniej w święta Bożego Narodzenia 1025 roku koronował się syn Chrobrego, Mieszko II.

– Tradycja korony Chrobrego była hasłem tych wszystkich, którzy w XIII wieku walczyli o zjednoczenie państwa polskiego. Koronacja Chrobrego utworzyła z Polaków naród, który miał się czym chwalić, był dumny ze swojej suwerenności i przeszłości historycznej – mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Królowie i książęta polscy" z 1984 roku.

sa