Traktat Wersalski nałożył olbrzymią kontrybucję na pokonane Niemcy. Wynosiła ona 130 mld marek – suma praktycznie nie do wyegzekwowania. Stąd pojawiły się koncepcje odbudowy gospodarki niemieckiej, by pokonane Niemcy mogły spłacić wojenne reparacje.
- Zwycięzcy stanęli przed wyborem. Albo zduszone gospodarczo Niemcy, bądź obłożone realistycznie wyliczoną reparacją, którą spłacają rokrocznie – mówił na antenie PR historyk dr Janusz Osica.
Gustav Stresemann
Rozterki aliantów umiejętnie wykorzystał utalentowany minister spraw zagranicznych Niemiec Gustav Stresemann.
- Poruszał się nieporównanie zręczniej na dyplomatycznej scenie Europy niż czynił to nieco później obdarzony gracją słonia i intelektem kury Joachim von Ribbentrop – kontynuował gość red. Andrzeja Sowy.
Stresemann umiał ze słabości Niemiec uczynić ich atut. Jak zauważył to Henry Kissinger: ”Niezwykle zręcznie wykorzystywał obawy brytyjskie przed załamaniem się Niemiec jako przeciwwagi wobec Francji i Związku Radzieckiego”.
Argumentował, że jeśli Niemcy nie uzyskają pomocy lub znaczącego złagodzenia ciężaru reparacji, wszystko może się zdarzyć. Przykładowo mogłyby ulec pokusie rosnącego w siłę bolszewizmu, czy marzącej o rewanżu absolutystycznej pruskiej monarchii.

Nz: Gustav Stresemman fot. Wikipedia/cc/Bundesarchiv.
Celem doraźnym Stresemanna było zyskanie oddechu, a w dalszej perspektywie odzyskanie sił i rewizja postanowień Traktatu Wersalskiego. Wiedział, że najbardziej twarde stanowisko wobec niemieckich reparacji zajmuje Francja. Wielka Brytania była bardziej umiarkowana.
Plan Dawesa
Niemcy sądzili, że próba oddania decyzji w ręce międzynarodowego gremium będzie im sprzyjała. Paryż zaakceptował jesienią 1923 roku kandydaturę amerykańskiego bankiera Charlesa Davesa na arbitra w tym sporze. Daves został przewodniczącym komitetu ekspertów przy Międzynarodowej Komisji Reparacyjnej.  
- Daves był bankierem, ale nieobce były mu też tajniki gry politycznej. Zręcznie uniknął pułapki sporu o globalną sumę reparacji – powiedział dr Osica w audycji z cyklu ”Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej”.
Uchylił się od tego poprzestając na określeniu sum i rat rocznych, jedynie w perspektywie najbliższych pięciu lat. W tym czasie roczne kwoty rosnąć miały od miliarda marek do 2,5 miliarda w roku 1929. Gdy po pięciu latach powrócono do sprawy reparacji, był to kłopot następców Davesa.
9 kwietnia 1924 warunki te ostatecznie zostały zaakceptowane przez wszystkich zainteresowanych. Był to wielki sukces Stresemanna. Odsunął problem reparacji na dalszą, już nieprzewidywalną przyszłość, a ponadto świat usłyszał z ust bezstronnego eksperta, że Niemcy muszą mieć silną i zdrową gospodarką.
W ciągu następnych lat Niemcy otrzymały hojne kredyty, w wysokości ponad 5 miliardów dolarów, z których spłacały reparacje, a nadwyżki przeznaczały na własny rozwój.

Nz: Charles Dawes fot. Wikimedia Commons.
- Zdumiony świat otrzymał kapitalną lekcję na temat zasad międzynarodowego obiegu kapitału – tłumaczył historyk – Stany Zjednoczone, jedyne państwo, które miało wówczas nadmiar żywej gotówki, dawało Niemcom pożyczki. Przechodziła ona w formie reparacji do Anglii i Francji i wracała do Stanów jako zwrot długów z czasów I wojny światowej.
Francja zmuszona do wyboru między Niemcami słabymi, a zdolnymi do spłaty reparacji wybrała to drugie. Spowodowało to odbudowę niemieckiej gospodarki i w konsekwencji siły militarnej.
mjm

- Niemcy, kraj wówczas rzeczywiście wielki, pod każdym względem przodujący w Europie, nie zasługiwał na tak operetkowego władcę – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Marek Urbański.

