10 czerwca 1190 roku Fryderyk Barbarossa utopił się w rzece Selef podczas III wyprawy krzyżowej.

Paneuropejski władca

Królem Niemiec został w 1152 roku. Dzięki poparciu książąt niemieckich i ugodzie z papieżem Eugeniuszem III Fryderykowi udało się sięgnąć po diadem cesarski w 1155 roku. Jako cesarz uważał się za zwierzchnika pozostałych władców Europy: ingerował m.in. w obronie interesów Wladysława Wygnańca.

Spór z papieżem

Rządy Fryderyka nie były pasmem samych sukcesów. Władca Niemiec popadł w konflikt z kolejnymi papieżami - rozgorzał ponownie o spór nadrzędną rolę w świecie chrześcijańskim. Punktem zapalnym był incydent na sejmie Rzeszy Besançon.

- Na sejmie tym był między innymi legat papieski, który stwierdził w imieniu papieża, że papież jest wyższą władzą od cesarza, bo to on nakłada koronę na głowę cesarzowi - mówił prof. Marek Barański, który wcielił się w rolę oskarżyciela w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Tym legatem był późniejszy papież Aleksander III.

Dwa kraje niemieckie

Ciągłe spory z papiestwem o dominację nad światem chrześcijańskim i próby podporządkowania sobie silnych miast włoskich odwracały uwagę Fryderyka od Niemiec. Wykorzystał to ambitny książę Saksonii Henryk Lew, który przejął faktyczną kontrolę nad północnymi Niemcami. Zdaniem prof. Barańskiego, za czasów Barbarossy o mało nie doszło do trwałego podziału kraju.

- Północne i południowe Niemcy różniły się gospodarczo, różniły się językowo i do dziś się różnią: Niemiec z południa ma trudności w rozmowach z Niemcem z północy, różniły się kulturalnie, miały własną tradycję - mówił historyk.

Konfrontację wygrał Fryderyk i Henryk został skazany na banicję.

Przypadkowy koniec władcy

W 1187 roku Fryderyk zorganizował krucjatę w celu odzyskania Jerozolimy. Była to trzecia wyprawa europejskiego rycerstwa do Ziemi Świętej. Poza cesarzem, wzięli w niej udział królowie Anglii Ryszard Lwie Serce i Francji Filip II August. Fryderykowi marzyło się zwycięstwo nad ambitnym wodzem muzułmańskim Saladynem. Barbarossa nigdy nie dotarł do Ziemi Świętej: utonął 10 czerwca 1190 w rzece Salef podczas przeprawiania się przez nurt w pełnej zbroi. Zdaniem prof. Wojciecha Fałkowskiego Barbarossę zgubiło oddanie etosowi rycerskiemu.

- Chciał być wielkim władcą i wielkim rycerzem - mówił mediewista. - Nie da się być i jednym i drugim.

bm

21 października 1096 wojska sułtana Kilidża Arslana I dokonały rzezi uczestników I krucjaty ludowej w bitwie pod Civetot, co zakończyło tę wyprawę.

- Krucjaty były możliwe dzięki temu, że rozpoczynał się rozwój gospodarczy Europy - mówił prof. Marek Barański w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". - Zwiększające się zbiory spowodowały przyrost liczby ludności.

Niespodziewany i nagły bum demograficzny w XI wieku poskutkował niemal powszechnym głodem w Europie. Rzesze chłopów i mieszczan popadły w nędzę. Wizja odległej krainy, biblijnej Ziemi Obiecanej, musiała wydawać się kusząca dla biedoty. Nie można też zapominać o czynniku religijnym: papież Urban II zapewnił, że każdy, kto zginie podczas krucjaty będzie zbawiony, zaś uczestnicy wyprawy wyruszali z przeświadczeniem o tym, że Bóg jest po ich stronie.

Potrzebny był impuls. Okazały się nim płomienne kazania Piotra z Amiens, mnicha i pustelnika. Za kaznodzieją ruszyły całe rodziny. Wyprawa ludowa wyprzedziła krucjatę rycerską, gdyż nie była tak starannie przygotowywana i zorganizowała się spontanicznie.

Po dotarciu do Niemiec, wyprawa ludowa podzieliła się na dwie grupy: krzyżowcy pod wodzą Piotra ruszyli dalej i względnie spokojnie dotarli do Azji Mniejszej. Drugą część krucjaty stanowili niemieccy chłopi, mieszczaństwo i drobne rycerstwo. Ich szlak znaczony był krwią Żydów zabitych w pogromach, jakich krzyżowcy dokonywali w europejskich miastach. Doszło nawet do tego, że król Węgier nie wpuścił uczestników krucjaty do swojego kraju. 

Wylądowanie na brzegach Azji Mniejszej dwóch wielotysięcznych grup zaniepokoiło seldżuckiego sułtana Kilidża Arslana I, który wyruszył przeciwko krucjacie i wybił niemal wszystkich krzyżowców. Blisko 51 lat później, w 1147 roku wyruszyła druga wyprawa ludowa, która podzieliła losy pierwszej.

