1 sierpnia 1944 roku Polska 1. Dywizja Pancerna licząca 16 tysięcy żołnierzy i dowodzona przez gen. Stanisława Maczka została przerzucona do Francji z Wielkiej Brytanii. Było to częścią jednej z największych operacji wojskowych w historii świata, czyli desantu aliantów w Normandii, który rozpoczął się 6 czerwca 1944 roku.

– Myśmy wylądowali na plażach w Normandii dopiero w sierpniu. Jednym z powodów tego było, dla naszego szczęścia, to że pancerna dywizja z ciężkim uzbrojeniem czołgów nie była, i nie powinna być, używana  w pierwszym dniu lądowania. I to nam naturalnie zaoszczędziło wielkich strat, które mogliśmy ponieść – mówił porucznik Mieczysław Wartalski, jeden z żołnierzy gen. Maczka, którzy przeszli z nim cały szlak bojowy.

D-Day - posłuchaj archiwalnego przemówienia premiera Mikołajczyka

Bitwa pod Falaise

Zaraz po lądowaniu w Normandii polscy żołnierze wzięli udział w operacji, której celem było odcięcie drogi odwrotu siłom niemieckim. 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka odegrała ważną rolę w bitwie pod Falaise.

W wyniku niezwykle krwawych walk, które rozegrały się w dniach od 8 do 21 sierpnia 1944 roku przełamano obronę niemiecką w Normandii oraz doprowadzono do wyjścia aliantów na linię Sekwany, a później Renu. Generał Montgomery, który dowodził siłami lądowymi  oceniając bitwę, powiedział: "Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy".

- Dywizja walczyła tutaj po prostu piekielnie, do ostatniego wysiłku i wyczerpania zasobów fizycznych i materialnych, aż wreszcie zatrzymała Niemców – wspominał Mieczysław Wartalski.

Resztki kolumny niemieckiej zniszczonej przez polskie czołgi

Powstanie 1. Dywizji Pancernej

Początki 1. Dywizji Pancernej sięgają 1938 roku. Pułkownik Stanisław Maczek został wtedy dowódcą 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej. Była to pierwsza jednostka tworzących się nowych sił pancernych Wojska Polskiego, która szybko stałą się chlubą Polskiej Armii. W 1939 roku wzięła ona udział w walkach z przeważającymi siłami niemieckimi na południu Polski.
19 września, po ataku sowietów na Polskę, formacja przekroczyła granicę węgierską, aby 21 października zameldować się u gen. Władysława Sikorskiego w Paryżu. Naczelny wódz powierzył wtedy Stanisławowi Maczkowi dowództwo w 1. Polskiej Dywizji Piechoty i awansował go do stopnia generała. Nowo mianowanemu generałowi udało się odtworzyć 10. Brygadę Kawalerii Zmotoryzowanej, która już w 1940 roku broniła Francji przed niemieckim najeźdźcą.

Posłuchaj wspomnień żołnierzy z 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka w serwisie - Radia Wolności >>>

Po kapitulacji Paryża gen. Maczek ukrywał się wraz z wieloma swoimi żołnierzami w Marsylii, skąd przedostał się potem do Maroka, a stamtąd przez Portugalię do Wielkiej Brytanii. Tutaj otrzymał dowództwo 2. Brygady Strzelców przemianowanej na 10. Brygadę Kawalerii Pancernej.

D-Day - posłuchaj wspomnień Polaków, którzy brali udział w inwazji

W 1942 roku dowodzona przez gen. Maczka jednostka została przekształcona w 1. Dywizję Pancerną. W jej szeregach znaleźli się polscy żołnierze, którzy, tak jak generał, po kampanii wrześniowej przedostali się na Zachód by dalej walczyć o Polskę.

Dywizja gen. Maczka na frontach Europy

Dywizja gen. Maczka wyzwalała północno-wschodnią Francję, Belgię i Holandię. Polacy odegrali ważną  rolę w bitwie pod Falaise, zdobyli Abbeville, Saint-Omer i Cassel we Francji, Ypres i Gandawę w Belgii, Antwerpię, kończąc swój szlak bojowy w Niemczech. 1. Dywizja Pancerna w Wilhelmshaven przyjęła kapitulację dowództwa niemieckiej twierdzy.

Dowódca I Dywizji Pancernej Wojska Polskiego gen. Stanisław Maczek (pierwszy od prawej) podczas ćwiczeń przed wyruszeniem na front (Szkocja, 14.07.1944 r.). fot.: PAP/CAF/Datko

Wyzwalając miasta francuskie, belgijskie i holenderskie 1. Dywizja Pancerna gen. Maczka dokładała starań, by ich nie niszczyć i nie powodować ofiar cywilnych za co zdobyła sobie wdzięczność i uznanie setek tysięcy ludzi. Na całym szlaku bojowym dywizja straciła prawie 5 tys. żołnierzy, liczba zabitych i wziętych do niewoli Niemców była czterokrotnie wyższa.
W 1945 roku gen. Maczek został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej, a później awansowany do stopnia generała dywizji, do demobilizacji dowodził polskimi oddziałami w Wielkiej Brytanii.

