Od CK Armii do Wojska Polskiego

Henryk Sucharski urodził się w Gręboszowie w rodzinie wiejskiego szewca. Uczęszczał do II Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum w Tarnowie. Jako dziewiętnastolatek rozpoczął w 1917 r. służbę w Batalionie Zapasowym 32. Pułku Strzelców w Bochni CK Armii. 17 listopada zdał - już jako wojskowy - tzw. maturę wojenną. Jako kadet-aspirant trafił w maju 1918 roku do 9. Kompanii 32. Pułku Strzelców, która walczyła na froncie włoskim, jednak jego frontowa kariera została szybko przerwana – chory na malarię trafił do szpitala w Sanstino, a następnie do szpitala garnizonowego w Styrii.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Sucharski został powołany do wojska i w stopniu kaprala wcielony do 16. Pułku Piechoty Wojska Polskiego w Tarnowie. Walczył na froncie litewsko-białoruskim w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Już na froncie został podchorążym, a następnie podporucznikiem. Ochotniczo zgłosił się do 6. Dywizji Piechoty, gdzie dowodził kompanią w batalionie szturmowym.

Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. W roku 1921 wstąpił do służby zawodowej. W 1937 roku został dowódcą w Szkole Oficerskiej w Brześciu nad Bugiem. Rok później - już w stopniu majora - otrzymał przeniesienie na funkcję komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

1 września 1939 o godz. 4.45 placówka stała się jednym z pierwszych celów niemieckich. Atak na Westerplatte uważa się za symboliczny początek  II wojny światowej. Załoga - mimo przeważających sił wroga - broniła się do 7 września, chociaż Niemcy zakładali, że zajęcie Westerplatte zajmie im 15 minut.

Niemcy docenili bohaterstwo obrońców, traktując ich z honorami wojskowymi, a idącym do niewoli oficerom pozwolili zachować szable. Sucharski po przesłuchaniach trafił do obozu jenieckiego w Stablack. Potem był wielokrotnie przenoszony, aż trafił do Oflagu II D Gross-Born. Po wyzwoleniu przez oddziały brytyjskie w 1945 roku wszedł w skład II Korpusu Polskiego we Włoszech.

Już po zakończeniu wojny został dowódcą 6. Batalionu Strzelców Karpackich. Uczestniczył wówczas również w kursie dowódców oddziałów w Polskiej Szkole Taktycznej. W sierpniu 1946 roku Henryk Sucharski trafił do brytyjskiego szpitala wojskowego w Neapolu, gdzie 30 sierpnia zmarł w wyniku zapalenia otrzewnej. Jego pogrzeb odbył się 1 września na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima we Włoszech.

Posłuchaj, co Melchior Wańkowicz opowiada o pierwszym przypadkowym spotkaniu po wojnie z majorem Sucharskim.

W wyniku tego spotkania odkryty został nie tylko dziennik bohaterskiej obrony Westerplatte, który dzień po dniu prowadził major Henryk Sucharski, ale i Melchior Wańkowicz w książce "Westerplatte" utrwalił męstwo obrońców Wybrzeża.

Wrzesień 1939 - zobacz serwis specjalny

Kontrowersyjny bohater

W 1971 roku ekshumowano szczątki Sucharskiego i przeniesiono do Polski. 1 września urnę z jego prochami uroczyście pochowano na Westerplatte.

Przez lata był pośmiertnie honorowany jako dowódca bohaterskiej obrony Westerplatte. Po pewnym czasie jednak pojawiły się głosy twierdzące, że składnicą przez większość czasu w rzeczywistości dowodził zastępca Sucharskiego - kpt. Franciszek Dąbrowski, a sam major po załamaniu nerwowym miał namawiać do kapitulacji już 2 września. Część historyków ocenia także, że Sucharski był promowany przez władze komunistyczne w związku ze swoim wiejskim pochodzeniem. Kontrowersje są, ale fakt, że żaden z byłych podwładnych majora Sucharskiego nie deprecjonował roli i bohaterstwa byłego dowódcy, daje do myślenia.

im

Franciszek Dąbrowski urodził się 17 kwietnia 1904 roku w Budapeszcie. Już podczas I wojny światowej przejawiał on zamiłowanie do służby wojskowej. Od najmłodszych lat wyczekiwał odzyskania niepodległości przez kraj, by później móc nosić mundur polskiego żołnierza.

