Wraz z porozumieniami podpisanymi dzień później w Gdańsku oraz 3 września w Jastrzębiu, zakończyły one niemal dwumiesięczną falę strajków w całej Polsce. Protesty w Szczecinie rozpoczęły się 18 sierpnia.

Wśród "36 żądań" znalazły się niemal wszystkie postulaty zgłoszone w Gdańsku, a na pierwszym miejscu - prawo do tworzenia wolnych związków zawodowych. Dzień później komisja rządowa pod przewodnictwem ówczesnego wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego przybyła do Szczecina, gdzie podjęła rozmowy z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym, reprezentowanym przez Mariana Jurczyka.

Po żmudnych negocjacjach, przy udziale ekspertów obu stron, 30 sierpnia podpisano jedno z trzech historycznych porozumień, które umożliwiły powstanie pierwszego wolnego, niezależnego związku zawodowego NSZZ "Solidarność". Porozumienia zapoczątkowały proces upadku komunizmu w naszym kraju i pośrednio zmiany ustrojowe w innych europejskich państwach bloku komunistycznego.

Sierpień 80 - zobacz serwis specjalny

Protesty rozpoczęły się 1 lipca 1980 roku. Stopniowo ogarnęły cały kraj. Decydujące znaczenie miał, rozpoczęty 14 sierpnia, strajk w Stoczni Gdańskiej, który rozszerzył się na pozostałe stocznie, porty, komunikację miejską i niektóre zakłady przemysłowe. 18 sierpnia Międzyzakładowy Komitet Strajkowy przekazał wojewodzie gdańskiemu listę 21 postulatów. Dotyczyły one spraw ekonomicznych, głównie płacowych, jednak najważniejsze były te o charakterze politycznym: dotyczące prawa do tworzenia wolnych związków zawodowych oraz zniesienia cenzury.

Na przyspieszenie tempa rokowań ze stroną rządową wpłynęło rozszerzenie fali protestów na cały kraj. Chodzi między innymi o strajk, który 18 sierpnia rozpoczął się w Szczecinie, a także protesty solidarnościowe podjęte 29 sierpnia przez górników z kopalni "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu, a w ślad za nimi przez wiele innych kopalń i zakładów pracy na Śląsku.

Podpisanie porozumień sierpniowych w 1980 roku zakończyło falę dwumiesięcznych strajków w zakładach pracy w całej Polsce. Protesty były wywołane niezadowoleniem społeczeństwa z pogarszającej się sytuacji ekonomicznej oraz ze sposobu sprawowania władzy przez rządy komunistyczne.

Zapraszamy do naszego serwisu specjalnego Sierpień 1980.

sm/mk

26 marca 2009 roku zmarł we Wrocławiu Piotr Bednarz. Przewodniczący Regionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ "Solidarność" jesienią 1982 roku trafił do więzienia, gdzie był poddawany represjom. Nie załamał się, choć próbował popełnić samobójstwo. Cudem przeżył. Wrócił i nadal działał w Solidarności. Inaczej niż jego wielu kolegów, nie włączył się w życie polityczne po 1989 roku.

Droga do Solidarności

Urodzony 29 czerwca 1949 roku Piotr Bednarz - zanim został przywódcą strajku na Dolnym Śląsku i więźniem politycznym - był zwykłym chłopakiem z podkaliskiej wsi. Marzył o zawodzie nauczyciela, ale zabrakło pieniędzy na naukę. W latach 60. XX wieku przyjechał do Wrocławia, gdzie pracował jako ślusarz i operator maszyn w fabryce urządzeń elektrycznych Dolmel.

Po sierpniu 1980 roku kierował tu największą komisją zakładową "Solidarności". Był również wiceprzewodniczącym Zarządu Regionu i zastępcą Władysława Frasyniuka.

– Z upoważnienia Zarządu Regionu Dolny Śląsk, zajmowałem się reformą gospodarczą. Interesem pracownika jest więcej zarobić, a władze nie miały z czego dać. Przyczyną jest wadliwy system zarządzania zakładem, województwem, państwem. Robotnicy chcieli wiedzieć, ile warta jest ich praca – mówił potem w oświadczeniu złożonym 14 grudnia 1982 przed sądem wojewódzkim we Wrocławiu.

Po wprowadzeniu stanu wojennego współorganizował strajki m.in. w VII Zajezdni MPK oraz w Państwowej Fabryce Wagonów Pafawag we Wrocławiu. Pozostając w ukryciu, działał w podziemnych strukturach związku.

– Jestem robotnikiem i walczyłem o poprawę losów robotników. Miałem mandat zaufania. Zdobycie władzy nie było moim celem. Po zakończeniu swojej kadencji wróciłbym do pracy jako robotnik, ale dzień 13 grudnia 1981 przeszkodził temu. Przerwano okres liberalizacji swobód obywatelskich. Stan wojenny został wprowadzony bezpodstawnie i bezprawnie. Rada Państwa nie miała prawa wprowadzenia Stanu Wojennego. Nic nie zagrażało naszej suwerenności i granicom. Nie można natychmiast zmienić życia za pomocą dekretu, nie można zmienić umysłu, dlatego za wprowadzeniem Stanu Wojennego musiały pójść gwałty i przemoc. Moim obowiązkiem było znaleźć się w Dolmelu – brzmiała dalsza część jego oświadczenia.

