Historia

Adolf Nowaczyński. Życie pełne sprzeczności

Ostatnia aktualizacja: 03.07.2023 05:35
- Było w nim coś ze szlacheckiego warchoła, ale nie ulega wątpliwości, że przy wszystkich rysach charakterologicznych to niesłychanie interesujący człowiek. Bywał odstręczający i budził szacunek – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Andrzej Makowiecki.
Portret Adolfa Nowaczyńskiego, ok. 1910 r.
Portret Adolfa Nowaczyńskiego, ok. 1910 r.Foto: Polona

3 lipca 1944 roku w Warszawie zmarł Adolf Nowaczyński, pisarz, satyryk i publicysta związany ideowo z Narodową Demokracją. To postać budząca wiele kontrowersji. Jego życie charakteryzuje ciągły marsz pod prąd, nieoczekiwane wolty i trudno wytłumaczalne zachowania.

***

Urodził się w 1876 roku w rodzinie mieszczańskiej w Krakowie. Od najmłodszych lat cechował się nieprzeciętną inteligencją, wybuchowością i ciągłym poszukiwaniem sposobów realizacji bądź ekspresji.  

Antoni Słonimski pisał: "Upajał się słowami, bawił kalamburami (…). Nie znając ani angielskiego, ani francuskiego, wykształcony w austriackim Krakowie, mieszał w swych makaronizmach znaczenia słów i tytułów książek".

Posłuchaj
29:42 adolf nowaczyński___247_04_ii_tr_0-0_99699675b760adf[00].mp3 Adolf Nowaczyński - sylwetka pisarza w audycji z cyklu "Biografie niezwykłe". (PR, 10.02.2004)

Adolf Nowaczyński podjął studia prawnicze. Od 1895 roku aktywnie działał w kółku literackim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odegrał główną rolę w sprowadzeniu do Krakowa Stanisława Przybyszewskiego, przedstawiciela cyganerii artystycznej, cieszącego się już wtedy sławą europejską.

Jednak, gdy Przybyszewski zjawił się w Krakowie, Nowaczyński musiał uciekać przed więzieniem do Monachium. 10 września 1898 roku, w dzień zabójstwa austriackiej cesarzowej Elżbiety krzyknął w restauracji: "Niech żyje anarchia!".

Wrócił do Krakowa chory na gruźlicę w 1900 roku. Dwa lata później wydał znakomity tom satyr "Małpie zwierciadło".

- We wszystkim co pisał widać mistrzostwo językowe. Jako publicysta wprost szalał, tworzył kunsztowne kalambury, budował całe szeregi drwin, inwektyw, wyzwisk. Całe wiązanki epitetów, które robiły z niego bardzo niebezpiecznego publicystę i prowokowały do oznak nienawiści czy odtrącenia – mówił prof. Andrzej Makowiecki w audycji z cyklu "Biografie niezwykłe".

Na łamach "Liberum Veto" zaciekle atakował i parodiował twórców Młodej Polski. Wkrótce przeprowadził się do Warszawy i już nigdy nie wrócił do Krakowa.

W stolicy przeszedł pewnego rodzaju przemianę. Stał się wielbicielem Wielkopolski, apologetą pozytywizmu, praktycyzmu w zakresie ekonomii i życia społecznego. Występował jako zadeklarowany przeciwnik postaw romantycznych.

W odrodzonej Rzeczpospolitej związał się z Narodową Demokracją. Stał się jednym z najbardziej napastliwych, narodowo-antysemickich publicystów. Stale współpracował z "Gazetą Warszawską" i "Myślą Narodową". Z uznaniem powitał ustawy norymberskie. Twierdził, że dobrze jest oczyścić z obcych elementów zbiorowości narodowe.

W dwudziestoleciu międzywojennym był zaciekłym polemistą oraz krytykiem sanacji i Józefa Piłsudskiego. Został za to trzykrotnie pobity przez zwolenników Marszałka i w wyniku napaści stracił oko.

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego w życiu Adolfa Nowaczyńskiego zaszła kolejna zmiana. Po śmierci żony nastąpił zwrot ku religijności. Połączenie świadomości pozytywistycznej, zorientowanej ku zbiorowości, życiu społecznemu i religijności w dobrym stylu. W 1938 roku planował nawet wstąpić do zakonu Albertynów.

Wybuch II wojny światowej pokrzyżował te plany. Adolf Nowaczyński, zadeklarowany antysemita, głęboko i tragicznie przeżywał eksterminację Żydów i powstanie w getcie warszawskim. Cała nienawiść gdzieś się rozmyła, widział tylko ludzkie cierpienie i nieszczęście.

Zaczął prowadzić działalność charytatywną i organizować pomoc, która nie uszła uwadze władz okupacyjnych. Był dwukrotnie aresztowany, więziony i torturowany na Pawiaku.

Zmarł ciężko chory 3 lipca 1944 roku.

mjm

Czytaj także

Władysław Grabski - premier w czasie wojny polsko-bolszewickiej

Ostatnia aktualizacja: 07.07.2023 05:48
7 lipca 1874 roku urodził się Władysław Grabski, polityk, ekonomista, poseł na Sejm, minister skarbu, premier w czasie wojny polsko-bolszewickiej, autor reformy walutowej i gospodarczej, rektor SGGW.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Eugeniusz Kwiatkowski przez całe życie chciał zmieniać Polskę

Ostatnia aktualizacja: 30.12.2020 05:55
- Nieraz myślałem sobie, czego to nie można by dokonać w Polsce z takimi zespołami ludzi, jakich spotkałem w Gdyni, Mościcach albo w Stalowej Woli - pisał Eugeniusz Kwiatkowski, wielki wizjoner II RP.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Stroński - odpowiedzialność publicysty

Ostatnia aktualizacja: 18.08.2023 05:45
18 sierpnia 1882 roku w Nisku urodził się Stanisław Stroński, profesor, polityk i publicysta, minister w emigracyjnym rządzie Władysława Sikorskiego.
rozwiń zwiń