Zapomniany bohater

Po zakończeniu II wojny światowej gen. Stanisław Maczek nie wrócił do Polski, osiadł na stałe w Edynburgu w Szkocji. Podobnie jak wielu jego towarzyszy broni, którzy walczyli na Zachodzie, wiedział co może go spotkać w komunistycznej Polsce. W 1946 roku pozbawiony został obywatelstwa polskiego, które zostało mu przywrócone w 1971 roku.

Ponieważ z powodu zbyt krótkiej służby w Angielskiej Armii nie przysługiwała mu angielska emerytura, a komunistyczna Polska się go wyparła, zmuszony był w podeszłym wieku pracować na utrzymanie rodziny. Podjął się pracy barmana w jednym z hoteli w Edynburgu.
Dopiero w 1992 roku w setną rocznice urodzin dowódca 1. Dywizji Pancernej został uhonorowany orderem Orła Białego.

Stanisław Maczek zmarł w wieku 102 lat w 1994 roku w Edynburgu. Zgodnie z wolą generała jego ciało zostało przewiezione do Bredy na cmentarz gdzie spoczęło wielu jego żołnierzy.

mk

Dzień lądowania na plażach Normandii przeszedł do historii pod nazwą D-Day. Trwający od świtu do zmierzchu D-Day był dniem szczęścia i sukcesu aliantów i dniem klęski armii niemieckiej, która przybliżyła koniec II wojny światowej.

D-Day - posłuchaj archiwalnego przemówienia premiera Mikołajczyka

Misterny plan

Do operacji o kryptonimie "Overlord" alianci przygotowywali się od momentu wejścia Stanów Zjednoczonych do wojny. Kolejne operacje desantowe w Afryce Północnej i we Włoszech dały sojusznikom niezbędne doświadczenie w przeprowadzeniu tego typu lądowania. Do przerzucenia przez kanał La Manche gigantycznej, wielusettysięcznej armii potrzebne były niezliczone ilości statków desantowych.

Na zdjęciu: Wyładunek wojsk i zaopatrzenia na plaży Omaha fot. Wikimedia Commons.

- Był to rodzaj okrętów, których nie produkowano w czasach pokojowych - mówił na antenie PR prof. Paweł Wieczorkiewicz. - W 1943 roku alianci mieli ich za mało, dlatego wybrali mniejszy wariant, żeby zająć czymś Niemców, desantowali we Włoszech.

D-Day - posłuchaj wspomnień Polaków, którzy brali udział w inwazji

Ważny dla powodzenia operacji był element zaskoczenia. Kluczem było zaatakowanie Niemców w miejscu, gdzie nie będą się tego spodziewać i nie będą mieli rezerw. Podjęto szeroko zakrojoną akcję dezinformacyjną, dzięki której Hitler zupełnie nie spodziewał się uderzenia w Normandii. Dziesiątki szpiegów i podwójnych agentów wskazywało, że alianci uderzą w okolicach Calais. Niemieckie dowództwo przez pierwsze tygodnie inwazji podejrzewało, że Normandia jest akcją pozorowaną, i zabraniało kierowania tam posiłków, gdy były najbardziej potrzebne.

Latem 1944 roku barek było dosyć. Spełniono też dwa podstawowe warunki udanej inwazji: bezwzględna przewaga w powietrzu i morzu. Chodziło o wsparcie oddziałów przełamujących Wał Atlantycki ogniem ciężkiej artylerii okrętowej i bombardowaniem lotniczym.

D-Day

- Alianci wiedzieli, że jeżeli utrzymają się na przyczółku, to wygrali – mówił gość audycji "Postacie i wydarzenia II wojny światowej". - Korzystając z przewagi lotnictwa, zdołają przebić się dalej w głąb Francji. Tak zaplanowana operacja rozpoczęła się 6 czerwca 1944 roku. Klimatyczne warunki panujące w kanale La Manche mocno ograniczyły pole manewru w planowaniu operacji.

Był to jeden z ostatnich terminów, w których można było lądować. Potem letnie sztormy groziły zatopieniem barek desantowych. Alianci pojawili się o świcie na pięciu plażach Normandii.

- To, co zobaczył dowódca niemieckiego posterunku obserwacyjnego, było spełnieniem najgorszych koszmarów - mówił prof. Wieczorkiewicz. - Statki, barki i plujące ogniem okręty ciągnęły się aż po horyzont, a nad głową setki, tysiące samolotów.

Największą operacją desantową w historii dowodziło dwóch ludzi. Gen. Dwight Eisenhower i gen. Bernard Montgomery. - To było dwóch ludzi, od których zależał w tym momencie los Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i świata - zaznaczył historyk.

Sparaliżowani Niemcy

W przełamaniu oporu niemieckiego kluczową rolę odegrała marynarka wojenna. Wsparcie ciężkich dział pomogło sprawnie przełamać pozycje Wehrmachtu. Ważne były też działania komandosów, którzy w pierwszej fazie unieszkodliwiali przeszkody, którymi plaże usiali Niemcy. Saperzy rozminowujący drogi i wreszcie opanowanie przez spadochroniarzy zaplecza przeciwnika umożliwiło szybkie rozszerzenie przyczółka. W powodzeniu operacji pomógł też brak spójnej koncepcji w dowództwie niemieckim.