Prześladowania i proces

Piotr Bednarz za swoją pracę opozycyjną zapłacił wysoką cenę. Był jednym z najbardziej poszukiwanych działaczy związkowych w okresie stanu wojennego. W listopadzie 1982 roku aresztowano go w wyniku denuncjacji. Odrzucił wówczas propozycję zmniejszenia kary w zamian za prorządowe wystąpienie w telewizji.

W grudniu skazano go na karę czterech lat pozbawienia wolności. Podczas śledztwa i w trakcie odbywania kary był wielokrotnie zmuszany przez funkcjonariuszy SB do ujawnienia, gdzie znajdują się ukryte przez niego pieniądze "Solidarności". W maju 1984 roku Bednarz podjął próbę samobójczą, a dwa miesiące później zwolniono go na mocy amnestii. W okresie III RP zasiadał w zarządzie regionu "Solidarności".

W 2006 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Jest jednym z bohaterów filmu "80 milionów" w reżyserii Waldemara Krzystka (2011). Obraz przedstawia wydarzenia rozgrywające się tuż przed wybuchem stanu wojennego, gdy działacze dolnośląskiej "Solidarności" podjęli z banku 80 milionów złotych należących do kasy związku. 

– Wysoki Sądzie. 31 sierpnia 1981 złożyłem przysięgę. Nie byłem osobą mianowaną, a wybraną i tylko robotnicy mogli mnie zwolnić. Moim obowiązkiem było być z nimi – mówił.

mjm

Początek stanu wojennego

Położone na Dolnym Śląsku przemysłowe Zagłębie Miedziowe posiadało bardzo silnie rozwinięte struktury NSZZ "Solidarność". Już dzień po wprowadzeniu stanu wojennego rozpoczęły się strajki w największych zakładach Zagłębia: kopalni "Rudna", "Lubin" i "Sieroszowice" oraz w pomniejszych przedsiębiorstwach powiązanych z kopalniami. Rozprzestrzeniający się strajk wywołał ostrą reakcję władz, które brutalnie spacyfikowały protesty. Pamięć o tych wydarzeniach zapadła głęboko w pamięć działaczom podziemnej NSZZ "Solidarność", którzy postanowili walczyć z władzą radykalnymi metodami.

- Bombiarzami nazywamy grupę osób, które w 1982 roku podłożyła kilkanaście ładunków wybuchów w różnych miejscach Zagłębia Miedziowego. Ich intencją było pokazanie komunistom, że społeczeństwo, pomimo wprowadzenia stanu wojennego, się ich nie boi – wyjaśniał dr Łukasz Sołtysik z wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w audycji "Bombiarze z Zagłębia Miedziowego".

Początek działalności bombiarzy

W lutym 1982 roku dwóch górników: Jan Kołodziej i Ryszard Szwed, którzy zostali wydaleni z pracy w Zakładach Górniczych "Lubin" za organizację strajku, podłożyli z własnej inicjatywy elementy ładunku wybuchowego pod stację benzynową CPN w Lubinie. Warto zaznaczyć, pierwotnym celem detonacji była siedziba Komitetu Miejskiego PZPR w tym mieście. Kiedy jednak górnicy zobaczyli, że okolice siedziby partii są pilnie strzeżone, postanowili obrać inny cel. W tym samym miesiącu doszło także do eksplozji gazu łzawiącego w budynku Komitetu Miejskiego PZPR w Głogowie i lubińskiej restauracji "Lutnia".

Kołodziej i Szwed zostali aresztowani przez milicję miesiąc później. Powodem ich zatrzymania był jednak kolportaż wydawnictw drugiego obiegu, a nie podkładanie ładunków wybuchowych.

Na celowniku służb

Sprawą wybuchów prędko zainteresowała się milicja i Służba Bezpieczeństwa. W celu wykrycia sprawców eksplozji powstała specjalna grupa operacyjno-śledcza pod dowództwem kapitana MO Jerzego Mularczyka z Legnicy. Sprawie nadano kryptonim "Wybuch" (potem zmieniony na "Podmuch". Ta właśnie nazwa występuje później we wszystkich aktach sprawy).

- Naszym celem było pokazanie władzy ludowej, że się nie boimy i łatwo się nie poddamy. Spodziewaliśmy się, że będą kolejne ofiary śmiertelne stanu wojennego – wspominał po latach jeden z bombiarzy z Zagłębia Miedziowego, działacz NSZZ "Solidarność" Mirosław Młodecki.

Cel: funkcjonariusze władzy

Do kolejnych eksplozji doszło późną wiosną w Polkowicach i Lubinie. Nieznani sprawcy rozpylili gaz łzawiący w okolicach siedzib partii i Milicji Obywatelskiej, jednak nie były już tak spektakularne wybuchy jak zimą. Służby miały problem z ustaleniem sprawców tych zajść, zastanawiano się nawet, czy nie umorzyć śledztwa. Sytuacja diametralnie zmieniła się po wydarzeniach lubińskich z 31 sierpnia 1982 roku, podczas których zginęło trzech demonstrantów.

