Dokonał rzeczy, która przez lata wydawała się niemożliwa. Przeprowadził Republikę Południowej Afryki od apartheidu - systemu opartego na segregacji rasowej - do demokracji.

Drogę do wolności, jaką przeszedł Nelson Mandela przypomniał prof. Marek Malinowski w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku", nadanej w maju 2004 roku.

Radykał

– Kiedy szedł do więzienia po słynnym procesie w roku 1962 był jednym z najbardziej radykalnych, młodych przywódców afrykańskich – komentował gość programu. – Głosił hasło: "Z białymi nie można rozmawiać, białych należy zabijać".

Nelson Mandela spędził w więzieniu ponad 27 lat w okresie, gdy rządy w RPA sprawowali biali rasiści, zwolennicy polityki apartheidu. Wyszedł na wolność 11 lutego 1990. Jeszcze wtedy nie przypuszczał, że zostanie pierwszym, czarnoskórym prezydentem swego kraju.

Urodzony wódz

Urodził się w rodzinie wodza królewskiego szczepu Thembu, należącego do dużej grupy plemiennej Xhosa, drugiej co do wielkości po Zulusach.

– Tak więc miał na sobie znamię pochodzenia - stwierdził prof. Malinowski. - Może nie królewskiego w sensie dosłownym, ale pochodził z rodziny arystokratycznej.

Rodzina była zamożna, co pozwoliło Mandeli pójść na studia. Ukończył prawo i jako pierwszy przedstawiciel społeczności afrykańskiej w 1952 roku otworzył kancelarię dla czarnych obywateli zamieszkujących RPA.

– W ówczesnym Związku Południowej Afryki, który w 1961 roku przekształcił się w RPA, to był wypadek wyjątkowy – stwierdził gość audycji.

Kariera polityczna

Działalność polityczną rozpoczął już w 1944 roku Wtedy to przystąpił do Afrykańskiego Kongresu Narodowego.

- Do początku II wojny światowej w partii przeważali członkowie arystokracji i inteligencji afrykańskiej, którzy głosili hasło, że z białymi należy negocjować i w ten sposób poprawić byt czarnego człowieka – mówił gość Sławomira Szofa. – Tymczasem w czasach wojny powstała Liga Młodych i oni postanowili przełamać zaszczepiony Afrykanom kompleks niższości wobec białych. Organizacja ta wtedy, gdy przystępował do niej Mandela, w marcu 1944 roku ogłosiła swój manifest szybkiego wyzwolenia ludności afrykańskiej kraju.

Osiem lat później Nelson Mandela został zastępcą Afrykańskiego Kongresu Narodowego.

Pierwszy wyrok

Po raz pierwszy został skazany w 1951 roku na 9 miesięcy ciężkich robót, ale karę zawieszono mu na dwa lata. Trzynaście lat później usłyszał wyrok dożywotniego więzienia za próbę zbrojnego przewrotu. W 1985 roku nie przyjął propozycji warunkowego zwolnienia.

– Prezydent Pieter Botha odwiedził uwięzionego Mandelę w lipcu 1989 roku, widząc w nim człowieka, który nie mogąc przez wiele lat działać politycznie i zbrojnie, będzie właściwym człowiekiem nie do likwidacji apartheidu, ale do jego modyfikacji – powiedział prof. Malinowski. – Dopiero Frederik de Clerk zrozumiał, że apartheid należy zlikwidować. To on podjął historyczną decyzję o wypuszczeniu Nelsona Mandeli z więzienia.

Zmiana strategii

Wieloletni pobyt w więzieniu wpłynął na Mandelę. Z radykała stał się apostołem miłości.

– Mandela siedząc tak długo w więzieniu przekonał się, że ani metody pokojowego nacisku, ani militarnego, która Afrykański Kongres Narodowy prowadził i nawet naciski międzynarodowe, nie są w stanie złamać oporu białych – słyszymy w komentarzu. – Jeżeli tak, to należy z białymi rozmawiać, negocjować, zwłaszcza, że już w latach 80. obserwował, jak kruszał system apartheidu.

Ale Nelson Mandela zrozumiał jeszcze jedną rzecz – że bez białych nie da się rządzić RPA.