Gen. Erwin Rommel i gen. Gerd von Rundstedt różnili się co do tego, czy odwody pancerne trzymać na plażach i uderzać natychmiast po pojawieniu aliantów, czy trzymać w głębi lądu. - Pierwszy punkt okazał się błędny. Niemieckie kontrataki pancerne ugrzęzły w ogniu ciężkiej artylerii okrętowej i zostały zmiecione z powierzchni ziemi - mówił prof. Wieczorkiewicz. Sam Hitler dowiedział się o ataku z opóźnieniem, przez co kluczowe decyzje o kierowaniu obroną i gdzie kierować odwody zostały opóźnione. Trwający od świtu do zmierzchu D-Day był dniem szczęścia i sukcesu aliantów, a także dniem klęski armii niemieckiej, która przybliżyła koniec II wojny światowej.

Jak twierdził Churchill, był to dzień, w którym denerwował się najbardziej w swoim życiu.

Na zdjęciu: Alianckie okręty desantowe zbliżają się do plaż Normandii, fot. Wikimedia/domena publiczna

mjm

Operacja "Overlord"

Trwający od świtu do zmierzchu D-Day był dniem szczęścia i sukcesu aliantów i dniem klęski armii niemieckiej, która przybliżyła koniec II wojny światowej. Misterny plan operacji o kryptonimie "Overlord" alianci przygotowywali się od momentu wejścia Stanów Zjednoczonych do wojny. Kolejne operacje desantowe w Afryce Północnej i we Włoszech dały sojusznikom niezbędne doświadczenie w przeprowadzeniu tego typu lądowania. Do przerzucenia przez kanał La Manche gigantycznej, wielusettysięcznej armii potrzebne były niezliczone ilości statków desantowych.

- Był to rodzaj okrętów, których nie produkowano w czasach pokojowych – mówił na antenie PR prof. Paweł Wieczorkiewicz. - W 1943 roku alianci mieli ich za mało, dlatego wybrali mniejszy wariant, żeby zająć czymś Niemców desantowali we Włoszech.

Ważny dla powodzenia operacji był element zaskoczenia. Kluczem było zaatakowanie Niemców w miejscu, gdzie nie będą się tego spodziewać i nie będą mieli rezerw. Podjęto szeroko zakrojoną akcję dezinformacyjną, dzięki której Hitler zupełnie nie spodziewał się uderzenia w Normandii. Dziesiątki szpiegów i podwójnych agentów wskazywało, że alianci uderzą w okolicach Calais.

Niemieckie dowództwo przez pierwsze tygodnie inwazji podejrzewało, że Normandia jest akcją pozorowaną i zabraniał kierowania tam posiłków, gdy były najbardziej potrzebne. Latem 1944 roku barek było dosyć. Spełniono też dwa podstawowe warunki udanej inwazji: bezwzględna przewaga w powietrzu i morzu. Chodziło o wsparcie oddziałów przełamujących Wał Atlantycki ogniem ciężkiej artylerii okrętowej i bombardowaniem lotniczym.

- Alianci wiedzieli, że jeżeli utrzymają się na przyczółku to wygrali – mówił gość audycji "Postacie i wydarzenia II wojny światowej". - Korzystając z przewagi lotnictwa zdołają przebić się dalej w głąb Francji.

Polacy na morzu

Pod osłoną ponad siedmiuset okrętów wojennych wyruszyło blisko 4 tysiące różnych jednostek desantowych, promów, pontonów i barek. Dodatkowo 200 trałowców, zgrupowanych w 25 flotyllach, oczyszczało wodę z min, dzięki czemu umożliwionie aliantów do wybrzeży francuskiej Normandii. Od pierwszego dnia w akcji brała też udział Polska Marynarka Wojenna - jedyny nasz krążownik OPR "Dragon', dwa duże kontrtorpedowce "Błyskawica" i "Piorun" oraz dwa małe kontrtorpedowce "Krakowiak" i "Ślązak".

D-Day

Tak zaplanowana operacja rozpoczęła się 6 czerwca 1944. Klimatyczne warunki panujące w kanale La Manche mocno ograniczyły pole manewru w planowaniu operacji. Był to jeden z ostatnich terminów, w którym można było lądować. Potem letnie sztormy groziły zatopieniem barek desantowych. Alianci pojawili się o świcie na pięciu plażach Normandii.

- To co zobaczył dowódca niemieckiego posterunku obserwacyjnego było spełnieniem najgorszych koszmarów – mówił prof. Wieczorkiewicz. – Statki, barki i plujące ogniem okręty ciągnęły się aż po horyzont, a nad głową setki, tysiące samolotów.

Największą operację desantową w historii dowodziło dwóch ludzi - gen. Dwight Eisenhower i gen. Bernard Montgomery. - To było dwóch ludzi, od których zależał w tym momencie los Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i świata – zaznaczył historyk.