- Uznaliśmy, że nasze dotychczasowe działania polegające na druku i kolportażu prasy są niewystarczające. Odnosiliśmy straty, bo nasi ludzie byli bici przez nieznanych sprawców na ulicy. Stwierdziliśmy, że czas wrócić do podkładania ładunków wybuchowych – stwierdził Mirosław Młodecki.

Nieco ponad dwa tygodnie po tragedii w Lubinie, 17 września 1982 roku, grupa podłożyła ładunek pod stołówkę górniczą w tym mieście, w której stołowali się funkcjonariusze ORMO. Milicja i Służba Bezpieczeństwa na nowo zaczęła badać sprawę. Początkowo o przeprowadzenie zamachów podejrzewano miejscowych Romów. Hipoteza wzięła się stąd, że żona jednego z zabitych przez ZOMO demonstrantów w Lubinie była Romką. Bezpieka uważała, że wybuch to rodzaj rodzinnej zemsty. Jednak w niedługim czasie służby wpadły na właściwy trop.

- Na terenie Zagłębia Miedziowego istniały trzy niepowiązane ze sobą grupy bombiarzy, liczące łącznie kilkanaście osób. Jedna działała w Głogowie, a dwie w Lubinie. Grupa głogowska na jesieni 1982 roku podłożyła ogień pod siedzibą Komitetu Miejskiego PZPR, po czym wywiązały się trwające cały dzień walki uliczne – mówił dr Łukasz Sołtysik. - Podkładanie bomb było wyrazem bezsilności, złości i bezradności wobec tego, co władze dokonały na ulicach Lubina - dodał.

Za kolejne cele grupa obrała sobie mieszkania funkcjonariuszy ORMO. W październiku bomba wybuchła pod drzwiami Jana Skowrońskiego w Lubinie. Kostka trotylu została także podłożona pod Kasyno Wojskowe w Głogowie. Jaki przebieg miała ta akcja i dlaczego wytypowano właśnie te osoby? Posłuchaj relacji Mirosława Młodeckiego.

Aresztowanie i proces

W styczniu i lutym 1983 roku nastąpiły aresztowania bombiarzy. Doszło do tego dzięki informacjom dostarczonym przez agenta, którego bezpiece udało się umieścić w grupie.

- Bezpośrednio nie byłem związany z bombiarzami, ale znałem tych ludzi. W kopalni miałem dostęp do materiałów wybuchowych. Nikt nie sprawdzał, czy je wynoszę. Przez to powiązano mnie ze sprawą bombiarzy i zostałem aresztowany w marcu 1983 roku. Pod działania bombiarzy służby chciały podciągnąć działaczy podziemia - mówił Zdzisław Wandycz, dawny pracownik PeBeKa Lubin (zakładu produkującego na potrzeby budownictwa kopalnianego).

W sprawie bombiarzy odbyło się kilka procesów. Pierwszy, dotyczący próby podłożenia ładunku wybuchowego pod komisariat Milicji Obywatelskiej w Polkowicach, odbył się pod koniec września 1983 roku przed sądem Śląskiego Okręgu Wojskowego. Wyrokiem sądu podejrzani zostali skazani na kary od półtora roku do dwóch lat pozbawienia wolności. Nieusatysfakcjonowani wyrokiem sądu funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, naciskali na swoich przełożonych, by zrobili wszysko co mogą, by doprowadzić do ponownego procesu.

Drugi proces rozpoczął się 17 października 1983 roku. Na ławie oskarżonych zasiadło 18 osób. Zeznając przed sądem często zmieniali wersje wydarzeń, podkreślając, że brutalne metody śledztwa stosowane przez funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej, sprawiły, że zostali zmuszeni do składania fałszywych zeznań. Jeden z nich, Zygmunt Burchradt, został inwalidą. Wyrok zapadł 21 listopada 1983 roku. Oskarżeni otrzymali kary od 3 do 5,5 roku pozbawiania wolności.

"Bombiarze" odbywali karę w różnych więzieniach w Polsce, dzieląc cele z więźniami kryminalnymi. Zdarzało się, że byli bici przez strażników. W więzieniu w Łęczycy i Strzelinie podjęli głodówkę, żądajac przyznania im statusu więźniów politycznych.

- Na wolność wyszedłem w 1986 roku. Wtedy też pierwszy raz w życiu zobaczyłem moją 2,5-letnią córkę. Kiedy mnie aresztowano moja żona była w wczesnej ciąży. Otrzymałem zakaz pracy w KGHM i do roku 1989 roku miałem problemy ze znalezieniem zatrudnienia – wspominał po latach Mirosław Młodecki.

Jak wyglądało śledztwo, jakie warunki panowały w więzieniach? Dowiedz się tego z relacji Mirosława Młodeckiego.

- To był bardzo kontrowersyjny sposób walki. Trzeba podkreślić, że celem bombiarzy nie było zabijanie czy niszczenie, ale straszenie władzy. Te ładunki były konstruowane w taki sposób, by uczynić jak najmniej szkód - wyjaśniał dr Łukasz Sołtysik.

Po przełomie 1989 roku

W III RP wyroki, które zostały wydane na bombiarzy, zostały zatarte decyzjami sądów. Niektórzy działacze wchodzący w skład grupy bombiarzy zostali odznaczeni Krzyżami Wolności i Solidarności oraz Orderami Odrodzenia Polski.

