Historia

Seweryn Pollak. Tłumacz "Doktora Żywago"

Ostatnia aktualizacja: 10.01.2024 05:40
Był jednym z najlepszych tłumaczy literackich. W zachowanym w Archiwum Polskiego Radia wywiadzie z 1958 roku wyjaśniał, dlaczego swoje życie związał z literaturą rosyjską i dlaczego Borys Pasternak jest jego ukochanym pisarzem.
Tłumacz literatury rosyjskiej Seweryn Pollak
Tłumacz literatury rosyjskiej Seweryn PollakFoto: Wikipedia/domena publiczna

Urodził się 10 stycznia 1907 roku w Warszawie w rodzinie o żydowskich korzeniach. Niewiele wiadomo o jego dzieciństwie i latach szkolnych. W latach 30. studiował na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie związał się z Kołem Polonistów. Poznał w nim badacza literatury Franciszka Siedleckiego, który zajmował się poezją rosyjską oraz Stefana Żółkiewskiego, późniejszego redaktora pisma "Kuźnica".

Pierwszy przekład

Pierwszego przekładu dokonał w 1936 roku wydając tomik "Z nowej liryki rosyjskiej". Na język polski przełożył wiersze nieznanych wtedy w Polsce poetów m.in. Wielimira Chlebnikowa i Borysa Pastarnaka. W tym samym roku został redaktorem odpowiedzialnym, a potem współredaktorem działu literackiego w "Dzienniku Popularnym" redagowanym przez Norberta Barlickiego. Podczas studiów pracował jako sekretarz poety i krytyka Stefana Napierskiego, który także był mecenasem w dziedzinie kultury. Zarządzał bogatą w zbiory biblioteką mecenasa, gdzie zetknął się z wieloma pozycjami z literatury pięknej. 

- Nie posiadał tytułów uniwersyteckich. Czasem lubił podkreślać ich brak, zdając sobie sprawę z tego, że to, co robi jest rzetelnie przygotowane - mówił krytyk literacki Andrzej Drawicz w audycji "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część I".


Posłuchaj
30:06 Krytycy literaccy wspominali Seweryna Pollaka w audycji Elżbiety Skrzyneckiej pt. "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część I". (PR, 28.05.19 Krytycy literaccy wspominali Seweryna Pollaka w audycji Elżbiety Skrzyneckiej pt. "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część I". (PR, 28.05.1989)

 

II wojna światowa

Wojnę spędził w okolicach Warszawy, gdzie wraz z żoną Wandą Grodzieńską ukrywał się ze względu na swoje żydowskie pochodzenie. Jako żołnierz wziął udział w Powstaniu Warszawskim. Głęboko w pamięć zapadły mu walki o miasto, czemu dał wyraz w swoim wierszu pt. "Mokotów" opublikowanym pod pseudonimem Andrzej Poleski w podziemnym numerze pisma "Robotnik Mokotowski" z 24 września 1944 roku. 

"Kuźnica"

Po zakończeniu II wojny światowej wyjechał do Łodzi, gdzie związał się z pismem "Kuźnica" tworzonym przez część członków dawnego Koła Polonistów. Na łamach tej gazety opublikował w 1946 roku artykuł Borysa Pasternaka o Chopinie. W tej redkacji poznał tłumacza literatury rosyjskiej - Ziemowita Fedeckiego, z którym w latach 50. założył  kwartalnik "Opnie".

Prace nad "Doktorem Żywago"

Pismo powstało w 1956 roku po XX Zjeździe Komunistycznej Parti ZSRR, na którym potępiono stalinizm. Ideą gazety było przypominanie czytelnikom zapomnianych i potępionych przez władze dzieł literatury rosyjskiej oraz publikowanie utworów młodych twórców z ZSRR. 

Jako redaktor "Opinii" zdobył przeznaczony do spalenia radziecki egzemplarz "Doktora Żywago" Borysa Pasternaka. Wyrażał chęć samodzielnego przekładu, jednak prace nad nim powierzył tłumaczce Marii Margiendowej. 

Osip Mandelsztam - zobacz serwis specjalny

Zatargi z władzą

Fragment przekładu "Doktora Żywago" ukazał się na łamach "Opinii" w 1957 roku. Kwartalnik, oprócz Pasternaka, zamieszczał także utwory innych tzw. dysydentów radzieckich, czyli twórców, którzy ze względu na antykomunistyczne poglądy byli w różny sposób represjonowani przez władze ZSRR.

