7 stycznia 1999 roku Senat Stanów Zjednoczonych rozpoczął pierwszy od 130 lat proces impeachmentu wobec prezydenta Billa Clintona. Sprawującemu wówczas drugą kadencję na tym stanowisku Clintonowi groziło odwołanie z urzędu.

Młody prezydent w Białym Domu

Kiedy w 1963 roku młody Bill Clinton, członek młodzieżowej organizacji, poznał Johna Kennedy’ego postanowił, że pójdzie jego śladem i kiedyś również zostanie prezydentem. Niespełna 30 lat później został najważniejszym człowiekiem w Stanach Zjednoczonych. Dwie kadencje urzędowania Billa Clintona na stanowisku prezydenta obfitowały nie tylko w ważne reformy, ale i w afery z jego udziałem.

Wobec Billa Clintona, jeszcze kiedy był gubernatorem stanu Arkansas, Paula Jones wytoczyła proces o molestowanie seksualne. Współpracownica gubernatora ostatecznie wycofała oskarżenie, jednak głównie na podstawie złożonych wówczas przez Clintona zeznaniach oparto kilka lat później wszczęcie procedury impeachmentu.

W 1995 roku w Białym Domu jako stażystka została zatrudniona Monica Lewinsky. Wkrótce między nią a prezydentem Clintonem nawiązał się romans. Skandal, nazywany w prasie "Monicagate" (od afery Watergate), wybuchł w 1998 roku, kiedy Lewinsky romansem z 42. Prezydentem USA pochwaliła się koleżance.

Dużo hałasu o nic?

– Cała sprawa przerosła jej faktyczne znaczenie – twierdził prof. Krzysztof Michałek, gość audycji Sławomira Szofa. – To, co się wydarzyło w 1998 roku i na początku roku 1999 to jest wykreowanie przez jedną osobę, prokuratora Kennetha Starra i popierających go konserwatywnych Republikanach, kryzysu państwowego.

Rzeczywiście można sądzić, że prokurator Starr nie był fanem Clintona. Raport, który przygotował na podstawie przesłuchań świadków bardzo szybko trafił do Internetu. Co ciekawe, został wrzucony do sieci zanim Kongres rozpoczął debatę, czy dokument w ogóle może być podstawą do wszczęcia procedury impeachmentu.

– Chcę powiedzieć jedną rzecz narodowi amerykańskiemu, chcę żebyście mnie wysłuchali: nie miałem żadnych kontaktów seksualnych z tą kobietą, panną Lewinsky – mówił Bill Clinton 26 stycznia 1999 roku podczas słynnej konferencji prasowej w Białym Domu. – Nigdy też nikogo nie namawiałem do kłamstwa. Nigdy! Te oskarżenia są fałszywe.

Oczyszczenie z zarzutów

Kiedy dowody potwierdziły kontakty seksualne Billa Clintona z Monicą Lewinsky, prezydent próbował bronić swojego już nadszarpniętego dobrego imienia.

– W tym samym czasie (na przełomie 1998/1999 roku) Stany Zjednoczone prowadziły mediację, która miała na celu wygaszenie konfliktu etnicznego w Kosowie – podkreślał prof. Michałek. – Patrząc cynicznie na tę sprawę można wyciągnąć wniosek, iż wojna w Kosowie została zainicjowana przez administrację Clintona, aby nieco zmniejszyć presję wewnętrzną w związku z aferą Lewinsky.

Impeachment oznacza procedurę postawienia osoby chronionej immunitetem w stan oskarżenia. Wszczęcie procedury nie jest jednak jednoznaczne z usunięciem z urzędu. Wyniki dochodzenia ogłaszane są na forum parlamentu i dopiero wtedy ten podejmuje decyzję, czy oskarżony zostanie odsunięty od władzy i pozbawiony immunitetu, czy nie. W tym przypadku ostateczne głosowanie w Kongresie odbyło się w lutym 1999 roku, a Bill Clinton nie został złożony z urzędu.

W czasie "afery rozporkowej" Bill Clinton cieszył się dużym poparciem społecznym. W ocenie politologów przyczyną tego publicznego oskarżenia prezydenta mógł był zamiar przeprowadzenia gruntownych reform zdrowotnych i społecznych przez administrację Clintona, co nie podobało się Republikanom.

Posłuchaj dyskusji prof. Krzysztofa Michałka i Sławomira Szofa na temat prezydentury Billa Clintona.

mb

9 sierpnia 1974 roku Richard Nixon w wyniku afery Watergate jako pierwszy w historii prezydent USA zrzekł się urzędu.