Sandra Błażejewska

Przed stanem wojennym

W położonym na Dolnym Śląsku przemysłowym Zagłębiu Miedziowym Lubinie, ideały "Solidarności" padły na podatny grunt. Związek przyciągnął do siebie wielu pracowników największego zakładu przemysłowego regionu – Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi. Pierwsze strajki w tym regionie odbyły się już w lipcu 1980 roku, a więc na miesiąc przed podpisaniem porozumień sierpniowych. Wiodącą w tym regionie była centrala związkowa Zakładów Górniczych "Rudna".

Zobacz film przygotowany przez wrocławski oddział Instytu Pamięci Narodowej o strajku w Zakładach Górniczych "Rudna" w grudniu 1981 roku:

Niezgoda na stan wojenny

Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku spotkało się z oporem wśród pracowników KGHM. Już 14 grudnia wybuchł największy strajk na Dolnym Śląsku. Tego dnia stanęły należące do KGHM kopalnie: "Rudna", "Rudna Zachodnia", "Polkowice", "Sieroszowice", "Lubin", huty miedzi "Głogów" i "Legnica" oraz inne zakłady przemysłowe w Zagłębiu Miedziowym.

- Strajk został wywołany zarówno przez górników, jak i działaczy związkowych, którzy chcieli wypełnić instrukcje "Solidarności" na wypadek wprowadzenia stanu wyjątkowego - wyjaśnił dr Łukasz Sołtysik z wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

- Rano 14 grudnia poszedłem do pracy w Zakładach Górniczych "Rudna Zachodnia". Zastanawialiśmy się, co robić. Czołowi działacze "Solidarności" podjęli decyzję, że zostajemy na powierzchni i zaczynamy strajk - mówił działacz NSZZ "Solidarność" Władysław Grocki.

Wejdź na stronę serwisu specjalnego:

- W tamtym czasie byłem przewodniczącym NSZZ "Solidarność" Zakładów Górniczych "Rudna". Już wcześniej mieliśmy ustalone, że w przypadku pojawienia się jakiejkolwiek agresji ze strony władz w stosunku do związku, Komisja Zakładowa przekształca się w Komitet Strajkowy i wszyscy podejmujemy strajk na terenie zakładów górniczych - wyjaśniał Andrzej Poroszewski, przewodniczący Zakładowej Komisji "Solidarności" ZG "Rudna".

Początek strajku

Strajk rozpoczął się w poniedziałek, 14 grudnia około godz. 6.00. Jeden z członków prezydium zakładowej "Solidarności" - Franciszek Kamiński - zatrzymał pierwszą zmianę górników, która była już przygotowana do zjazdu na dół kopalni. Górnicy jednomyślnie wyrazili zgodę o przystąpieniu do strajku. Przyłączyli się również do niego pracownicy firm inwestycyjnych prowadzący prace na terenie kopalni.

Komitet Strajkowy i górnicy spotkali się w cechowni - wielkiej auli na terenie kopalni, w której odbywały się różne uroczystości. Od tego momentu rozpoczął się strajk w ZG "Rudna". Domagano się uwolnienia internowanych działaczy "Solidarności" oraz przerwania stanu wojennego.

W wyniku odcięcia łączności, strajkujący nie wiedzieli, jaka panuje sytuacja w innych kopalniach. W "Rudnej Zachodniej" oddalonym od "Rudnej" o około dwa kilometry, utworzył się niezależny Komitet Strajkowy. Jednak tam, z racji braku cechowni, około tysiąca górników zebrało się w holu łączącym szyb z pomieszczeniami gospodarczymi.

Pokojowy protest

Do protestujących wyszli przedstawicieli dyrekcji kopalni, którzy próbowali nakłonić ich do przerwania strajku, jednak zostali wygwizdani przez załogę.

- Główny dyrektor poprosił nas o rozważne zachowanie i poinformował, że od tej chwili jako Komitet Strajkowy ponosimy odpowiedzialność za rozwój wydarzeń - przypomniał dawny wiceprzewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" Stanisław Lembas.

- To był pokojowy strajk. Zdawaliśmy sobie sprawę z tego, że w przypadku starcia ze służbami mogą być ofiary śmiertelne, więc nie chcieliśmy walczyć - zaznaczył Andrzej Poroszewski.

Bierny charakter protestu wymusiła także specyfika pracy, która nie mogła zostać całkowicie wygaszona. Kopalnie musiały być w ciągłym ruchu. Nie można było wyłączyć niektórych maszyn, gdyż groziłoby to katastrofą. W związku z tym Komitet Strajkowy przystąpił do podziału obowiązków wśród górników, którzy wykonywali je bardzo zdyscyplinowanie. W rezulatcie tych działań, zaraz po zakończeniu strajku, można było bez przeszkód przystąpić do prac związanych z wydobyciem.

Komitet Strajkowy przygotował opaski "Solidarności" i transparenty, które zostały porozwieszane w różnych miejscach kopalni. Przejął także pieczę nad bezpieczeństwem. Wydał polecenie zamknięcia tych bram wejściowych, które uznano za mało przydatne. Wyznaczone służby strajkowe zaspawały bramy i wzmocniły drzwi. Ustawiono również posterunki i warty, które zmieniały się co kilka godzin. Pilnowano ruchu osobowego, by nie odbywał się całkiem spontanicznie. Górnicy z "Rudnej Zachodniej" wspinali się na wieżę szybową, skąd monitorwali ruchy sił wojsk, milicji i ZOMO okalających zakład. Poza tym strajkujący w tej kopalni zostali odcięci dostępu do bieżącej wody i ogrzewania.