Początki panowania

Wilhelm II, wnuk królowej Wiktorii, został cesarzem Niemiec w 1888 roku. Jedną z jego pierwszych decyzji była dymisja kanclerza Otto von Bismarcka – architekta niemieckiej potęgi. Polityka genialnego, dalekowzrocznego, a przy tym niezwykle elastycznego. Tych wszystkich cech Wilhelmowi II zabrakło.

Na czele państwa przez trzydzieści lat stała postać budząca politowanie i strach. Operetkowa i groźna zarazem. Za panowania Wilhelma II Niemcy stały się państwem imperialnym, potężnym i scentralizowanym. Nie była to jednak zasługa cesarza, ale Bismarcka i jego następców – Bülowa i Capriviego.

Twórca imperium kolonialnego Niemiec

Wilhelm II przy każdej okazji szukał pretekstu do wojny. Zakończył niemiecki sojusz z Rosją, wszedł w konflikty z Francją i Wielką Brytanią. Był zwolennikiem imperium kolonialnego i szeroko zakrojonych zbrojeń morskich – Jeśli mówimy o nowej koncepcji polityki zagranicznej, to raczej jest to brak koncepcji, bo nie można się konfliktować ze wszystkimi – zastanawiał się historyk prof. Marian Wojciechowski w audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

Imperialistyczna polityka Wilhelma II walnie przyczyniła się do wybuchu I wojny światowej. W 1914 roku w sposób kabotyński głosił: "Żołnierze niemieccy powrócą jako zwycięzcy z frontu zanim opadną liście z drzew".

Abdykacja

Po przegranej wojnie Wilhelm II stał się bankrutem politycznym. W 1918 roku abdykował i wyjechał do Holandii, gdzie mieszkał do śmierci w 1941 roku.

- Człowiek na pograniczu zdrowia psychicznego. Pozer, który sześciokrotnie w ciągu dnia przebierał się w mundury historyczne, a jego dwór był jedną, niekończącą się maskaradą – mówił Marek Urbański.

Posłuchaj dyskusji historyków prof. Ludwika Malinowskiego i dr Piotra Szlanty w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie".

mjm

86 lat temu,  20 grudnia 1937 roku, zmarł gen. Erich Ludendorff, pruski dowódca, współautor sukcesu w bitwie pod Tannenbergiem, który pod koniec życia związał się z ruchem nazistowskim.

Nawet genialny wódz nie zdziała wiele bez dobrego sztabowca. To on wprowadza w życie jego pomysły, to on weryfikuje plany. Porażki i zwycięstwa zależą często od obu. Historia jednak częściej zapamiętuje tego pierwszego. Tak też było w przypadku Ericha Ludendorffa.

Ludendorff pochodził z pruskiej rodziny o tradycjach wojskowych. Urodził się 9 kwietnia 1865, w momencie wybuchu I wojny światowej był już doświadczonym oficerem. Błyskotliwe sukcesy frontowe poskutkowały szybkimi awansami.  Został Szefem Sztabu 8. Armii gen. Paula von Hindenburga. Duet odniósł spektakularny sukces, rozbijając w pył dwie rosyjskie armie pod Tannenbergiem.

Mimo zdolności armii do dalszego prowadzenia wojny, wyczerpane ekonomicznie Niemcy zmierzały ku klęsce. Ludendorff był zwolennikiem prowadzenia wojny do końca, wszystkimi możliwymi środkami.

- Trzeba znać ducha pruskiej armii i założeń tej armii i przeświadczenia, że Niemcy to jest wszystko – mówił Marian Podkowiński, gość audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku".

Porażka państwa dotknęła Ludendorffa osobiście. Po I wojnie światowej oddał się spisywaniu wspomnień i prac o tematyce wojennej.

- Doszedł do następującego przekonania: wolnomularstwo i Żydzi byli przyczyną klęski Niemiec w 1918 roku. Ten element podchwycili przedstawiciele ideologii nazizmu i wykorzystywali to. W obiegowej opinii utarło się takie przekonanie, że Ludendorff dał tej ideologii pewien prapoczątek. Myślę, że wyciąganie takich strategicznych wniosków byłoby chyba krzywdzące dla tego starego generała – wyjaśniał prof. Tadeusz Panecki.

Niemniej, Ludendorff dał się początkowo omamić austriackiemu kapralowi, który otwarcie krytykował postanowienia wersalskie. Przyszły Führer potrzebował dla swojego ruchu – złożonego w dużej mierze z weteranów – autorytetu wojskowego.

Czy pozostał zwolennikiem Hitlera do końca swoich dni? Posłuchaj audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

bm