4 sierpnia 1944 w czasie Powstania Warszawskiego zginął Krzysztof Kamil Baczyński. 

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia przedstawiający sylwetkę poety.

Na poezji Baczyńskiego jako pierwsza poznała się matka. Ojciec był słynnym krytykiem literackim. Bardzo surowym i  wymagającym, także dla syna. Dlatego pod względem twórczym Krzysztof nigdy nie otrzymał od niego wsparcia i aprobaty.

Zrozumienia nie znalazł również wśród swoich rówieśników, przedstawicieli "pokolenia Kolumbów" urodzonych już w wolnej II Rzeczpospolitej, w czasach okupacji hitlerowskiej zaangażowanych w działalność Polskiego Państwa Podziemnego. - Przyjaciele z konspiracji nie rozumieli Baczyńskiego, nie rozumieli jego poezji, która była wbrew pozorom bardzo trudna, dojrzała, czasem nawet filozofująca - oceniał Wiesław Budzyński, znawca poezji i życia słynnego poety, gość "Kulturalnego Wieczoru z Jedynką" w listopadzie 2011 roku.

Baczyński pisał wiersze przepełnione lirycznym nastrojem, a zarazem nawołujące do walki o wolną ojczyznę. Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, nie wahał się ani chwili. – Gdyby nie przystąpił do walki, przekreśliłby swoją poezję i prawdę w niej zawartą – przekonywał Wiesław Budzyński. Krzysztof Kamil Baczyński, jeden z najwybitniejszych XX-wiecznych poetów polskich, poległ z karabinem w ręku 4 sierpnia 1944.

Mimo braku zrozumienia ze strony współczesnych, Krzysztof Kamil Baczyński był już w młodym wieku poetą spełnionym. Mówiono o nim, że spieszył się z pisaniem. - Baczyński napisał około pięciuset wierszy. To tyle, ile osiemdziesięcioletni poeta pisze na ogół przez całe życie. Miał ogromny dorobek, który uczynił go wielkim poetą na skalę europejską, czy nawet światową - przekonywał gość Anny Stempniak.

Poeta nie uważał jednak poezji za swoje jedyne powołanie. - Jego wielkim pragnieniem było zostać żołnierzem - zapewniał Bogdan Deczkowski, powstańczy dowódca Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

W czasie okupacji Krzysztof Kamil Baczyński związał się z Barbarą Drapczyńską. Często mówiło się, że była to miłość idealna. Barbarę spotykał na tak zwanych wieczorach konspiracyjnych. Basia dostała od kogoś wiersze Krzysztofa, więc poznając go, wiedziała już kim jest i jak zdolnym jest poetą. Poświęcił jej szereg wierszy, w których erotyzm miesza się z obrazami wojennej zagłady.

Komunistyczna bezpieka nie uwierzyła w to, że poeta poległ już w 4 dniu powstania warszawskiego i pięć lat później intensywnie go poszukiwała. Być może podejrzewała, że śmierć, to była plotka, a poeta się ukrywa.

O Krzysztofie Kamilu Baczyńskim opowiadali: Wiesław Budzyński, autor książek poświęconych poecie oraz Bogdan Deczkowski, ps."Laudański", powstańczy dowódca Krzysztofa Kamila.

Posłuchaj archiwalnej audycji "Krzysztof Kamil Baczyński - wciąż wśród nas".

(am)/mjm

Z pokolenia Kolumbów

Urodził się 8 lutego 1922 w ubogiej warszawskiej robotniczej rodzinie. Maturę zdał już podczas wojny w 1941 roku, a następnie rozpoczął studia polonistyczne na tajnych kompletach na Uniwersytecie Warszawskim. To właśnie podczas studiów poznał Zdzisława Stroińskiego, poetę, wówczas studenta prawa, który wprowadził go do konspiracji.

– Był to chłopak wyjątkowego uroku – wspominała Tadeusza Gajcego jego przyjaciółka Zofia Orszulska. – Niezbyt wysoki, świetnie zbudowany, bardzo ruchliwy i nawet wbrew tej swojej twórczości, która sięgała do katastrofizmu, tryskał humorem, wdziękiem.

Podczas II wojny światowej był współtwórcą (a od listopada 1943 roku ostatnim redaktorem) wydawanego w podziemiu miesięcznika literackiego "Sztuka i Naród". Publikował pod pseudonimami Karol Topornicki, Roman Oścień.

Poezja w cieniu wojny

W 1943 roku w podziemiu na powielaczach wydano tom wierszy Gajcego pt. "Widma". Nakład był stosunkowo duży, jak na możliwości poligraficzne w czasie wojny – 250 sztuk.

– W tym momencie, kiedy ten tom się ukazał, nastąpiło wydarzenie, które bardzo wpłynęło na postawę i życie Gajcego – podkreślał Lesław Bartelski. – Mianowicie 25 maja, z samego rana, trzech młodych poetów: Zdzisław Stroiński, Wacław Bojarski i właśnie Tadeusz Gajcy poszli złożyć wieniec pod pomnikiem Kopernika.

Taki czyn nie mógł obejść się bez konsekwencji. Stroińskiego i Bojarskiego aresztowano. Okoliczności tych wydarzeń Gajcy relacjonował Zofii Orszulskiej. – Zdzich robił zdjęcia i w tym momencie pokazał się nasz granatowy policjant i zaczął go stamtąd ściągać – opowiadała. – Tadek usłyszał: "Strzelaj!" i strzelił. Wtedy wysypali się żandarmi i chłopcy zaczęli uciekać.