Jak wyglądała organizacja strajku w ZG "Rudna"? Dowiedz się tego z relacji Stanisława Lembasa.

Przebieg strajku

Strajkujący górnicy obserwowali siły milicji, wojska i ZOMO, które z każdą minutą w coraz większej liczbie przybywały w okolice kopalni. Wkrótce "Rudna" i "Rudna Zachodnia" zostały całkowicie otoczone przez służby.

- Szczególnie dobrze zapamiętałem rolników z "Solidarności Rolników Indywidualnych" zamieszkujących pobliskie wsie, którzy wiele ryzykując podjeżdżali furmankami pod płot zakładu i przerzucali jedzenie - wspominał Andrzej Poroszewski.

Przez dwa pierwsze dni strajk przebiegał spokojnie. Komitet Strajkowy umiejętnie zarządzał sytuacją. Górnicy dostosowywali się do wszystkich wydawanych przez niego poleceń.

16 grudnia, górnicy dzięki nasłuchowi Radia Wolna Europa, dowiedzieli się o krwawej pacyfikacji kopalni "Wujek" w Katowicach. Komitet Strajkowy zastanawiał się, czy wieść o tych strasznych wydarzeniach podać do wiadomości. Obawiano się reakcji górników. Ostatecznie zdecydowano się przekazać informację. Załoga przyjęła je ze wzburzeniem, ale nie podjęła działań zaczepnych wobec sił porządkowych.

Tego samego dnia, podziemnymi chodnikami na teren "Rudnej", przedostało się około trzystu górników z kopalni "Polkowice", która także podjęła strajk. Górnicy z "Polkowic", która była mniejszą kopalnią, obawiali się podobnego przebiegu wydarzeń jak w "Wujku". Stwierdzili, że bezpieczniej będzie dołączyć do większej grupy.

Przygotowania do obrony

Górnicy postanowili kontynuować pokojowy strajk, mając tego świadomość, że może się on różnie zakończyć. Sytuacja była napięta. Pacyfikacja mogła rozpocząć się w każdej chwili. Z tego powodu górnicy zaczęli ostrzyć kotwy (elementy konstrukcji służące do montowania podłoża), zbierali kule używane w młynach, łańcuchy. Z pozostałych w cechowni po barbórkowej karczmie siatkach wojskowych, przygotowano zabezpieczenia na okna.

- Przedstawiłem załodze wniosek, że kiedy zakończymy strajk, to wyjdziemy zwartą grupą na teren pobliskiego miasta - Polkowic - i spotkamy się przed kościołem św. Michała Archanioła. Pomysł spotkał się z aprobatą. Takie rozwiązanie miało zapewnić bezpieczeństwo - twierdził Andrzej Poroszewski.

Tego samego dnia wieczorem na terenie "Rudnej" odbyła się Msza św. odprawiona przez wikariusza z parafii św. Michała w Polkowicach, który potajemnie przedostał się na teren kopalni.

- Drugi raz nie byłem na takiej mszy. Wszystkimi targały ogromne emocje. Na koniec ksiądz udzielił wszystkim zbiorowego błogosławieństwa i rozgrzeszenia na wypadek śmierci - wspominał Stanisław Lembas, działacz "S".

Podobna Msza św. odbyła się także na terenie "Rudnej-Zachodniej".

- Z racji tego, że miałem przy sobie różaniec, postawiono mnie na podwyższeniu i poproszono o poprowadzenie modlitwy. To był bardzo wzruszający moment - dodał Władysław Grocki. - Po nabożeństwie ktoś rozpuścił plotkę, że okolice kopalni są zaminowane. Do dziś, jak o tym pomyślę, przechodzą mnie dreszcze.

Szturm na kopalnię

17 grudnia, około godz. 7 rano, oddziały ZOMO rozpoczęły szturm na "Rudną". Transportery opancerzone rozwaliły główną bramę wjazdową. Do strajkujących strzelano gazem łzawiącym z granatników.

Komitet Strajkowy podjął decyzję o ewakuacji. Zaplanowano, że górnicy opuszczą kopalnię podzieleni na dwie grupy. Pierwszą, w skład której wchodziło około trzech tysięcy osób, prowadził Andrzej Poroszewski. To na niej skupił się główny atak ZOMO. Górnicy byli polewani wodą z armatek przy kilkunastustopniowym mrozie. Druga grupa liczyła około dwóch tysięcy osób. Kierował nią Franciszek Kamiński. Ta grupa była już bardziej rozproszona i mniej narażona na ataki. Dotarła do kościoła pw. św. Michała Archanioła na polkowickim rynku.

Jak dokładnie wyglądał przemarsz górników? Dowiedz się tego ze wspomnień Andrzeja Poroszewskiego.

Przed kościołem na górników czekały zwarte uzbrojone oddziały ZOMO i milicjii. Eskalacji przemocy zapobiegł proboszcz parafii, który przekonał funkcjonariuszy służb, że teren kościoła nie jest odpowiedni do toczenia walk. W kościele, po dołączeniu górników z "Rudnej Zachodniej", Andrzej Poroszewski rozwiązał strajk.