W służbie Polsce

W 1919 roku w wolnej Polsce wstąpił do Korpusu Kadetów we Lwowie. Po ukończeniu szkoły i awansie na podporucznika przydzielony został do 3. Pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku. Na początku grudnia 1937 roku został przeniesiony do Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. W rzeczywistości pełnił funkcję zastępcy komendanta Oddziału Wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

Broniąc Westerplatte

Kapitan Franciszek Dąbrowski, jako specjalista od broni maszynowej szkolił żołnierzy. Na Westerplatte zastała go wojna, a on sam stanął na wysokości zadania.

Od 2 września 1939 był faktycznym dowódcą na Westerplatte. – Po ciężkim nalocie niemieckim na Westerplatte właśnie kapitan Dąbrowski kierował walką w następstwie szoku jakiego doznał po tym nalocie major Henryk Sucharski – słyszymy w audycji Mariana Dachniewskiego z 1987 roku.

– Podkreślam z całą stanowczością i odpowiedzialnością: gdyby nie Dąbrowski, nie byłoby historii Westerplatte – słyszymy w audycji. – Sucharski chyba nie wytrzymał napięcia i w drugim dniu po nalocie chciał poddać Westerplatte.

Po wojnie

Po ogłoszeniu kapitulacji Westerplatte to kapitan Franciszek Dąbrowski szedł na czele swoich żołnierzy, prowadząc ich do niewoli. Po pobycie w obozach jenieckich powrócił do Polski. Major Henryk Sucharski zmarł za granicą, przed śmiercią podobno przyznając rację tym, którzy Westerplatte poddać nie chcieli.

W 1950 roku Dąbrowski został uznany za inwalidę wojennego i zwolniony z powszechnego obowiązku służby wojskowej. Była to dla niego tragiczna wiadomość, ponieważ nie należała mu się jeszcze wojskowa emerytura. Wraz z rodziną opuścił Wybrzeże i przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował jako kasjer oraz szył pantofle.

Beznadzieję sytuacji Franciszka Dąbrowskiego potęgowała jeszcze postępująca gruźlica. Pobyt w sanatorium uchronił go jednak przed aresztowaniem w czasach stalinowskich. Zabrano mu legitymację PZPR i pozbawiono pracy. Rozliczne znajomości umożliwiły mu jednak podjęcie pracy w kiosku.

Partia sukcesywnie utrudniała funkcjonowanie oficera Wojska Polskiego w powojennej Polsce. Bohater obrony Westerplatte został uznany za "wrogiego sanacyjnego oficera". Dopiero po Październiku 56' komandor porucznik Franciszek Dąbrowski został zrehabilitowany. Wówczas przyznana mu została renta dla zasłużonych w obronie kraju oraz mieszkanie.

Niestrudzony

Schorowany i słaby wciąż głosił chwałę swoich żołnierzy z Westerplatte. Podjął się także działalności na rzecz utworzenia Związku Obrońców Westerplatte. 17 marca 1957 roku, dzięki jego zaangażowaniu, doszło do Zjazdu Obrońców Westerplatte.

Zmarł 24 kwietnia 1962 w wieku 58 lat. Został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Odrę, Nysę i Bałtyk i Odznaką Grunwaldzką.

Posłuchaj wspomnień o komandorze poruczniku Franciszku Dąbrowskim – bohaterze walk na Westerplatte.

mb

Sprzęt, pojazdy oraz broń zostały schowane pod pokładem okrętu. W najniżej położonych ładowniach ukryła się kompania szturmowa Krigsmarine.

Statek miał 130-metrowy stalowy kadłub i 11-metrowe działo o kalibrze 280 mm. Oprócz czterech dział ciężkich, hitlerowski pancernik posiadał dziesięć dział kalibru 150 mm, działa przeciwlotnicze, karabiny maszynowe i wyrzutnie torpedowe.