W gazecie redagowanej przez Pollaka można było przeczytać wiersze m.in. Anny Achmatowej, Aleksandra Błoka, Mariny Cwietajewej, Osipa Mandelsztama czy Siergieja Jesienina. Publikacja części powieści Pasternaka, rozwścieczyła zarząd Związku Pisarzy Radzieckich, który wezwał Pollaka do przyjazdu do Moskwy celem złożenia wyjaśnień. Zarząd twierdził, że kwartalnik prowadzą rewizjoniści, przypominający "niepotrzebne" i "słusznie zapomniane przez czytelników" dzieła.

Pollak początkowo opierał się przed wyjazdem do ZSRR, twierdząc, że jest członkiem Polskiego Związku Literatów i w swojej pracy robi to, co uważa za stosowne. Jednak ostatecznie zdecydował się na wyjazd do ZSRR. W Moskwie na pytanie członka zarządu Związku, dlaczego opublikował wiersze "niewygodnych" twórców, odparł, że zrobił to dlatego, iż "dawno nie byli drukowani i to im się po prostu należało". Odpowiedź skutkowała zamknięciem pisma.

- Był wyczulony na prymitywizmy epoki stalinizmu. Przestrzegał przed agitacją polityczną w wierszach – mówił krytyk literacki Ryszard Matuszewski w audycji "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część II".

W latach 50., Pollak zaczął powoli stopniowo porzucać lewicowe poglądy, którym był wierny od czasów młodości. W 1968 roku wystąpił z PZPR, mając świadomość, jakie przyniesie to konsekwencje.

Co skłoniło Pollaka do tego kroku? Dowiedz się tego z audycji "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część II".

Posłuchaj
29:13 Krytycy literaccy wspominali Seweryna Pollaka w audycji Elżbiety Skrzyneckiej pt. "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część II". (PR, 4.06.19 Krytycy literaccy wspominali Seweryna Pollaka w audycji Elżbiety Skrzyneckiej pt. "Granice pamięci. Rzecz o Sewerynie Pollaku, część II". (PR, 4.06.1989)

 

Niestrudzony tłumacz

Po śmierci Murgiendowej, Pollak dokończył za nią przekład "Doktora Żywago". Ponadto zajmował się tłumaczeniem na język polski tych rosyjskich literatów, których twórczość zezwolono drukować na fali odwilży po 1956 roku.

- Pasternak to moja największa miłość poetycka, której pozostałem wierny. Spotkałem się z nim dwukrotnie – mówił Seweryn Pollak w archiwalnym wywiadzie dla Polskiego Radia z 1958 roku.

Posłuchaj
27:00 Wywiad z Sewerynem Pollakiem o pracy tłumacza dla Polskiego Radia. (PR, 18.09.1958) Wywiad z Sewerynem Pollakiem, w którym opowiada o pracy tłumacza. (PR, 18.09.1958)

 

Josif Brodski - zobacz serwis specjalny

Pollak cenił i bardzo znał historię oraz literaturę Rosji XIX wieku. Tłumaczył Aleksandra Puszkina, Michaiła Lermontowa oraz prozę rosyjską z różnych okresów. Swoje przekłady nazwał "przybliżeniami". Uważał, że zadaniem tłumacza jest przybliżenie utworu czytelnikowi, gdyż oddanie w pełni jego walorów w języku obcym jest niemożliwe.

W latach 70. prowadził w Związku Literatów seminarium rusycystyczne organizowane przez Klub Tłumaczy przy Związku oraz redakcję Literatury na Świecie. Uczęszczali na nie poczatkujący tłumacze literaccy. Swoim uczniom powtarzał, że tłumacz, by dokonać dobrego przekładu, musi znać nie tylko język obcy, ale także świat i warunki, w których funkcjonuje twórca oryginału.

- Dla niego pisarze nie byli ludźmi z papieru. Zdawać by się mogło, że Pollak mógł prowadzić z twórcami oryginału głębokie rozmowy – wspominał dawny uczeń i tłumacz Adam Pomorski.

Seweryn Pollak utrzmywał kontakty z Anną Achmatową. Z współpracownikiem paryskiej "Kultury" Tomaszem Jastrunem napisał trzykrotnie wznawianą "Antologię poezji polskiej 1914-1939" i "Dwa wieki poezji rosyjskiej".

Ostry sprzeciw

W 1974 roku w uznaniu za dorobek literacki, został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Rok później, podczas przygotowań do Festiwalu Warszawska Jesień Poezji, jeden z notabli Związku Literatów Polskich, sporządził listę polskich poetów, których nie należało zapraszać do udziału w tym festiwalu. Na szczycie listy znajdowały się nazwiska Wisławy Szymborskiej i Zbigniewa Herberta. Pollak, będący wtedy we władzach PEN Clubu i Klubu Tłumaczy, wystąpił przeciwko tej liście. Interweniował u władz Związku Literatów, by nie wykluczać z festiwalu twórców, których nazwiska znalazły się na liście. Niestety, Pollakowi nie udało mu się go przekonać. Od tego czasu tłumacz coraz częściej mówił o rozkładu wartości kulturowych w świecie.