Sparaliżowani Niemcy

W przełamaniu oporu niemieckiego kluczową rolę odegrała marynarka wojenna. Wsparcie ciężkich dział pomogło sprawnie przełamać pozycje Wehrmachtu. Ważne były tez działania komandosów, którzy w pierwszej fazie unieszkodliwiali przeszkody, którymi plaże usiali Niemcy. Saperów rozminowujących drogi i wreszcie opanowanie przez spadochroniarzy zaplecza przeciwnika umożliwiając szybkie rozszerzenie przyczółka. W powodzeniu operacji pomógł też brak spójnej koncepcji w dowództwie niemieckim.

Gen. Edwin Rommel i gen. Gerd von Rundstedt różnili się co do tego, czy odwody pancerne trzymać na plażach i uderzać natychmiast po pojawieniu aliantów, czy trzymać w głębi lądu. - Pierwszy punkt okazał się błędny. Niemieckie kontrataki pancerne ugrzęzły w ogniu ciężkiej artylerii okrętowej i zostały zmiecione z powierzchni ziemi – mówił prof. Wieczorkiewicz.

Sam Hitler dowiedział się o ataku z opóźnieniem, przez co kluczowe decyzje o kierowaniu obroną i gdzie kierować odwody zostały opóźnione o kilka dłużej. Trwający od zmierzchu do świtu D-Day trwający był dniem szczęści i sukcesu aliantów. Jak twierdził Churchill, był to dzień, w którym denerwował się najbardziej w swoim życiu. Dzień chwały i sławy żołnierzy i dowódcy aliantów i klęski armii niemieckiej, która przybliżyła koniec II wojny światowej.

mjm

Bałtyk to stosunkowo niewielki akwen, który przed II wojną światową nastręczał wielu problemów sztabowcom Polskiej Marynarki Wojennej. Morze było właściwie wielkim jeziorem, które wystarczyło "zamknąć" blokadą na wysokości Cieśnin Duńskich, by wszystkie wrogie okręty zamknąć w wielkiej pułapce. Ukształtowanie basenu Morza Bałtyckiego w połączeniu z przewagą Kriegsmarine i Luftwaffe powodowało, że niszczyciele wchodzące w skład Dywizjonu Kontrtorpedowców, były właściwie bezużyteczne do obrony linii brzegowej kraju w przypadku wybuchu wojny. Spodziewano się, że zostaną zatopione w pierwszych dniach konfliktu przez działa wrogich pancerników lub bomby samolotów.

Relacja z planu filmu "Orzeł. Ostatni patrol"

To założenie niosło za sobą dwie konsekwencje. Po pierwsze opracowano plan "Peking", który zakładał ewakuację niszczycieli do portów brytyjskich w przededniu wojny. Drugim skutkiem założeń planu wojny na Bałtyku było skupienie się na okrętach podwodnych. Takie jednostki były zdolne do ukrycia się przed okrętami i samolotami wroga, miały też większe szanse na prześlizgnięcie się przez wody opanowane przez nieprzyjaciela i dotarcie do portów brytyjskich i francuskich. Z tego powodu w 1933 roku rozpoczął się program rozbudowy floty podwodnej o duże okręty podwodne, zdolne do samodzielnego operowania na otwartym morzu. Jednym z nich był wybudowany w holenderskich stoczniach ORP "Orzeł".

Historia ORP "Orzeł"

Polska Marynarka Wojenna w II wojnie światowej - zobacz serwis specjalny

Ambitne plany

Rozwój floty wojennej nastąpił po zażegnaniu niebezpieczeństwa ze strony bolszewików w 1920 roku. To wówczas wiceadmirał Kazimierz Porębski i jego następca na stanowisku szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej, wiceadmirał Jerzy Świrski, rozpoczęli realizację ambitnego planu rozbudowy floty. Idée fixe Świrskiego było utworzenie Marynarki Wojennej, która nawet jeśli nieliczna, miała imponować nowoczesnością. Flotę złożoną z niewielkich i przestarzałych jednostek o nikłej wartości bojowej miały wkrótce uzupełnić znacznie nowocześniejsze jednostki.

W celu realizacji tej koncepcji, Polska zamówiła w stoczniach francuskich dwa kontrtorpedowce (tam powstały ORP "Wicher" i ORP "Burza") i stawiacz min (późniejszy ORP "Gryf") oraz trzy okręty podwodne (ORP "Wilk", "Żbik" i "Ryś"). Pierwszym z nich był ORP "Wilk". 

Polska Marynarka Wojenna w II wojnie światowej - zobacz serwis specjalny

Połowę pierwszego zamówienia stanowiły okręty podwodne, w tym ORP "Wilk" - to pokazuje, jak istotne były siły podwodne w planach strategicznych polskiej floty. Okręty podwodne znakomicie nadawały się do wykorzystania na małym akwenie, jakim był Bałtyk. Mogły schować się przed o wiele silniejszym przeciwnikiem, jakim było niemieckie Kriegsmarine, a nawet spróbować umknąć niezauważenie z Morza Bałtyckiego przez cieśniny duńskie.