Gajcemu udało się zbiec. Bojarski został postrzelony w wątrobę i zmarł po kilku dniach. Stroiński trafił na kilka miesięcy na Pawiak, wypuszczony po usilnych staraniach rodziny i przyjaciół.

Krzysztof Kamil Baczyński. Zobacz serwis specjalny

Nie mogli się bronić

16 sierpnia 1944 roku dom, który zajmowali Gajcy ze Stroińskim, przy ul. Przejazd nr 1/3 (dziś ul. gen. Andersa), wyleciał w powietrze. Niemcy podeszli piwnicami i użyli nowego gazu (zwanego tajfunem), który działał jak dynamit.

– Tadeusz Gajcy został wyrzucony na gruzy, matka znalazła go dopiero, jak wróciła do Warszawy w 1945 roku i pochowała na Cmentarzu Wojskowym – mówił Lesław Bartelski. – Stroińskiego odkopano dopiero w styczniu 1947 roku.

W 2009 roku został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta.

mb

39 lat temu zmarł Miron Białoszewski, poeta i prozaik, który stworzył swój własny świat literacki w poruszającym "Pamiętniku z Powstania Warszawskiego". 

Świat rozległy, pociągający i tajemniczy. Pełen doznań prywatnych, doświadczeń egzystencjalnych i historycznych, w którym ciągle przenikają się jawa i sen. Przede wszystkim zaś jest to świat mówiony.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Niewielu mamy w naszej literaturze współczesnej pisarzy tak oryginalnych, z tak wyraźnym stemplem indywidualnego stylu. Twórczość Białoszewskiego stała się przedmiotem wielu dociekań krytycznych i naukowych. Traktują o niej książki, studia i rozprawy.

Dziś, gdy mówi się o kimś, że mówi Białoszewskim, to znaczy tyle, że odnajduje się w żywej, spontanicznej mowie. On sam unikał zapisu, mówił do magnetofonu.

– Podjął gigantyczny trud przełamania schematu. Znalazł swój sposób, czyli mówienie. Nie pisać, lecz gadać o wojnie, tak jak gadają ludzie zwyczajni – mówiła na antenie Polskiego Radia Maria Janion.

To "ludzkie gadanie" Białoszewski podniósł do rangi wielkiej literatury i dał świadectwo prawdzie w "Pamiętniku z Powstania Warszawskiego". Zapis mówienia stał się jego metodą w kolejnych znakomitych książkach.

Białoszewski "obgadał" Powstanie Warszawskie, Warszawę i podwarszawskie miejscowości. Korzystając z plotki, pogłoski, podsłuchanej rozmowy przyswoił nam szumiącą najrozmaitszymi głosami przestrzeń miasta.

Dowiedz się więcej o twórczości i życiu Mirona Białoszewskiego, słuchając audycji z cyklu "Portret pisarza".

mjm/im

16 kwietnia 1923 urodził się Andrzej Romocki "Morro".

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Jeden z najsłynniejszych dowódców warszawskiego podziemia lat okupacyjnych przyszedł na świat w 1923 roku w rodzinie o patriotycznych tradycjach. Jego dziad i ojciec byli kawalerami orderu Virtutti Militari. Paweł Romocki, ojciec Andrzeja, był przedwojennym ministrem. Zginął w czasie okupacji, potrącony przez samochód prowadzony przez Niemca.

- Kiedy Andrzej dowiedział się o śmierci ojca, poszedł do kościoła wyspowiadać się. Weszłam wtedy do jego pokoju i zobaczyłam poduszkę mokrą od łez. Bardzo przejął się tym, że od teraz to on będzie głową rodziny - mówiła Irena Niklewicz, matka chrzestna Andrzeja.

Andrzej i jego młodszy brat Jan poszli w ślady przodków i zaczęli działać w konspiracji. Jako harcerz, "Morro" początkowo służył w Szarych Szeregach. Jako dwudziestodwulatek został dowódcą kompanii "Rudy" batalionu "Zośka".

- Andrzej był zbyt skrupulatny jak na warunki konspiracyjne – wspominał podwładny Romockiego.

Przed wybuchem Powstania Warszawskiego rozgorzał konflikt między nim a jego podwładnymi. Podkomendni "Morra" oskarżali go o zbyt duże wymagania dotyczące dyscypliny i karności. Dowódca złożył samokrytykę, dowództwo skierowało go na przymusowy urlop. Został z niego zwolniony przed wybuchem Powstania Warszawskiego.

Dzień przed rozpoczęciem zrywu ponownie objął stanowisko dowódcy kompanii. Początkowo walczył na Woli. Mimo ciężkiego postrzału (pocisk przeszył policzki i jamę nosa) pod koniec sierpnia jako jedynemu udało mu się przeprowadzić po powierzchni, a nie kanałami, swój oddział ze Starówki do Śródmieścia.

"Morro" zginął podczas osłaniania przyczółku czerniakowskiego, prawdopodobnie zabity przez żołnierza gen. Berlinga, który ze względu na zdobyczny mundur Romockiego wziął go za Niemca.

bm