- Zakończyłem strajk, bo wiedziałem, że nie mamy szans w starciu z siłami ZOMO. Zresztą od samego początku nie chcieliśmy walczyć, bo wiedzieliśmy, że może to doprowadzić do tragicznych skutków - podkreślił Andrzej Poroszewski.

Walka w "Rudnej Zachodniej"

- Sytuacja w "Rudnej Zachodniej" wyglądała inaczej. Tam górnicy zabarykadowali się w łaźni i dzięki temu czuli się dość pewnie. Myśleli, że będą mogli dłużej stawiać opór - wyjaśnił dr Łukasz Sołtysik.

- Dotarła do nas informacja, że rozbito "Rudną Główną". Do kopalni przybył pułkownik, który starał się przekonać Komitet Strajkowy do opuszczenia zakładu, ale rozmowy nie przyniosły skutku - wspominał Władysław Grocki.

Górnicy obserwujący sytuację z wieży szybowej, widzieli jak milicja rozgania ludzi z "Rudnej", którzy zdążyli już opuścić zakład. Wzdłuż pochodu ciagnęły milicyjne wozy, które polewały ich z armatek wodnych.

Około godz. 10 przystąpiono do rozbijania strajku w "Rudnej Zachodniej". Górnicy z regałów i kratownic zrobiili zabezpieczenia, by uniemożliwić wtargnięcie służb. ZOMO zaczęło atakować na wąskim korytarzu prowadzącym do łaźni. Górnicy stawiali opór poprzez nacieranie na funkcjonariuszy z gaśnicami. ZOMO zdało sobie sprawę, że rozbicie strajku nie będzie proste. By tego dokonać, funkcjonariusze zaczęli wrzucać przez okna i otwory wentylacyjne pociski z gazem łzwiącym i petardy.

Jak dokładnie wyglądała walka zabarykadowanych górników z ZOMO? Posłuchaj relacji Władysałwa Grockiego.

Kiedy w wyniku trafienia pociskiem, jeden z górników stracił przytomność, strajkujący postanowili przerwać walkę. Obawiali się ofiar śmiertelnych. Stwierdzili, że przystąpią do negocjacji. Dowodzący akcją milicjanci zgodzili się na takie rozwiązanie. Negocjatorem został ksiądz Zbigniew Dołchaj.

- Strajkujący wynegocjowali porozumienie, na mocy którego mieli spokojnie opuścić kopalnię i pójść do Polkowic. Można powiedzieć, że ten strajk został zakończony na warunkach górników - ocenił doktor Łukasz Sołtysik.

- Wyszliśmy z łaźni. Przed kopalnią stały autokary, ale baliśmy się wsiadać do nich. Myśleliśmy, że wywiozą nas do lasu. Oficerowie trzymający w ręce broń, odnosili się do nas lekceważąco. Na uwagę jednego z nich odpowiedziałem "przecież my was utrzymujemy, a wy nic nie produkujecie, to tak nam teraz dziękujecie". Oficer doskoczył do mnie, jakby chciał mnie uderzyć, ale ostatecznie tego nie zrobił - relacjonował Władysław Grocki.

Górnicy z "Rudnej Zachodniej", idąc w dziesięcioosobowych grupach, dotarli do kościoła pw. św. Michała Archanioła, gdzie zakończyli strajk.

- Najbardziej z tych dni pamiętam poczucie wspólnoty. Wszyscy byliśmy zwarci, czuło się prawdziwą solidarność między ludźmi. Nie było żadnej złośliwości pomiędzy strajkującymi - wspominał Władysław Grocki.

Po strajku

Przywódcy tego strajku - Andrzej Poroszewski, Franciszek Kamiński, Paweł Kotwicki, Grzegorz Laska - zaczęli się ukrywać i wydawać podziemne pismo "Biuletyn Informacyjny Stanu Wojny". Kilka dni później aresztowano pozostałych przywódców strajku. W lutym 1982 roku otrzymali oni kary więzienia w zawieszeniu.

- Strajk w Zakładach Górniczych "Rudna" był największy na Dolnym Śląsku. Należy podkreślić, że ze względu na jego przebieg i zakończenie, był wyjątkowy w skali całego kraju - zaznaczył doktor Łukasz Sołtysik.

Co jeszcze wyróżniało ten strajk na tle innych w czasie stanu wojennego? Dowiedz się tego z wypowiedzi dr Łukasza Sołtysika.

sb/im

30 lat temu, 25 marca 1993 roku, zmarł ksiądz Kazimierz Jancarz - kapelan "Solidarności" i legenda krakowskiej opozycji.

Posłuchaj

Przybycie do Mistrzejowic

W czerwcu 1978 roku wikariusz Kazimierz Jancarz został przeniesiony do dawnej wsi Mistrzejowice, która od początku lat 70. XX wieku należała do osiedla Nowa Huta w Krakowie. Od kilku lat znajdował się tam barak nazywany "Zieloną Budką", w którym potajemnie odprawiano nabożeństwa i prowadzono katechezy dla dzieci.