Plan "Worek"

Przewidywania dowódców marynarki ziściły się rankiem 1 września 1939 roku. Tego dnia niemieckie bomby spadły na polskie miasta, a pancernik Schleswig-Holstein ostrzelał polską składnicę na Westerplatte. Dzień wcześniej polskie kontrtorpedowce opuściły Zatokę Gdańską i ruszyły do Wielkiej Brytanii, dzięki czemu prawdopodobnie uniknęły zniszczenia przez niemieckie lotnictwo.

Okrętom podwodnym - w tym ORP "Wilk" - przypadło inne zadanie. W ramach planu o kryptonimie "Worek" miały patrolować i zaminowywać Zatokę Gdańską aż po Hel. Dowództwo nad okrętem w tym czasie sprawował kmdr Bogusław Krawczyk.

Dla załogi "Wilka" wojna rozpoczęła się ok. godz. 5.30 1 września 1939 roku nieudanym atakiem niemieckich wodnosamolotów na port wojenny na Oksywiu. Niemal w tym samym czasie dowódca okrętu otrzymał rozkaz wyjścia w morze. Po godz. 6.30 "Wilk" po raz pierwszy w tej wojnie znalazł się w zanurzeniu.

"Wilkowi" przypadł jeden z najtrudniejszych odcinków akwenu. Był on szczególnie intensywnie patrolowany przez niemieckie samoloty. W ciągu kolejnych godzin stale ogłaszano alarmy bojowe. Podczas jednego z nich udało się zaobserwować dwa kontrtorpedowce. Zrezygnowano z ataku torpedowego z powodu zbyt dużej odległości od niemieckich okrętów. 

- Próby zaatakowania wroga były niemożliwe, ze względu na przewagę wroga - wspominał na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa kmdr Brunon Jabłoński, we wrześniu 1939 roku oficer "Wilka", późniejszy ostatni dowódca okrętu. Posłuchaj jego wspomnień.

 

5 września okręt przeżył największy atak lotniczy, do którego dołączył jeden z niemieckich trałowców. W wyniku uszkodzeń osiadł na dnie. Po kilkunastu godzinach wynurzył się. W tym czasie Niemcy zdążyli opublikować komunikat o zatopieniu polskiego okrętu. 

W kolejnych dniach bardzo poważne uszkodzenia uniemożliwiały skuteczne manewrowanie okrętem. Fatalny stan "Wilka" doprowadził m.in. do niepowodzenia ataku torpedowego na niemiecki szkolny okręt artyleryjski.

Na wodach Morza Północnego

Działania na polskim wybrzeżu kosztowały "Wilka" sporo. 10 września do okrętu zaczęła dostawać się woda. Wobec braku możliwości naprawy okrętu w polskich portach, nękanych przez ostrzał nieprzyjaciela z lądu morza i powietrza, dowódca „Wilka” miał dwie możliwości: próbować przedostać się do Wielkiej Brytanii lub popłynąć do jednego z portów krajów neutralnych. Wybrał tę drugą opcję.

"Wilk" dopłynął do brytyjskich portów pod koniec listopada 1939 roku. Został włączony do 2. Flotylli Okrętów Podwodnych i 29 listopada wyszedł w swój pierwszy rejs. Krótko po przedostaniu się do Wielkiej Brytanii, wizytację okrętu przeprowadził gen. Władysław Sikorski w towarzystwie kadm. Jerzego Świrskiego. To wówczas miał miejsce incydent, który doprowadził do tragedii. Bogusław Krawczyk odmówił podania ręki Świrskiemu w geście krytyki wobec tego, że kontradmirał opuścił walczące Wybrzeże i przedostał się do Wielkiej Brytanii. Świrski tego dyshonoru nie zapomniał.

Przekleństwo "Wilka"

Kariera okrętu w patrolach po Morzu Północnym nie trwała długo - przekleństwem "Wilka" stały się ciągłe awarie. Po kolizji z "Orłem" 30 stycznia 1940 roku, dowództwo zdecydowało o przeprowadzeniu kapitalnego remontu jednostki.

Przymusowa bezczynność źle odbiła się na morale załogi. Krewcy marynarze wchodzili w awantury i bójki z brytyjskimi kolegami. Jeden z załogantów „Wilka”, którego po bójce umieszczono w areszcie, został odbity przez kolegów. Krawczyk starał się zatuszować sprawę, co poskutkowało zdymisjonowaniem go ze stanowiska dowódcy okrętu. To jedna wersja historii. Inna jest taka, że Świrski planował zabrać dowództwo Krawczykowi i umieścić go na mało znaczącym stanowisku dowódcy Bazy Okrętów Podwodnych w akcie zemsty za publiczne upokorzenie w listopadzie 1939 roku. Historia miała tragiczny finał - Bogusław Krawczyk odebrał sobie życie 19 lipca 1941 roku.

W 1942 roku "Wilk" został przesunięty do rezerwy. Nie wziął już udziału w walkach. Już po wojnie, w 1951 roku, okręt powrócił do Gdyni. Przeznaczono go na cele muzealne, jednak tragiczny stan techniczny spowodował, że cztery lata później podjęto decyzję o jego zezłomowaniu.

bm

Tego dnia rozpoczęła się operacja "Overlord" - największa operacja desantowa w dziejach wojen. Na plażach Normandii wylądowały oddziały alianckie, otwierając tym samym nowy front w Europie Zachodniej. 

W archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa zachowało się archiwalne nagranie premiera Polski na uchodźstwie, Stanisława Mikołajczyka, który w tym dniu zwracał się do kraju za pośrednictwem fal radia BBC. 

D-Day - lądowanie aliantów w Normandii

- W tym momencie, tak dawno wyczekiwanym i utęsknionym, serca biją żywiej, prężą się wojskowe szeregi, zaciskają pięści żołnierzy armii podziemnej - mówił Mikołajczyk. 

Przemówienie stało się dla premiera okazją, by wspomnieć żołnierzy walczących u boku aliantów od pierwszego dnia wojny. Wymienia lotników z dywizjonów myśliwskich i bombowych, zasłużonych m.in. w bitwie o Anglię, wspomina marynarzy służących obok Royal Navy, bohaterów spod Monte Cassino, wspomina też o żołnierzach Armii Krajowej walczących w okupowanej ojczyźnie. 

D-Day - posłuchaj wspomnień Polaków, którzy brali udział w inwazji

Premier studzi nastroje

Z przemówienia wynika, że premier Stanisław Mikołajczyk obawiał się, by rozbudzony aliancką inwazją entuzjazm Polaków znajdujących się w okupowanej Polsce nie spowodował przedwczesnego wybuchu powstania narodowego.

Premier w Londynie o wiele lepiej orientował się w sytuacji strategicznej teatru wojennego niż dowództwo Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Warszawie. Co prawda Niemcy przegrali kluczową bitwę na łuku kurskim w sierpniu 1943 roku, a Armia Czerwona - w której pokładano, nie bez słusznych wątpliwości, nadzieję na pomoc - od tego czasu dotarła dopiero w rejon Tarnopola (dzisiejsza Ukraina). Okupant trzymał kraj w żelaznym uścisku. Los samego frontu zachodniego był niepewny aż do przełamania kotła pod Falaise w sierpniu 1944 roku.

- Żołnierze podziemia wykonają rozkazy wydane i doręczone im na miejscu dla wypełnienia powierzonych im zadań. Reszta z Was, drodzy Rodacy, będzie karnie i solidarnie współdziałać, pomagać w walce znanymi i poleconymi im sposobami - instruował Mikołajczyk. - Podkreślam jednak, że jeszcze nie nadszedł czas do otwartego powstania. 

Czas walki nadejdzie

Premier kończy wystąpienie podnoszącą na duchu zapowiedzią, że czas walki powstańczej jeszcze nadejdzie. 

- Należy się do niego przygotować. Polacy! Uderzać w podziemiach Europy silnie - tam, gdzie padły rozkazy. Inni - pomagać, skupiać się i czekać na rozkaz, który padnie do generalnego i ostatecznego uderzenia. Chwila ta niedaleka. Niech was prowadzi Bóg, Honor, Ojczyzna. Śmierć i zniszczenie naszym odwiecznym wrogom Niemcom. Niech żyje armia, lotnictwo i marynarka polska! Niech żyją żołnierze polskiej armii podziemnej! Niech żyje wolna, niepodległa Polska! Niech żyją sprzymierzone armie wolności! Niech żyje ich naczelny wódz, gen. Eisenhower! - kończył Mikołajczyk. 

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Rozkaz do zrywu narodowego został wydany dwa miesiące później. Powstanie, które przeszło do historii jako Powstanie Warszawskie, upadło po 63 dniach bohaterskiej walki. Znaczącą rolę odegrał w tym upadku Stalin, zatrzymując Armię Czerwoną na linii Wisły. Wkrótce niemiecką okupację zastąpiła sowiecka. Na wolną i niepodległą ojczyznę z przemówienia Mikołajczyka trzeba było czekać jeszcze ponad cztery dekady. 

bm 

6 czerwca 1944 roku rozpoczęła się operacja "Overlord" - największa operacja desantowa w dziejach wojen. Jej celem było utworzenie nowego frontu w Europie Zachodniej przeciwko Niemcom. 

D-Day - posłuchaj archiwalnego przemówienia premiera Mikołajczyka

Choć wśród żołnierzy, którzy szturmowali plaże Normandii, nie było Polaków, to nie znaczy, że polscy żołnierze nie brali udziału w jednej z najważniejszych operacji II wojny światowej. 

Polskie okręty osłaniają lądowanie

Lądowanie w Normandii rozpoczęło się od morskiej operacji "Neptune". Wzięła w niej udział oszałamiająca liczba ponad siedmiu tysięcy jednostek morskich. Wśród nich było 1213 okrętów eskorty, 4126 okrętów desantowych i 1600 statków transportowych. 

Wśród nich były polskie jednostki - między innymi krążownik ORP "Dragon", niszczyciele ORP "Błyskawica" i ORP "Piorun" oraz eskortowce ORP "Kujawiak" i ORP "Ślązak".