Kiedy 11 lutego 1990 Nelson Mandela wychodził z więzienia, ok. 75% ludności RPA stanowili czarnoskórzy obywatele. I to z nim ówczesny prezydent Frederik de Clerk rozpoczął rozmowy na temat przeprowadzenia zmian w RPA.

Wolne wybory

Pierwsze powszechne wybory parlamentarne odbyły się w 1994 roku – 19 maja 1994 stało się to, co wydawało się niemożliwe – powiedział autor audycji. – W Pretorii, w tym samym mieście, w którym był tak długo więziony, Nelson Mandela został zaprzysiężony na prezydenta RPA.

– Będziemy żyli w państwie różnych ras, pochodzenia i koloru skóry, pozostając w zgodzie miedzy sobą, jak z sąsiadami i całym światem. Dziękujemy za ten dzień wszystkim bohaterom, którzy poświęcali się w różny sposób, a często złożyli życie w ofierze, byśmy mogli być wolni. Ich marzenia stały się rzeczywistością, zaś zdobyta przez nas wolność wynagrodzi wszystkie wspólne trudy i poświęcenia – powiedział Mandela podczas swego zaprzysiężenia.

Dla ogromnej większości białych nie do wyobrażenia była myśl, że ich prezydentem został człowiek o czarnym kolorze skóry. Mandela stanął przed zadaniem, które wydawało się niewykonalne. Musiał pogodzić ciemiężonych z ciemiężcami. Ale to mu się udało.
Za wprowadzenie zmian w RPA bez uciekania się do rewolucji rasowej, która z pewnością przyniosłaby setki ofiar, obaj politycy, zarówno Frederic de Clerk, jak i Nelson Mandela w 1993 roku otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.

W 2009 roku, w 91. rocznicę urodzin Nelsona Mandeli, Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło 18 lipca Międzynarodowym Dniem Nelsona Mandeli.

bs

Operacja rozpoczęta na podstawie rezolucji ONZ trwała 2 lata i miała doprowadzić do stabilizacji sytuacji w pogrążonej w wojnie domowej Somalii, zapewnić pomoc humanitarną ludności cywilnej, a przede wszystkim doprowadzić do ugody między walczącymi klanami.
W relacji radia moskiewskiego z czerwca 1993 roku można usłyszeć:
"Siły ONZ w Somalii wyznaczyły wysoką nagrodę pieniężną za pojmanie gen. Muhammada Farraha Aidida. Jego bojownicy są odpowiedzialni za śmierć na początku tego miesiąca 23 pakistańskich żołnierzy z sił ONZ. Rozkaz o aresztowaniu jednego z głównych przywódców somalijskich klanów został wydany przez przedstawiciela sekretarza generalnego ONZ w Somalii, Jonathana Howe 20 czerwca. Mimo wysiłków błękitnych hełmów generał Aidid pozostaje wciąż na wolności".

Na zdjęciu: Rangersi ćwiczą desant ze śmigłowca MH-47 Chinook fot. Wikimedia Commons

Zakończona fiaskiem próba aresztowania gen. Aidida przez amerykańskie oddziały specjalne Delta Force i Rangersów w październiku 1993 roku doprowadziła do regularnej bitwy na ulicach stolicy Somalii - Mogadiszu, w wyniku której zginęło ponad 1000 Somalijczyków i 18 amerykańskich komandosów.

Wydarzenia te uwiecznił Ridley Scott w nagrodzonym dwoma Oscarami filmie "Helikopter w ogniu".
Po spektakularnej porażce doszło do stopniowego wycofywania się wojsk ONZ pod osłoną zwiększonego kontyngentu amerykańskiego.

5 marca 1995 "Głos Ameryki" informował:
"Żołnierze z Pakistanu i Bangladeszu, ostatni żołnierze sił pokojowych w Somalii przygotowują się do opuszczenia tego kraju. W ewakuacji wezmą udział 23 tysiące amerykańskich marines i żołnierzy włoskich. Pentagon poinformował, że operacja pod kryptonimem "Wspólna Tarcza" przebiega bez problemów i zakończy się 6 marca".