***

Richard Nixon urodził się 9 stycznia 1913 roku w biednej rodzinie sadowników w Kalifornii. Richard Nixon studiował prawo początkowo w niewielkiej, lokalnej uczelni w Whittier. Dzięki stypendium mógł jednak przenieść się na Duke University w Karolinie Północnej. Mozolnie wspinał się po szczeblach kariery politycznej.  Kongresmenem z ramienia Partii Republikańskiej został tuż po wojnie w 1946 roku.

Wiceprezydent

20 stycznia 1953 roku zaledwie 40-letni Richard Nixon został zaprzysiężony na wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych. Jako wiceprezydent nie miał zbyt szerokich kompetencji, ale dwukrotnie zastępował ciężko chorego Dwighta Eisenhowera (w 1956 i 1959 roku).

Doświadczenie zdobyte przy Eisenhowerze powodowało, że stał się najpoważniejszym kandydatem na prezydenta w 1960 roku. Do ostatecznej rywalizacji o fotel prezydenta Stanów Zjednoczonych stanął z nim wówczas John Fitzgerald Kennedy. Rywalizacja między kandydatami stała się flagowym przykładem wykorzystania mediów w kampanii prezydenckiej.

Przed wyborami odbyła się seria debat telewizyjnych. – Debaty telewizyjne pomiędzy Nixonem i Kennedym ukazały pewien nowy format polityki amerykańskiej – zaznaczał dr Krzysztof Michałek w aud. Sławomira Szofa "Postacie XX wieku".

John Kennedy prezentował się w telewizji lepiej niż Richard Nixon, choć co ciekawe, ci, którzy słuchali debaty w radio, uważali, że przewagę miał kandydat Republikanów. Wybory przegrał, a dwa lata później nie został wybrany również na gubernatora rodzinnej Kalifornii. Rozżalony oświadczył, że na zawsze wycofuje się z polityki.

Powrót do polityki

Po kilku latach nieobecności w polityce stanął do walki w wyborach w 1968 roku. Starł się wówczas z Hubertem Humphreyem. Nixon wygrał wybory minimalną większością głosów.

20 stycznia 1969 został zaprzysiężony na 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Miał wówczas 56 lat.
Objął władzę w czasie kiedy opinia publiczna była podzielona przez konflikt w Wietnamie, a Europa pogrążona w zimnej wojnie. Jako polityk antykomunistyczny udał się w 1972 roku do Chin, a później do Moskwy.

– Ekipa Richard Nixon i Henry Kissinger miała na celu realizację tzw. wielkiego planu – podkreślał dr Michałek. – Tym wielkim planem miało być wypracowanie nowej pozycji Stanów Zjednoczonych przy użyciu tzw. karty chińskiej. 

31 maja 1972 Richard Nixon jako pierwszy prezydent USA przyjechał z wizytą dyplomatyczną do Polski. Nad Wisłą był 13 lat wcześniej jako wiceprezydent. W tymże 1972 roku rozpoczęła się też kampania wyborcza, podczas której Nixon walczył o reelekcję. Odniósł łatwe zwycięstwo nad swoim oponentem, senatorem George’em McGovernem z Dakoty Południowej. 

Zaprzysiężenie Richarda Nixona na 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych, fot.Wikipedia/domena publiczna

Zakończenie wojny w Wietnamie

23 stycznia 1973 roku podczas konferencji prasowej w Białym Domu Richard Nixon ogłosił zakończenie wojny w Wietnamie. Opinia publiczna oczekiwała takiej decyzji już od kilku lat, jednak prezydent zwlekał z jej podjęciem. Jak tłumaczono, nie chciał, aby kraje bloku wschodniego uznały to jako porażkę Amerykanów.

Prezydent niechętnie kontaktował się z mediami, ale jednocześnie miał odwagę podejmować kontrowersyjne decyzje. Nixon wprowadził również system podsłuchów w Białym Domu i nagrywał wszystkie rozmowy ze swoimi współpracownikami i przeciwnikami politycznymi. Był on przekonany, że w USA wciąż działa agentura radziecka.

– Oschłość, niechęć do kontaktów z mediami, wynikały po części z jego kompleksów własnych, ale po części również z przeświadczenia wyrosłego w okresie zimnej wojny, że jego i innych polityków amerykańskich otaczają wrogowie – mówił historyk i amerykanista dr Krzysztof Michałek. 

Kompleks Watergate w Waszyngtonie, fot. Wikipedia/domena publiczna

Afera Watergate

– Incydentem, który przerodził się w największą w dziejach polityki amerykańskiej aferę, było włamanie do kwatery wyborczej Partii Demokratycznej – wspominał dr Michałek. – Osoby, które tam się włamały, zostały rozszyfrowane jako osoby współpracujące z Białym Domem.

W nocy 17 czerwca 1972 roku na gorącym uczynku pięć osób biorących udział w tej operacji.
Sprawa została nagłośniona przez dwóch dziennikarzy gazety "Washington Post": Boba Woodwarda i Carla Bernsteina.

– Sprawa sprowadzała się w wielkim uproszczeniu do tego, iż prezydent Nixon, co zostało później dowiedzione, miał jakoby inspirować włamanie do kompleksu Watergate poprzez swoich współpracowników, tak aby wykraść materiały swoich przeciwników i używając tych materiałów odnieść błyskotliwe zwycięstwo – wyjaśniał dr Krzysztof Michałek.

W tle afery Watergate zwycięstwo Nixona z 1972 roku stawało pod znakiem zapytania. Zastanawiano się, na ile sukces ten był rzeczywistym zwycięstwem jego polityki, a na ile nielegalnych praktyk. Przy okazji afery Watergate okazało się, że Biały Dom przez lata tworzył listy przeciwników politycznych, ale także z biznesu, których potem kompromitowano.

Prezydent świadomy powagi sytuacji i istnienia niezbitych dowodów na jego winę sam zrezygnował z urzędu prezydenta. 9 sierpnia 1974 Richard Nixon jako polityk przeszedł do historii.

mb

W sprawie mnóstwo jest znaków zapytania. Sam Czolgosz, dziewiętnastoletni robotnik, milczał podczas procesu. Przed śmiercią powiedział: "Zabiłem prezydenta, ponieważ był wrogiem prawych ludzi – prawych robotników. Nie żałuję swojego czynu".

Na przełomie XIX i XX wieku Ameryka przeżywała gwałtowną industrializację. Pogłębiała się przepaść między robotnikami, a finansistami. Ci ostatni stali się potężnymi lobbystami, wpływającymi na politykę Białego Domu.

- Dla Czolgosza McKinley, prezydent, był sprawcą ciężkiej doli jego własnej i jego bliskich - słyszymy w audycji "Jak to było naprawdę?-Czolgosz i McKinley" Władysława Pawlaka.

Co mogło pchnąć młodego człowieka do popełnienia zbrodni?

Przełom XIX i XX wieku to czas wzmożonych ataków anarchistów na głowy państw. Z ręki zamachowca zginęła Sissi, czyli Elżbieta Bawarska, cesarzowa Austrii i królowa Węgier, cudem uniknął śmierci przyszły król Zjednoczonego Królestwa. Najprawdopodobniej największy wpływ na Czolgosza miał jednak udany zamach na włoskiego króla Umberto I, dokonany przez Gaetana Bresciego rok przed  zastrzeleniem McKinley’a.

Czolgosz został stracony 29 października 1901 na krześle elektrycznym. McKinley został trzecim z czterech prezydentów USA, którzy zginęli od ręki zamachowca.

bm

224 lata temu, 14 grudnia 1799 roku zmarł Jerzy Waszyngton, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych.

Kolegium Elektorskie wybrało Waszyngtona jednogłośnie na pierwszego prezydenta USA 7 stycznia 1789. Pierwszy prezydent otoczony był już wówczas nimbem sławy bohatera i męża stanu.

Na to miano zasłużył sobie pełniąc rolę Naczelnego Dowódcy Armii Kontynentalnej w trakcie wojny o niepodległość. Co ciekawe, Waszyngton nie chciał początkowo wojny z Anglikami i odseparowania się trzynastu kolonii od Londynu. Zmianę decyzji wywołały u niego dopiero coraz surowsze ustawy celne, które Brytyjczycy narzucali Ameryce.

Posłuchaj o młodości Jerzego Waszyngtona w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Mieć 19 lat".

Waszyngton został wybrany na stanowisko Naczelnego Dowódcy przez II Kongres Kontynentalny. Był postrzegany jako kandydat kompromisowy.

Tuż po zwycięstwie nad Anglikami rozgorzała dyskusja dotycząca tego, jaką formę mają przyjąć Stany Zjednoczone. Waszyngton popierał koncepcję federacji i silną władzę głowy państwa.

Po wyborze na urząd prezydenta, Waszyngton powołał gabinet złożony z przedstawicieli obu stronnictw kształtujących się wówczas na scenie politycznej: federalistów i antyfederalistów.

Został ponownie wybrany na urząd w 1792 roku. Druga kadencja nie należała do udanych. Niegdysiejszy Naczelny Dowódca musiał poradzić sobie z ochłodzeniem stosunków Ameryki z dawnym sojusznikiem - Francją. Popularności nie przysporzyła mu też kompromisowa polityka wobec Wielkiej Brytanii.

Waszyngton znalazł się w ogniu krytyki i rozgoryczony postanowił zrezygnować z ubiegania się o wybór na trzecią kadencję. Powrócił do rodzinnej Wirginii. Zmarł 17 grudnia 1799.

bm

W wyborach z 4 czerwca 1989 roku opozycja zdobyła 99 ze stu miejsc w Senacie i 161 w Sejmie, czyli maksymalną liczbę, na jaką zgodziła się rządząca PZPR. Wynik wyborów zmienił układ sił politycznych. 24 sierpnia 1989 roku Tadeusz Mazowiecki został pierwszym, od zakończenia II wojny światowej, niekomunistycznym szefem rządu w Europie Środkowo-Wschodniej.

Wybory 4 czerwca 1989 - kliknij w obrazek i zobacz serwis specjalny

Podczas rozmów Okrągłego Stołu NSZZ "Solidarność" i obóz rządzący doszły do porozumienia, w myśl którego opozycja miała dysponować nie więcej niż 35 proc. mandatów w Sejmie, co dawało maksimum 161 miejsc. Pozostałe były zagwarantowane dla rządzących.

Strona solidarnościowo-opozycyjna traktowała swą zgodę na udział w takich wyborach jako cenę, którą trzeba zapłacić za relegalizację po ośmiu latach Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Senat był wybierany w sposób demokratyczny, bez wcześniejszych ustaleń co do podziału mandatów. Zarówno opozycja, jak i obóz rządzący nie spodziewały się wyników tak druzgocących dla komunistycznej władzy, która poniosła całkowitą klęskę.

Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o powstaniu Solidarności:

Wynik wyborów zmienił układ sił politycznych. 24 sierpnia 1989 roku Tadeusz Mazowiecki został pierwszym niekomunistycznym szefem rządu w Europie Środkowo-Wschodniej od zakończenia II wojny światowej. Za przykładem Polski poszły inne kraje bloku komunistycznego, był to początek "jesieni ludów" w Europie, której symbolem stał się upadek muru berlińskiego, 9 listopada 1989 roku.

 im

Ukończył studia na Uniwersytecie Harvarda, a w czasie wojny służył w marynarce, dowodząc kutrami torpedowymi na Pacyfiku. Karierę polityczną rozpoczął w Kongresie; W latach 1947-1953 zasiadał w Izbie Reprezentantów, a od 1953 roku w Senacie. W 1960 roku został kandydatem Partii Demokratycznej na prezydenta.

Wygrana z Nixonem

Jego republikańskim rywalem był ówczesny wiceprezydent Richard Nixon, polityk uchodzący za bardziej kompetentnego, zwłaszcza na arenie międzynarodowej. Kennedy minimalnie wygrał jednak wybory, głównie dzięki słynnej debacie telewizyjnej, w której w oczach widzów odniósł zwycięstwo nie tyle argumentami, co siłą swej męskiej urody i seksapilu, nad nieogolonym i pocącym się przed kamerami Nixonem.

Kennedy vs. Nixon – pierwsza debata telewizyjna"

Pierwsze miesiące rządów JFK to katastrofalna inwazja w Zatoce Świń na Kubie, mająca obalić komunistyczny reżim Fidela Castro. Wskutek błędów wywiadu, który mylnie oszacował wielkość sił rządowych na wyspie i niewystarczającego wsparcia przez lotnictwo amerykańskie wyszkolonych przez CIA imigrantów kubańskich, ich desant poniósł klęskę w kwietniu 1961 roku.

Prezydentura w cieniu zimnej wojny

W czerwcu tego roku Kennedy spotkał się w Wiedniu z przywódcą ZSRR Nikitą Chruszczowem. Szczyt komentowano jako sukces sowieckiego lidera, który w rozmowie zepchnął prezydenta USA do defensywy i nabrał przekonania, że ma do czynienia z politykiem słabym. W dwa miesiące później zarządził budowę muru berlińskiego, co nie wywołało poważniejszej riposty ze strony USA.

John F. Kennedy: Jestem berlińczykiem!"

Już jednak w październiku 1962 roku kolejna prowokacja Moskwy – rozmieszczenie rakiet nuklearnych na Kubie – spotkała się z reakcją stanowczą. Kennedy odpowiedział blokadą sowieckich okrętów i statków dowożących wyposażenie do rakiet. Chruszczow ustąpił po otrzymaniu od USA obietnicy nieatakowania Kuby i wycofania rakiet Polaris zainstalowanych w Turcji, które i tak miały pójść do demobilu.

Postępowanie JFK w czasie kryzysu kubańskiego było zgodne z pamiętną deklaracją z mowy inauguracyjnej, że pod jego przywództwem Ameryka "zapłaci każdą cenę (...), aby zapewnić sukces wolności". Konto JFK w polityce zagranicznej obciąża jednak nieco sprawa Wietnamu Południowego. Jego rząd wspierał proamerykański, ale skorumpowany reżim w tym kraju, zwiększając tam liczbę amerykańskich doradców wojskowych mających pomagać w walce z komunistyczną partyzantką. Następca JFK, Lyndon Johnson, wysłał do Wietnamu regularne wojska, wciągając USA w wojnę zakończoną klęską.

W polityce wewnętrznej Kennedy niewiele zdołał osiągnąć. Zgłosił do Kongresu projekty ustaw o prawach obywatelskich Afroamerykanów, ale nie uchwalono ich wskutek opozycji zwolenników segregacji rasowej w jego własnej Partii Demokratycznej. Przeszły one w Kongresie dopiero za kadencji Johnsona.

Wybory w USA. 10 historycznych ciekawostek, o których mogłeś/aś nie wiedzieć"

Kennedy pozostawił jednak dziedzictwo prawdziwego przywództwa, roztaczając przed rodakami idealistyczną wizję obywatelskiego zaangażowania. Słynna fraza z mowy inauguracyjnej: "Nie pytaj, co Ameryka może zrobić dla ciebie, tylko co ty możesz zrobić dla Ameryki" i pomysł Korpusów Pokoju stały się źródłem inspiracji dla całego młodego pokolenia. A jego zapowiedź wysłania pierwszego statku załogowego na Księżyc – co w okresie zimnej wojny podnosiło morale kraju w konfrontacji z ZSRR – została zrealizowana, zgodnie z obietnicą, w ciągu kilku lat - w 1969 roku.

Śmierć od kuli zamachowca i legenda

- Co złożyło się na legendę, na mit tego człowieka, o którym mówiono, że Bóg nie poskąpił mu niczego, ani urody, ani fortuny, ani powodzenia życiowego? - pytał Sławomir Szof, autor audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

- Był w stanie przyciągnąć kilkadziesiąt milionów młodych Amerykanów – stwierdził prof. Krzysztof Michałek. – Był atrakcyjny, bo dysponował dużymi pieniędzmi. Doceniał też znaczenie telewizji. Kennedy był pierwszym, który zainicjował w sposób aktywny prowadzenie kampanii wyborczej przy udziale telewizji – dodał amerykanista.

Według raportu Komisji Warrena, 22 listopada 1963 roku w Dallas Kennedy zginął od kul wystrzelonych przez Lee Harveya Oswalda, który kilka lat mieszkał w ZSRR, miał żonę Rosjankę i prokomunistyczne sympatie. Późniejsze badania podważyły oficjalną wersję, że zabijając prezydenta Oswald działał sam. Śledztwo Kongresu znalazło poszlakowe dowody, że za zamachem mogła stać mafia, która miała na pieńku z administracją prezydencką; działania mafii starał się ukrócić prokurator generalny, brat prezydenta Robert Kennedy.

Morderstwo Johna F. Kennedy'ego, do końca niewyjaśnione, stało się tematem niezliczonych publikacji i teorii spiskowych. Znany lewicowy reżyser Oliver Stone nakręcił o nim film "JFK", według którego zamach był efektem konspiracji z udziałem wiceprezydenta Johnsona, Pentagonu, CIA i wszystkich innych służb specjalnych USA.

Zamach na Johna F. Kennedy'ego "

Ostatnio uwaga popkultury skierowała się na piękną żonę zabitego prezydenta, Jacqueline. Opowiadający o niej film "Jackie" przypomina, że to ona po jego śmierci stworzyła legendę rządów JFK jako Camelotu, czyli dworu mitycznego króla Artura. Bo prezydentura Kennedy'ego, adorowanego za charyzmę, elegancję i blichtr Białego Domu za jego kadencji, ujawniła – jak uważa wielu komentatorów – ukrytą tęsknotę Amerykanów za monarchią.

PAP/im