- Gdyby sporządzić jego bibliografię, okazałoby się, że był to niezwykle pracowity człowiek – mówił Andrzej Drawicz. - Jego spuścizna obejmuje nie tylko przekłady, ale także eseje: "Wyprawa za trzy morza", "Srebrny wiek i później", "Niepokoje poetów" oraz wydane po jego śmierci "Ruchome granice".

Seweryn Pollak zmarł 23 grudnia 1987 roku w Sopocie.

seb

Czytaj także

Borys Pasternak. Wybitny pisarz zniszczony przez sowieckie władze

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2023 05:40
Po wydaniu najsłynniejszego dzieła, "Doktora Żywago", władze ZSRR próbowały zdyskredytować Borysa Pasternaka w oczach opinii publicznej. Krytyka w gazetach i oskarżenia ze strony literatów spowodowały trzeci zawał pisarza i jego śmierć.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Anna Achmatowa - poezja w cieniu stalinizmu

Ostatnia aktualizacja: 23.06.2023 05:40
23 czerwca 1889 roku w Odessie urodziła się Anna Achmatowa, jedna z najwybitniejszych rosyjskich poetek. Przez lata władze sowieckie ledwo tolerowały jej obecność, aż do całkowitego zakazu publikacji jej utworów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Osip Mandelsztam. "O jego losie zdecydował jeden wiersz"

Ostatnia aktualizacja: 17.01.2016 22:30
– W tym człowieku skupia się tragedia dziesiątków milionów Rosjan – mówił Andrzej Mietkowski, redaktor naczelny portalu Polskiego Radia, który przygotował serwis poświęcony poecie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Horror łagru spisany na korze. Aleksander Sołżenicyn i jego dzieło

Ostatnia aktualizacja: 11.12.2023 05:55
"Archipelag GUŁag". Ponad półtora tysiąca stron. Międzynarodowy bestseller. Ta książka była czymś w rodzaju ładunku dynamitu, którego wybuch wywołał zbiorowy szok zarówno po komunistycznej stronie żelaznej kurtyny, jak i na Zachodzie. 11 grudnia wspominamy rocznicę urodzin jej autora - wielkiego pisarza, laureata literackiego Nobla.  
rozwiń zwiń
Czytaj także

Od Śródziemia po Aleksandrię. Literackie światy Marii Skibniewskiej

Ostatnia aktualizacja: 28.10.2023 05:50
Choć jej nazwisko pojawia się najczęściej przy okazji powieści Tolkiena, Maria Skibniewska jest autorką wielu innych ważnych i znanych przekładów. Znakomita tłumaczka zmarła 39 lat temu, 28 października 1984 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Tylko tak mogłam uratować męża". Nadieżda Mandelsztam i zapiski z sowieckiego piekła

Ostatnia aktualizacja: 29.12.2023 05:45
- Ona dokonała heroicznego i nieprawdopodobnego czynu: przeniesienia dzieła poety z najczarniejszych czasów stalinizmu do współczesności, do naszej pamięci - podkreślał w Polskim Radiu w 2016 r. Andrzej Mietkowski, opowiadając o "Wspomnieniach" żony Osipa Mandelsztama. 29 grudnia 2023 mijają 43 lata od śmierci znakomitej pisarki Nadieżdy Mandelsztam. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rosja nigdy się nie zmieni. Joseph Conrad pisał o tym sto lat temu

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:57
– W maju 2014 roku w "Le Monde" był duży artykuł o sytuacji na Ukrainie i Joseph Conrad podany był tam jako klucz do zrozumienia duszy rosyjskiej – mówił w Polskim Radiu prof. Zdzisław Najder dwa miesiące po zbrojnej aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leszek Engelking. Tłumacz wśród szamanów literatury

Ostatnia aktualizacja: 01.11.2022 05:40
Leszek Engelking zmarł 22 października 2022 roku w wieku 67 lat. Był tłumaczem, literaturoznawcą, poetą i krytykiem literackim. Otrzymał wiele nagród za przekłady z angielskiego i z języków słowiańskich. Specjalizował się przede wszystkim w autorach czeskich oraz prozie Vladimira Nabokova. W Polskim Radiu chętnie opowiadał o swoich ukochanych pisarzach, o znaczeniu literatury i czytaniu książek.
rozwiń zwiń