Trwająca ponad dwa lata misja przyniosła sukces, jeśli chodzi o dostarczenie ludności cywilnej wszelkiego rodzaju pomocy humanitarnej. Niepowodzeniem natomiast zakończyły się próby doprowadzenia do zgody między walczącymi somalijskimi klanami, co było głównym celem ONZ.
Po wyjeździe sił pokojowych Somalia pogrążyła się w wojnie domowej, która trwa do dziś. Warto zaznaczyć, że była to jedyna operacja w Afryce, w jakiej udział wzięły wojska Stanów Zjednoczonych.
mjm

10 kwietnia 1993 polski emigrant Janusz Waluś zastrzelił czarnoskórego przywódcę południowoafrykańskich komunistów Chrisa Haniego.

Był to moment przełomowy w historii RPA. Po latach więzienia na wolność wychodził Nelson Mandela, a system apartheidu chylił się ku upadkowi. Janusz Waluś swoim czynem omal nie doprowadził do wojny domowej w tym kraju.

Do RPA wyemigrował w 1981 roku, przed ogłoszeniem stanu wojennego w Polsce. Porzucił rodzinę i dołączył do brata i ojca, by prowadzić hutę szkła. Gdy interes upadł, został kierowcą ciężarówki. Jednocześnie wstąpił do Partii Narodowej i współpracował z neonazistowskim Afrykanerskim Ruchem Oporu.

Skrajna prawica zdecydowanie sprzeciwiała się dokonującym się przemianom. Obawiała się też rosnącego wpływu komunistów. Waluś, utrzymujący kontakty ze służbami specjalnymi i wywiadem wojskowym, zdecydował się na mord polityczny.

Celem stał się Chris Hani, czarnoskóry lider partii komunistycznej. 10 kwietnia 1993 Waluś zaczaił się przed jego domem i zastrzelił. Dokładne okoliczności zdarzenia nie są znane. Znaleziona potem u współpracowników lista celów ujawniła, że Hani był celem numer 3. Na szczycie znajdował się sam Nelson Mandela.

Walusia skazano na karę śmierci, zamienioną później na dożywocie. Jednak 10 marca 2016 sąd zezwolił na warunkowe zwolnienie mordercy.

Posłuchaj archiwalnej relacji Polskiego Radia w audycji z cyklu "7 dni w kraju i na świecie".

16 czerwca 1976 czarnoskórzy uczniowie w Soweto w RPA wyszli na ulice w proteście przeciwko nauczaniu w języku afrikaans. Policja otworzyła ogień do demonstrantów.

W RPA panował apartheid, czyli polityka segregacji rasowej. Afrikaans, język białych obywateli Republiki Południowej Afryki, był uznawany przez rdzennych mieszkańców terytorium kraju za język najeźdźców.

Liczba protestujących rosła. Białe władze w Pretorii nakazały użycie wszelkich środków w celu utrzymania porządku. Od policyjnych kul zginęła młodzież i dzieci.  Symbolem masakry stał się trzynastoletni Hektor Pieterson, którego śmierć uwiecznił fotograf Sam Nzima.

Masakra była jak iskra, która spadła na beczkę prochu. Wydarzenia w Soweto rozpoczęły reakcję łańcuchową: demonstracje przeciwko polityce apartheidu przetoczyły się przez kraj. Strajki i protesty ciągnęły się jeszcze przez kolejną dekadę. Demonstranci domagali się wyrównania praw z białymi obywatelami i uwolnienia z więzień przywódców protestów z Soweto. Władze wskazały, że podczas manifestacjach zginęło 176 osób. Demonstranci mówili nawet o 700 zabitych.

Na masakrę zareagowała społeczność międzynarodowa. Wydarzenia w Soweto otworzyły oczy opinii publicznej na sprawę apartheidu. Politykę segregacji rasowej potępiło ONZ, embargo na dostawy ropy do RPA nałożyły państwa OPEC. Władze w Pretorii były krytykowane m.in. przez amerykańskiego Sekretarza Stanu Henry’ego Kissingera.

Dotkliwe sankcje skłoniły rząd w Pretorii do złagodzenia polityki. Na początku lat 90. zwolniony został z więzienia Nelson Mandela. Masakra w Soweto rozpoczęła demontaż apartheidu.

Posłuchaj relacji Polskiego Radia na temat wydarzeń w Soweto.

bm