Władze PRL za punkt honoru postawiły sobie zlikwidowanie tej prowizorycznej świątyni. Na poprzedniego proboszcza, który sprawował opiekę nad barakiem - księdza Józefa Kurzeję – spadły liczne represje. Kapłan musiał się zmierzyć z wieloma procesami, grzywnami i przesłuchaniami prowadzonymi przez bezpiekę. Wykończony fizycznie i psychicznie, zmarł na atak serca w 1976 roku.

Ksiądz Jancarz posługę w Mistrzejowicach rozpoczął od prowadzenia katechezy dla dzieci. Pod wpływem wyboru kardynała Karola Wojtyły na papieża i jego pierwszej pielgrzymki do Polski, stworzył Konfraternię Akademicką - wspólnotę zrzeszającą studentów oraz pracowników naukowych uczelni wyższych. Organizacja za cel stawiała sobie wykształcenie w duchu chrześcijańskim odpowiedzialnych za los kraju obywateli.

40.rocznica wyboru papieża Polaka - zobacz serwis historyczny

Msze za Ojczyznę

Wraz z powstaniem NSZZ "Solidarność", która cieszyła się popularnością wśród nowohuckich robotników, kapłan zaangażował się w działalność związku. Jako że pozostawał pod wielkim wpływem nauczania Jana Pawła II, próbował wcielić w życie nauczanie Kościoła na temat pracy.

Po wprowadzeniu stanu wojennego ksiądz został duszpasterzem robotników. Kiedy w 1982 roku internowani w Załężu działacze "Solidarności" rozpoczęli strajk głodowy, duchowny zorganizował modlitewne czuwanie. Nabożeństwo zakończyło się przed czwartkową wieczorną Mszą św. W ten sposób narodził się przypadający w każdy czwartek zwyczaj odprawiania tzw. Mszy za Ojczyznę, gromadzących tysiące wiernych nie tylko z Krakowa. Patriotyczne homilie z wygłaszał nie tylko ksiądz Janczarz, ale także inni zapraszani przez niego duchowni, m.in. ksiądz Jerzy Popiełuszko, Tadeusz Isakowicz-Zaleski, Józef Tischner i Henryk Jankowski.

Działacz społeczny

Na fali popularności "Mszy za Ojczyznę" ksiądz Jancarz utworzył Duszpasterstwo Ludzi Pracy, którego członkowie udzielali pomocy finansowej strajkującym i zwolnionym z pracy, a także rozdzielali przysyłaną z zagranicy żywność oraz leki. Zrzeszeni we wspólnocie nauczyciele prowadzili bezpłatne korepetycje dla uczniów. Duszpasterstwo pomagało również w organizowaniu Pierwszej Pielgrzymki Ludzi Pracy na Jasną Górę pod przewodnictwem księdza Jerzego Popiełuszki.

W 1983 roku ksiądz Jancarz powołał do życia Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy, w ramach którego krakowscy akademicy wygłaszali wykłady dla robotników na temat religii, etyki, socjologii, historii i ekonomii. W tym samym roku, podczas drugiej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, przyjął go w swojej parafii. Papież dokonał wtedy konsekracji nowego kościoła.

Ksiądz Jancarz zajmował się także animowaniem życia kulturalnego parafii. Na jej terenie organizowano niezależne koncerty, spektakle i wystawy. Rozwinął także księgarnię i Niezależną Telewizję Mistrzejowicką, która dokumentowała i rozpowszechniała na kasetach VHS relacje z przebiegu strajków i protestów.

Z pomocą robotnikom

W 1988 w Hucie im. Lenina w Krakowie wybuchł strajk, którym kierowali krakowscy liderzy podziemnej "Solidarności": Mieczysław Gil i Kazimierz Fugiela. Ksiądz Jancarz objął wtedy duchową opieką protestujących i odprawiał dla nich Msze święte. Udało mu się również przemycić na teren zakładu księdza Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego. Kapłan nie opuścił wiernych nawet po brutalnej pacyfikacji protestu. Na fali tych wydarzeń założył Duszpasterstwo – Wikariat "Solidarności" z pobitymi i wyrzuconymi z pracy robotnikami. Organizacja regularnie przeprowadzała zbiórki pieniędzy i udzielała pomocy materialnej pokrzywdzonym.

Na straży praw człowieka

W sierpniu tego samego roku ksiądz udostępnił teren parafii na zorganizowanie pierwszej w bloku państw socjalistycznych Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka. Jej inicjatorami była Komisja Interwencji i Praworządności "Solidarności" oraz Ruch Wolność i Pokój. Obrady zgromadziły ponad 1000 uczestników, w tym 300 z zagranicy. Do Mistrzejowic przybyli nie tylko liderzy krajowej "Solidarności", lecz także przedstawiciele czechosłowackiej Karty 77 i Helsińskiego Komitetu Praw Człowieka.

Na celowniku bezpieki

Ksiądz Kazimierz Janczar zmagał się z wieloma represjami ze strony władz. Służba Bezpieczeństwa rozpowszechniała o nim nieprawdziwe informacje, mające na celu go skompromitować. Dostawał też anonimy z pogróżkami. Najpoważniejszym ostrzeżeniem była śmierć jego przyjaciela księdza Jerzego Popiełuszki i pobicie księdza Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego. W pewnym momencie kapłan czuł się na tyle zagrożony, że nigdzie nie ruszał się bez towarzystwa swoistej ochrony złożonej z członków "Solidarności".

W trakcie transformacji

W 1989 roku został przeniesiony na parafię w Luborzycy. W tej miejscowości z jego inicjatywy został wyremontowany kościół i otaczająca go infrastruktura. Zaangażował się także w prace na rzecz lokalnej społeczności. Dzięki niemu powstał nowoczesny Dom Wspólnoty Parafialnej i gazeta "Krzyż Luborzycki", która czytelnikom dostarczała nie tylko wiadomości lokalnych, lecz także przedruki artykułów z zagranicznej prasy.

Doprowadził także do założenia prywatnego Parafialnego Gimnazjum Gospodarczego im. ks. Jerzego Popiełuszki. Nie było to gimnazjum we współczesnym rozumieniu tego słowa. Była to szkoła średnia z innowacyjnym programem nauczania, w której oprócz wykształcenia ogólnego można było zdobyć tytuł czeladnika w wybranym zawodzie. Niestety, po roku działalności, kuratorium cofnęło zgodę na prowadzenie placówki.

Ksiądz Kazimierz Janczar miał jeszcze wiele innych pomysłów usprawniających życie lokalnej społeczności, które chciał wcielić życie. Plany te przerwała jegonagła śmierć 25 marca 1993 roku. W pogrzebie duchownego w Makowie Podhalańskim uczestniczyły tysiące wiernych oraz przedstawiciele władz kościelnych i państwowych.

seb

Źródło: informacje pochodzą ze strony internetowej o księdzu Kazimierzu Jancarze przygotowanym przez Instytut Pamięci Narodowej.

29 grudnia minęło 9 lat od śmierci metropolity przemyskiego, arcybiskupa Ignacego Tokarczuka. W czasach PRL wspierał działania opozycji antykomunistycznej: Komitetu Obrony Robotników, Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz "Solidarności". Był wielokrotnie szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

Ignacy Tokarczuk, "biskup niezłomny"

2 stycznia 2013 r. celebrowano pogrzeb duchownego. Była to, jak wspominał dr Krzysztofiński "wielką uroczystością", w której uczestniczyło "bardzo wielu biskupów, kapłanów oraz wiernych". Gość PR24 podkreślił, że abp Tokarczuk dużo dla nich znaczył. - Jego życiorys jest wpisany w XX-wieczną historię Polski, a jego posługa duszpasterska wykraczała poza ramy diecezji przemyskiej. Była istotna nie tylko dla niej, ale i niezwykle ważna dla Kościoła katolickiego w Polsce i jego kondycji w momencie, gdy upadał komunizm - podkreślił.

Historyk został zapytany, dlaczego do abp przylgnęło określenie "biskupa niezłomnego". - Był tak nazywany, gdyż uważał, że komunizm jest złem, a jego zadaniem jako biskupa było dawanie świadectwa o Chrystusie i prowadzenie do niego ludzi. Uważał, że w realiach komunistycznych nie można głosić czystej ewangelii - podkreślił dr Mariusz Krzysztofiński.

"Podpora dla opozycjonistów"

Duchowny "akcentował to, że komunizm (...) odziera człowieka z jakiejkolwiek podmiotowości", co nie było zgodne z ewangelią. - Był obrońcą prawdy, obrońcą praw ludzi, upominał się o sprawiedliwość - dodał gość Polskiego Radia 24. To właśnie ewangelia, jak mówił, była obok doświadczeń osobistych źródłem antykomunizmu abp. Tokarczuka. - Był solidarny i wierny osobom świeckim. Stanowił podporę dla bardzo wielu opozycjonistów - stwierdził. - Należał do pierwszego pokolenia Polaków wychowanych w wolnym kraju, dlatego bardzo cenił sobie patriotyzm - dodał.

Arcybiskup Ignacy Tokarczuk urodził się 1 lutego 1918 roku w Łubiankach Wyższych koło Zbaraża (jak zaznaczył dr Krzysztofiński pochodzenie sprawiło, że mówiono o duchownym jako o "ostatnim biskupie kresowym"). W 1942 ukończył konspiracyjne Seminarium Duchowne we Lwowie i otrzymał święcenia kapłańskie. 6 lutego 1966 roku w Przemyślu otrzymał sakrę biskupią.

Abp Tokarczuk wrogiem PRL

W latach 70. ubiegłego wieku kuria biskupia w Przemyślu była miejscem spotkań opozycji demokratycznej. W latach stanu wojennego pomagała rodzinom internowanych i była enklawą niepodległej Polski, kultury niezależnej oraz ośrodkiem wsparcia Polaków zaangażowanych w działalność antykomunistyczną.

Arcybiskup Tokarczuk uważany był przez władze PRL za jednego z głównych wrogów ustroju. Zasłynął przede wszystkim z odważnych wystąpień, przeciwstawiania się zakłamaniu i stanowczego piętnowania systemu oraz programu ateizacji społeczeństwa, za co spotykały go szykany ze strony Służby Bezpieczeństwa.

W 2006 roku arcybiskup Tokarczuk został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego.

***

Audycja: "Historyczne wydarzenie tygodnia"

Prowadzący: Tadeusz Płużański

Gość: dr Mariusz Krzysztofiński

Data emisji: 2.01.2022

Godzina: 11:05

ms, PR24, IAR