Zadaniem "Dragona" było podjęcie walki z nadbrzeżnymi bateriami artylerii przeciwnika. Niestety, już pierwszego dnia został ranny brytyjski żołnierz, który miał naprowadzać ogień z dział krążownika. Ostatecznie dopiero drugiego dnia operacji artyleria pokładowa zaczęła gromić nieprzyjaciela. "Dragon" kontynuował misję przez miesiąc. Gdy 8 lipca okręt zajął pozycję do ostrzału, rozległ się huk.

Polska Marynarka Wojenna w II wojnie światowej - zobacz serwis specjalny

- Myślałem, że wpłynęliśmy na minę. Uszkodzenie było bardzo duże. "Dargon" trzymał się właściwie na własnym pancerzu, groziło mu złamanie. Pod pokładem było wielu rannych, oszołomionych, biegali jak oszołomione ćmy. Gdyby nie jeden z marynarzy, który przez szczelinę wszedł pod pokład i pokierował ich do wyjścia, pewnie ofiar byłoby więcej - wspominał Antoni Tyc, jeden z marynarzy z "Dragona", w audycji "Byliśmy w Normandii" z 1984 roku. 

W burtę trafiła niemiecka żywa torpeda. Uderzenie wybiło dziurę pod pokładem i spowodowało eksplozję. Zginęło 37 członków załogi - cała obsługa maszynowni i strzelcy działka przeciwlotniczego. "Dragon" był jedynym okrętem, który Polacy starcili u brzegów Normandii. 

W inwazji brały też udział polskie liniowce, które na czas operacji przejęły funkcję transportowców. MS "Batory" i MS "Sobieski" przewoziły żołnierzy, z kolei SS "Chorzów", SS "Katowice", SS "Kmicic", SS "Kraków", SS "Narew" i SS "Poznań" służyły do transportu broni i zaopatrzenia.  

D-Day - lądowanie aliantów w Normandii

Asy osłaniały lądowanie z nieba

Operację osłaniali polscy lotnicy ze 131. Skrzydła Myśliwskiego i 133. Skrzydła Myśliwskiego (tym drugim dowodził legendarny Stanisław Skalski). W ofensywie w Normandii wzięło udział w sumie ponad 11 tys. samolotów. 

Ppłk Aleksander Gabszewicz był jednym z pilotów, których dopuszczono do ściśle tajnej narady, która odbyła się dwa dni przed D-Day. 

- Narada odbyła się w sali miejscowego kina. Pod sufitem wisiała zwinięta mapa. Marszałek lotnictwa Arthur Coningham podszedł do niej, pociągnął za sznurek i mapa się rozwinęła. Zobaczyliśmy: Normandia. Coningham powiedział, że znajdujemy się w "Dniu D minus dwa" - wspominał Gabszewicz w audycji Zbigniewa Lipińskiego i Bogusława Czajkowskiego. 

Jerzy Szymankiewicz latał jako osłona nad flotą inwazyjną. 

- Widok był wspaniały i przerażający. Widziałem setki okrętów opluwających brzeg ogniem artylerii. Niemcy też strzelali fantastycznie. Barki desantowe nie mogły przedostać się na brzeg - wspominał w archiwalnej audycji. 

Dzięki D-Day uciekli z Wehrmachtu 

Inwazja w Normandii stała się okazją dla rzeszy Polaków wcielonych przymusowo do Wehrmachtu, którzy dezerterowali i z narażeniem życia przedzierali się przez "własne" linie, a następnie przez pozycje zajęte przez aliantów, by wstąpić do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. 

Liczba Polaków wcielonych przymusowo do Wehrmachtu, którzy w wyniku wzięcia w niewolę lub dezercji wstąpili do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wynosi 89 600 ludzi. Wśród nich był Henryk Kubiński, pochodzący z podbydgoskiej Kcyni żołnierz 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego.

- Nas było Polaków, którzy trzymali się "w kupie". Oczywiście bardzo cichutko. Jak dowiedzieliśmy się o lądowaniu, podjęliśmy decyzję o ucieczce. Nie było lekko - wspominał Henryk Kubiński w rozmowie z portalem PolskieRadio24.pl nagranej w 2017 roku. Zobacz całą rozmowę:

Polskie czołgi w Normandii 

Masowy udział Polaków w operacji w Normandii rozpoczął się 1 sierpnia 1944 roku, kiedy to polska 1. Dywizja Pancerna licząca 16 tys. żołnierzy i dowodzona przez gen. Stanisława Maczka została przerzucona do Francji z Wielkiej Brytanii.

– Myśmy wylądowali na plażach w Normandii dopiero w sierpniu. Jednym z powodów tego było, dla naszego szczęścia, to, że pancerna dywizja z ciężkim uzbrojeniem czołgów nie była, i nie powinna być, używana w pierwszym dniu lądowania. I to nam naturalnie zaoszczędziło wielkich strat, które mogliśmy ponieść – mówił porucznik Mieczysław Wartalski, jeden z żołnierzy gen. Maczka, którzy przeszli z nim cały szlak bojowy.

Polacy wsławili się przede wszystkim bohaterską walką pod Falaise. Operacja miała na celu okrążenie i odcięcie wycofujących się sił niemieckich. Generał Bernard Montgomery, awansowany w tym czasie na marszałka, który dowodził siłami lądowymi, oceniając bitwę, powiedział: "Niemcy byli jakby w butelce, a polska dywizja była korkiem, którym ich w niej zamknęliśmy".