Niemcy podkreślali pokojowy cel wizyty. Naczelnik okręgu gdańskiego NSDAP Albert Forster, zapewnił generalnego komisarza Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku - ministra Mariana Chodackiego, że na Schleswigu nie ma wcale bojowej amunicji. Wobec takich zapewnień, mimo najgorszych przeczuć, Polacy nie mieli wyjścia i musieli zgodzić się na wpuszczenie okrętu do portu. Ze sztabu generalnego z Warszawy nadchodziły zalecenia: "nie dajcie się sprowokować, zachowajcie dyscyplinę".

Posłuchaj audycji Polskiego Radia "Wrzesień u wrót Gdańska"

Na ulicach Gdańska było pełno niemieckich flag i brunatnych mundurów. Gdańskie władze oświatowe odwołały w tym dniu zajęcia lekcyjne we wszystkich szkołach. Morscy kadeci brali udział w licznych festynach, imprezach i uroczystościach.

Zgodnie z protokołem przyjmowania obcych okrętów wojennych w wolnym mieście Gdańsku, dowódca pancernika Schleswig-Holstein, komandor Gustav Kleikamp złożył wizytę wysokiemu komisarzowi Ligi Narodów, prezydentowi senatu oraz komisarzowi generalnemu Rzeczpospolitej Polskiej, po czym odbyły się rewizyty tych osób na okręcie.

Pancernik miał zaatakować 26 sierpnia 1939. Jednak atak wstrzymały dwa wydarzenia: podpisanie w Londynie traktatu polsko-angielskiego oraz fakt powiadomienia Hitlera przez Mussoliniego, że Włosi nie są na tyle przygotowani, by mogli przystąpić do wojny u boku Niemiec. Hitler przesunął termin ataku na Polskę do momentu całkowitego zakończenia mobilizacji przez własne siły zbrojne.

O godzinie 4:30 rano 1 września 1939 Schleswig-Holstein odcumował od nabrzeża i ruszył w stronę zakola kanału portowego zwanego Zakrętem Pięciu Gwizdków. Powoli zaczął zbliżać się do Westerplatte. W kwadrans później działa pancernika otworzyły ogień. Do szturmu na Wojskową Składnicę Tranzytową z morza, lądu i powietrza ruszyło ponad 3 tysiące niemieckich żołnierzy. O 4.45 rozpoczęła się II wojna światowa.

mjm

24 lipca 1915 urodził się Ignacy Skowron, żołnierz Wojska Polskiego i uczestnik kampanii wrześniowej. Najdłużej żyjący obrońca Westerplatte.

Ze szczegółami pamięta każdy z siedmiu dni obrony legendarnej stanicy. 1 września 1939 nad ranem pełnił służbę wartowniczą.

- Byłem wyznaczony na zastępcę dowódcy warty w wartowni nr 2. Po godzinie czwartej wyszedłem sprawdzić posterunki. Patrzyłem przez lornetkę. Gdy patrzyłem na stojący w zatoce krążownik [Schleswig-Holstein – red.] na Westerplatte spadł pierwszy pocisk – wspominał na antenie Polskiego Radia Ignacy Skowron.

Major Skowron broniąc Westerplatte, od 1 do 7 września nie schodził z wartowni. Bez łączności i zaopatrzenia żołnierze walczyli z przeważającymi siłami Wehrmachtu. – Nikt nie myślał o kapitulacji, ale też nikt nie myślał, że wyjdzie stamtąd żywy – opowiadał świadek historii.

Ignacy Skowron zmarł 5 sierpnia 2012, jako ostatni z obrońców Westerplatte. Posłuchaj, co mówił w 70. rocznicę rozpoczęcia II wojny światowej.

103 lata temu, 27 października 1920, Rada Ambasadorów proklamowała Gdańsk Wolnym Miastem.