Posłuchaj o przyczynach wypraw krzyżowych w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".

bm

28 stycznia 1077 papież Grzegorz VII zdjął w Cannosie klątwę z cesarza niemieckiego Henryka IV Salickiego.

Spór między cesarzem a papieżem nazwano sporem o inwestyturę, czyli o obsadzanie stanowisk kościelnych. W istocie dotyczył jednak przywództwa w chrześcijańskiej Europie.

Grzegorz VII miał duże ambicje, streszczone w dokumencie nazywanym "Dictatus papae". Z dwudziestu siedmiu postulatów dwa najważniejsze mówiły o najwyższej w świecie chrześcijańskim władzy papieża i podległości cesarza. Doszło do konfliktu papieża z Henrykiem IV, który dążył do zwierzchnictwa nad papiestwem i wpływu na wybór głowy Kościoła.

Na synodzie w Wormacji w 1076 roku Henryk IV doprowadził do destytucji, czyli usunięcia Grzegorza VII. Wkrótce potem na synodzie w Rzymie papież odpowiedział ekskomuniką niepokornego cesarza.

Przebiegły Henryk IV znalazł rozwiązanie upokarzające, acz skuteczne. Udał się do Canossy, zamku w Toskanii, gdzie przebywał wówczas Grzegorz VII. Przez trzy dni stał boso na mrozie. W worku pokutnym i z mieczem zawieszonym na szyi prosił o wybaczenie.

Głowa kościoła z racji ewangelicznego obowiązku wybaczania musiała spełnić tę prośbę. W liście do biskupów niemieckich Grzegorz VII pisał: "Przez trzy dni stojąc u bramy zamku zdjąwszy szaty królewskie, boso, we włosiennicy, nie pierwej przestał błagać z wielkim płaczem zmiłowania apostolskiego i przebaczenia aż u wszystkich, którzy tam przybyli wzbudził taką litość i takie współczucie, że wstawiając się za nim, wszyscy dziwili się niezwykłej zatwardziałości mego serca".

Przywrócony do łask Henryk IV natychmiast wznowił walkę z papieżem. Nakłonił biskupów niemieckich i włoskich do wybrania antypapieża Klemensa III. Nie obawiając się już kolejnej klątwy, przystąpił do zbrojnego podporządkowania Rzymu.

Posłuchaj audycji z cyklu "Kronika dwóch tysiącleci".

586 lat temu zmarł Zygmunt Luksemburski. Monarcha był cesarzem, królem Niemiec, Węgier, Chorwacji, Czech i Włoch.

Świetnie wykształcony, skoligacony z najważniejszymi rodami europejskimi, miał wszelkie predyspozycje, by zostać dobrym władcą.

- Na przełomie XIV i XV wieku był to najpotężniejszy władca w Europie – podkreślał prof. Tadeusz Rosłanowski, który w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę prokuratora. Rolę obrońcy monarchy przyjął na siebie Akoš Engelmayer, były ambasador Węgier w Polsce.

Politycznie nadaktywny

Mimo objęcia panowaniem dużej części Europy, rządy Zygmunta Luksemburczyka spotykają się ze sprzecznymi ocenami historyków. Był inicjatorem soboru w Konstancji, wplątał się w wojnę z Turcją, podczas której poniósł sromotną porażkę pod Nikopolis. Jako jeden z pierwszych zauważył narastające zagrożenie, jakim była osmańska ekspansja w Europie. Przez dwie dekady prowadził wojnę z husytami, której stawką była władza w Czechach.

- Naraził wszystkie swoje kraje dążeniem do wdawania się we wszystkie możliwości, jakie się przed nim otwierały. Wplątał je w niesłychanie skomplikowaną sytuację polityczną – podkreślał historyk.

Liczne awantury polityczne spowodowały, że skarbiec monarchy był niemal permanentnie pusty. Poszukując funduszy na kolejne wojny i działania dyplomatyczne, Zygmunt nie cofał się przed zastawianiem królewskich i cesarskich dóbr.

"Na wieczne nieoddanie"

8 listopada 1412 podpisał umowę z Władysławem Jagiełłą, na mocy której pod polskie władanie przechodziło – jako zabezpieczenie pożyczki udzielonej cesarzowi – 16 miast. Był to tak zwany zastaw spiski.

- Tak potężny władca musiał (i była to pożyczka na "wieczne nieoddanie") zastawić część swojego władztwa – mówił prof. Tadeusz Rosłanowski.

Zygmunt dożył sędziwego wieku, zmarł w wieku 69 lat, 9 grudnia 1437. Nie doczekał się męskiego potomka. Spuściznę po nim odziedziczyli Habsburgowie. Imperium Zygmunta Luksemburskiego stało się fundamentem ich przyszłej potęgi.

bm