Jak wspominał bitwę sam gen. Maczek. Zobacz film:

Bartłomiej Makowski

Zaginięcie ORP "Orzeł" do dziś pozostaje zagadką

Fabuła filmu rozgrywa się w 1940 roku. Gdy na plażach Dunkierki trwa gorączkowa ewakuacja alianckich żołnierzy, pod powierzchnią morza sunie supernowoczesny polski okręt podwodny ORP "Orzeł". Doskonale wyszkolona załoga ma na swoim koncie spektakularne sukcesy, w tym brawurową ucieczkę z Tallina i zatopienie niemieckiego transportowca "Rio De Janeiro".

Teraz staje przed tajemniczą i niebezpieczną misją, w trakcie której będzie musiała zmierzyć się z nie tylko z zagrożeniem w postaci min podwodnych, bomb głębinowych, wrogich okrętów i patrolujących teren samolotów, ale również z coraz bardziej napiętą atmosferą na pokładzie.

Jan Grudziński - kapitan ORP "Orzeł"

W tej sytuacji jedna błędna decyzja czy też wzajemna rywalizacja oficerów mogą sprawić, że wszystkie tajemnice "Orła" zostaną na zawsze pogrzebane w morskich głębinach. To co wydarzy się w nadchodzących dniach napisze dramatyczną historię jednostki i rzuci nowe światło na zagadkową, ostatnią misję najsłynniejszego z polskich okrętów.

Niezwykła realizacja 

Na potrzeby filmu została zbudowana modułowa scenografia, która dzięki badaniom nad dostępnymi źródłami i relacjom marynarzy pływających na bliźniaczym okręcie ORP "Sęp", wiernie oddaje wygląd wnętrza okrętu. 

Historia ORP "Orzeł" [INFOGRAFIKA]"

Dzięki zastosowaniu specjalnie w tym celu zaprojektowanej i skonstruowanej platformy hydraulicznej, filmowcy odwzorują zachowanie okrętu podczas wynurzeń, zanurzeń oraz w czasie wybuchów bomb głębinowych.  Jest to pierwsza tego typu filmowa platforma hydrauliczna zbudowana w Polsce. 

Film będzie również kręcony na Bałtyku. W zdjęciach wezmą udział okręty podwodne z 3. Flotylli Okrętów Marynarki Wojennej.

Doborowa obsada

Reżyserem filmu jest Jacek Bławut, zdobywca Polskiej Nagrody Filmowej Orzeł za "Wirtualną wojnę" oraz Srebrnych Lwów na Festiwalu Filmowym w Gdyni za "Jeszcze nie wieczór". Autorką zdjęć jest Jolanta Dylewska, autorka zdjęć do głośnego filmu Agnieszki Holland "W ciemności". 

W rolę kapitana okrętu, Jana Grudzińskiego, wcieli się Tomasz Ziętek. Antoni Pawlicki zagra nawigatora Mariana Mokrskiego. Mateusz Kościukiewicz będzie odtwórcą roli pierwszego oficera "Orła" - Andrzeja Piaseckiego.  

Premiera filmu przewidywana jest na jesień 2020 roku. 

Wojna na morzu - zobacz serwis specjalny

Epopeja "Orła"

Historia ORP "Orzeł" rozpoczęła się w 1936 roku. Okręt został zamówiony w Zjednoczeniu Stoczni Holenderskich przez kadm. Jerzego Świrskiego. Był to element rozbudowy polskiej floty, która według koncepcji Świrskiego miała być niewielka, za to nowoczesna. 

2 lutego 1939 roku na okręcie została podniesiona polska bandera. Kapitanem okrętu został kmdr ppor. Jerzy Kłoczkowski. Już wkrótce okret miał przejść swój chrzest bojowy. Miało to miejsce już pierwszego dnia wojny. Rano 1 września 1939 roku wypłynął na Bałtyk, by zabezpieczać polskie wybrzeże przed ewentualnym desantem niemieckim. Była to część tzw. Operacji "Worek". 

15 września zawinął do Tallina, by wysadzić chorego kapitana komandora Henryka Kłoczkowskiego. W wyniku nacisków niemieckich jednostka została internowana, zabrano z niej dziennik pokładowy, mapy i część uzbrojenia. Pełniący obowiązki kapitana Jan Grudziński podjął decyzję o ucieczce z Tallina. 

Załodze udało się na początku października przedostać do Wielkiej Brytanii. Przez blisko rok okręt patrolował Morze Północne i Cieśniny Duńskie. W czasie jednej z misji udało mu się wykryć i zatopić udający jednostkę handlową statek transportowy "Rio de Janeiro, który wiózł niemiecki desant do Norwegii. 

To również z Wielkiej Brytanii okręt wyruszył w ostatni rejs. 11 czerwca 1940 roku został uznany za zaginiony. Jego los do dzisiaj pozostaje zagadką. W celu odkrycia "Orła" wyruszyło już kilka ekspedycji. Jak narazie nie udało się odnaleźć wraku okrętu. 

bm