Dostęp do morza był bezsprzecznie jednym z najważniejszych warunków odbudowy Polski. Rzeczpospolita miała historyczne i etniczne prawa do Pomorza, nic zatem dziwnego, że nawet prezydent USA, Thomas Woodrow Wilson w trzynastym punkcie słynnego orędzia pokojowego ze stycznia 1918 roku, apelował o Polskę z "z wolnym dostępem do morza". Jedynym portem, który w tamtym czasie byłby w stanie realizować potrzeby polskiego handlu zagranicznego był Gdańsk, wówczas jeden z najistotniejszych portów bałtyckich. I tu pojawiał się problem.

O ile na Pomorzu sympatie pro-polskie były silne (przykładem działalność "króla Kaszubów" Antoniego Abrahama, czy wydawcy "Gazety Grudziądzkiej" Wiktora Kulerskiego), to sam Gdańsk i jego okolice były mocno zgermanizowane. Przewaga ludności niemieckiej nie wynikała tylko z polityki zaborczej – genezą sięga epoki średniowiecza, kiedy Gdańsk był miastem hanzeatyckim. Polacy stanowili około 10 proc. mieszkańców późniejszego Wolnego Miasta Gdańsk.

Gdyby Haller zajął Gdańsk

Sprzeczność niemieckich i polskich interesów była tak oczywista, że sprawa Gdańska wypłynęła już w pierwszym dniu obrad konferencji paryskiej, 18 stycznia 1919. Było to w dużej mierze zasługą wytężonej pracy Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego, którzy już od trzech lat "lobbowali" – by użyć współczesnej nomenklatury – u liderów zachodnich mocarstw za przyłączeniem Gdańska do Polski. Sprawę Gdańska poruszył tego dnia marszałek Francji Ferdynand Foch, który zaproponował transport Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera drogą morską do Gdańska właśnie.

Co by się stało, gdyby Foch przeforsował swoją koncepcję? To pozostaje w sferze historii alternatywnej. "Kurier Warszawski" w 1919 roku nie miał złudzeń – Haller zająłby miasto, a zwycięskie mocarstwa uznałyby ten przejaw polityki faktów dokonanych ze strony Polski.

Balansowanie na krawędzi

Przedstawiciele pozostałych wielkich mocarstw wyczuli podstęp Focha i wstrzymali decyzję o przetransportowaniu hallerczyków drogą morską. Sprawa Gdańska pozostawała otwarta, choć z perspektywy Polskiej wszystko zdawało się zmierzać w dobrym kierunku.

22 stycznia 1919 roku delegacja Stanów Zjednoczonych upubliczniła tzw. "Tentative Report", przedstawiający propozycję powojennych granic Europy. Część dotycząca Polski kończyła się konkluzją, że Pomorze i Gdańsk powinny przypaść Rzeczpospolitej, gdyż "w wypadku Polski są to interesy życiowe, natomiast w wypadku Niemiec, pozostawiając na boku pruskie sentymenty, są one zupełnie drugorzędne". Stanowisko delegacji USA potwierdziła międzymocarstwowa Komisja do Spraw Polskich. Memoranda Dmowskiego i Paderewskiego przekonywały kolejnych dyplomatów, a kaszubska delegacja z Romanem Abrahamem w Paryżu dawała żywy dowód istnienia polskiego pierwiastka na Pomorzu.

Gdy już wydawało się, że Gdańsk przypadnie Polsce, do gry włączył się premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George. Wierny żelaznej brytyjskiej zasadzie utrzymania balansu sił na kontynencie, premier dostrzegał w przekazaniu Polakom Pomorza zbyt duże wzmocnienie pozycji Francji względem Niemiec. Po bolszewickiej rewolucji w Rosji, Polska pretendowała do pozycji najbliższego sojusznika Francji.

Jak zepsuć naprawiając?

David Lloyd George skutecznie blokował polskie starania o Gdańsk, nawet wbrew opinii Brytyjczyków z Komisji do Spraw Polskich. Premier używał do tego celu przede wszystkim argumentu etnicznego: jeśli w granicach państwa polskiego znajdzie się na Pomorzu ok. 2 mln Niemców, to Niemcy prędzej czy później włączą te ziemie do swojego państwa siłą. 

"Moi panowie, jeśli damy Polsce Gdańsk, Niemcy nie podpiszą tego traktatu, a jeśli nie podpiszą, to cała nasza praca pójdzie na marne" - powiedział Lloyd George podczas jednego ze spotkań przywódców mocarstw. Miał rację o tyle, że na wieść o przyznaniu Polsce portu w Niemczech i w samym Gdańsku wybuchały protesty. Przedstawiciele mocarstw obawiali się, że wystąpienia mogą przerodzić się w polsko-niemiecki konflikt, a nawet w kolejną wojnę. Już wtedy nikt nie chciał umierać za Gdańsk.

W końcu Lloydowi George’owi udało się przekonać prezydenta Wilsona do idei Wolnego Miasta. Wilson był orędownikiem idei granic opartych na zasadach etnicznych, a nade wszystko pomysłodawcą i inicjatorem powstania Ligii Narodów. Brytyjski premier zaproponował, że Gdańsk będzie się znajdował pod bezpośrednim zarządem Ligii. To w końcu przekonało prezydenta USA. Traktat wersalski podpisany w 28 czerwca 1919 roku zawierał decyzję o powołaniu Wolnego Miasta Gdańsk.

Pod zarządem Ligii

Wolne Miasto Gdańsk nie było państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego, choć posiadało własne godło, hymn i flagę. Obszar był zarządzany przez Wysokiego Komisarza Ligii i demokratycznie wybierany, jednoizbowy Senat. Istotną rolę pełnił Komisarz Generalny Rzeczpospolitej, który dbał o polskie interesy w Gdańsku.

Liga Narodów była gwarantem ustroju politycznego, terytorium i konstytucji Wolnego Miasta oraz organem rozstrzygającym spory między Gdańskiem a Polską. Gdańsk znajdował się w obszarze celnym Rzeczpospolitej. Polska miała też prawo prowadzić politykę międzynarodową w imieniu Wolnego Miasta.

Od utarczek do wojny

Idea współpracującego z Polską Wolnego Miasta rozbiła się o twardą rzeczywistość już w 1919 roku. Niemcy od początku okazywali jawne niezadowolenie z decyzji mocarstw Ententy. Ogólnikowe postanowienia traktatu wersalskiego pozwalały na swobodną interpretację stosunków polsko-gdańskich, co gdańszczanie chętnie wykorzystywali.

Spory toczyły się przez całe dwudziestolecie i dotyczyły właściwie wszystkiego: korzystania z portu przez polską Marynarkę Wojenną (czego eskalacją był tzw. kryzys gdański), statusu poczty, kwestionowania polskich praw do używania portu handlowego, liczebności niemieckiej milicji obywatelskiej i dyskryminacji polskich firm, problemów z przyznawaniem gdańskiego obywatelstwa Polakom. Stanowisko opanowanego przez Niemców Senatu Wolnego Miasta było dla każdego kolejnego rządu RP wygodne, jak kamień w bucie.

Gdańscy Niemcy nigdy nie pogodzili się z oderwaniem od ojczyzny, Polacy nigdy nie przestali uważać Gdańska za polskie okno na Bałtyk. Ostatecznie sprawa Wolnego Miasta Gdańska stała się jednym z głównych pretekstów do niemieckiej napaści na Polskę i rozpoczęcia II  wojny światowej. Publicysta Paweł Hulka-Laskowski, na miesiąc przed wybuchem wojny, pisał na łamach gdańskiego numeru "Wiadomości Literackich": "Niemcy wcale nie potrzebują Gdańska jako portu, bo takich Gdańsków mają więcej, niż im obecnie potrzeba. Niemcy starają się o Gdańsk tylko dlatego, aby zdławić Polskę. Gdańsk nie jest ostatnim żądaniem Niemiec hitlerowskich, jest to tylko jeden z kolejnych etapów na drodze podboju całej Europy".

Bartłomiej Makowski

(Korzystałem z książek Józefa Wójcickiego "Wolne Miasto Gdańsk" oraz Stanisława Mikosa "Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów").