Od CK Armii do Wojska Polskiego

Henryk Sucharski urodził się w Gręboszowie w rodzinie wiejskiego szewca. Uczęszczał do II Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum w Tarnowie. Jako dziewiętnastolatek rozpoczął w 1917 r. służbę w Batalionie Zapasowym 32. Pułku Strzelców w Bochni CK Armii. 17 listopada zdał - już jako wojskowy - tzw. maturę wojenną. Jako kadet-aspirant trafił w maju 1918 roku do 9. Kompanii 32. Pułku Strzelców, która walczyła na froncie włoskim, jednak jego frontowa kariera została szybko przerwana – chory na malarię trafił do szpitala w Sanstino, a następnie do szpitala garnizonowego w Styrii.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Sucharski został powołany do wojska i w stopniu kaprala wcielony do 16. Pułku Piechoty Wojska Polskiego w Tarnowie. Walczył na froncie litewsko-białoruskim w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Już na froncie został podchorążym, a następnie podporucznikiem. Ochotniczo zgłosił się do 6. Dywizji Piechoty, gdzie dowodził kompanią w batalionie szturmowym.

Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. W roku 1921 wstąpił do służby zawodowej. W 1937 roku został dowódcą w Szkole Oficerskiej w Brześciu nad Bugiem. Rok później - już w stopniu majora - otrzymał przeniesienie na funkcję komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

1 września 1939 o godz. 4.45 placówka stała się jednym z pierwszych celów niemieckich. Atak na Westerplatte uważa się za symboliczny początek  II wojny światowej. Załoga - mimo przeważających sił wroga - broniła się do 7 września, chociaż Niemcy zakładali, że zajęcie Westerplatte zajmie im 15 minut.

Niemcy docenili bohaterstwo obrońców, traktując ich z honorami wojskowymi, a idącym do niewoli oficerom pozwolili zachować szable. Sucharski po przesłuchaniach trafił do obozu jenieckiego w Stablack. Potem był wielokrotnie przenoszony, aż trafił do Oflagu II D Gross-Born. Po wyzwoleniu przez oddziały brytyjskie w 1945 roku wszedł w skład II Korpusu Polskiego we Włoszech.

Już po zakończeniu wojny został dowódcą 6. Batalionu Strzelców Karpackich. Uczestniczył wówczas również w kursie dowódców oddziałów w Polskiej Szkole Taktycznej. W sierpniu 1946 roku Henryk Sucharski trafił do brytyjskiego szpitala wojskowego w Neapolu, gdzie 30 sierpnia zmarł w wyniku zapalenia otrzewnej. Jego pogrzeb odbył się 1 września na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima we Włoszech.

Posłuchaj, co Melchior Wańkowicz opowiada o pierwszym przypadkowym spotkaniu po wojnie z majorem Sucharskim.

W wyniku tego spotkania odkryty został nie tylko dziennik bohaterskiej obrony Westerplatte, który dzień po dniu prowadził major Henryk Sucharski, ale i Melchior Wańkowicz w książce "Westerplatte" utrwalił męstwo obrońców Wybrzeża.

Wrzesień 1939 - zobacz serwis specjalny

Kontrowersyjny bohater

W 1971 roku ekshumowano szczątki Sucharskiego i przeniesiono do Polski. 1 września urnę z jego prochami uroczyście pochowano na Westerplatte.

Przez lata był pośmiertnie honorowany jako dowódca bohaterskiej obrony Westerplatte. Po pewnym czasie jednak pojawiły się głosy twierdzące, że składnicą przez większość czasu w rzeczywistości dowodził zastępca Sucharskiego - kpt. Franciszek Dąbrowski, a sam major po załamaniu nerwowym miał namawiać do kapitulacji już 2 września. Część historyków ocenia także, że Sucharski był promowany przez władze komunistyczne w związku ze swoim wiejskim pochodzeniem. Kontrowersje są, ale fakt, że żaden z byłych podwładnych majora Sucharskiego nie deprecjonował roli i bohaterstwa byłego dowódcy, daje do myślenia.

im

Franciszek Dąbrowski urodził się 17 kwietnia 1904 roku w Budapeszcie. Już podczas I wojny światowej przejawiał on zamiłowanie do służby wojskowej. Od najmłodszych lat wyczekiwał odzyskania niepodległości przez kraj, by później móc nosić mundur polskiego żołnierza.

W służbie Polsce

W 1919 roku w wolnej Polsce wstąpił do Korpusu Kadetów we Lwowie. Po ukończeniu szkoły i awansie na podporucznika przydzielony został do 3. Pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku. Na początku grudnia 1937 roku został przeniesiony do Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. W rzeczywistości pełnił funkcję zastępcy komendanta Oddziału Wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.

Broniąc Westerplatte

Kapitan Franciszek Dąbrowski, jako specjalista od broni maszynowej szkolił żołnierzy. Na Westerplatte zastała go wojna, a on sam stanął na wysokości zadania.

Od 2 września 1939 był faktycznym dowódcą na Westerplatte. – Po ciężkim nalocie niemieckim na Westerplatte właśnie kapitan Dąbrowski kierował walką w następstwie szoku jakiego doznał po tym nalocie major Henryk Sucharski – słyszymy w audycji Mariana Dachniewskiego z 1987 roku.

– Podkreślam z całą stanowczością i odpowiedzialnością: gdyby nie Dąbrowski, nie byłoby historii Westerplatte – słyszymy w audycji. – Sucharski chyba nie wytrzymał napięcia i w drugim dniu po nalocie chciał poddać Westerplatte.

Po wojnie

Po ogłoszeniu kapitulacji Westerplatte to kapitan Franciszek Dąbrowski szedł na czele swoich żołnierzy, prowadząc ich do niewoli. Po pobycie w obozach jenieckich powrócił do Polski. Major Henryk Sucharski zmarł za granicą, przed śmiercią podobno przyznając rację tym, którzy Westerplatte poddać nie chcieli.

W 1950 roku Dąbrowski został uznany za inwalidę wojennego i zwolniony z powszechnego obowiązku służby wojskowej. Była to dla niego tragiczna wiadomość, ponieważ nie należała mu się jeszcze wojskowa emerytura. Wraz z rodziną opuścił Wybrzeże i przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował jako kasjer oraz szył pantofle.

Beznadzieję sytuacji Franciszka Dąbrowskiego potęgowała jeszcze postępująca gruźlica. Pobyt w sanatorium uchronił go jednak przed aresztowaniem w czasach stalinowskich. Zabrano mu legitymację PZPR i pozbawiono pracy. Rozliczne znajomości umożliwiły mu jednak podjęcie pracy w kiosku.

Partia sukcesywnie utrudniała funkcjonowanie oficera Wojska Polskiego w powojennej Polsce. Bohater obrony Westerplatte został uznany za "wrogiego sanacyjnego oficera". Dopiero po Październiku 56' komandor porucznik Franciszek Dąbrowski został zrehabilitowany. Wówczas przyznana mu została renta dla zasłużonych w obronie kraju oraz mieszkanie.

Niestrudzony

Schorowany i słaby wciąż głosił chwałę swoich żołnierzy z Westerplatte. Podjął się także działalności na rzecz utworzenia Związku Obrońców Westerplatte. 17 marca 1957 roku, dzięki jego zaangażowaniu, doszło do Zjazdu Obrońców Westerplatte.

Zmarł 24 kwietnia 1962 w wieku 58 lat. Został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Odrę, Nysę i Bałtyk i Odznaką Grunwaldzką.

Posłuchaj wspomnień o komandorze poruczniku Franciszku Dąbrowskim – bohaterze walk na Westerplatte.

mb

Sprzęt, pojazdy oraz broń zostały schowane pod pokładem okrętu. W najniżej położonych ładowniach ukryła się kompania szturmowa Krigsmarine.

Statek miał 130-metrowy stalowy kadłub i 11-metrowe działo o kalibrze 280 mm. Oprócz czterech dział ciężkich, hitlerowski pancernik posiadał dziesięć dział kalibru 150 mm, działa przeciwlotnicze, karabiny maszynowe i wyrzutnie torpedowe.

Niemcy podkreślali pokojowy cel wizyty. Naczelnik okręgu gdańskiego NSDAP Albert Forster, zapewnił generalnego komisarza Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku - ministra Mariana Chodackiego, że na Schleswigu nie ma wcale bojowej amunicji. Wobec takich zapewnień, mimo najgorszych przeczuć, Polacy nie mieli wyjścia i musieli zgodzić się na wpuszczenie okrętu do portu. Ze sztabu generalnego z Warszawy nadchodziły zalecenia: "nie dajcie się sprowokować, zachowajcie dyscyplinę".

Posłuchaj audycji Polskiego Radia "Wrzesień u wrót Gdańska"

Na ulicach Gdańska było pełno niemieckich flag i brunatnych mundurów. Gdańskie władze oświatowe odwołały w tym dniu zajęcia lekcyjne we wszystkich szkołach. Morscy kadeci brali udział w licznych festynach, imprezach i uroczystościach.

Zgodnie z protokołem przyjmowania obcych okrętów wojennych w wolnym mieście Gdańsku, dowódca pancernika Schleswig-Holstein, komandor Gustav Kleikamp złożył wizytę wysokiemu komisarzowi Ligi Narodów, prezydentowi senatu oraz komisarzowi generalnemu Rzeczpospolitej Polskiej, po czym odbyły się rewizyty tych osób na okręcie.

Pancernik miał zaatakować 26 sierpnia 1939. Jednak atak wstrzymały dwa wydarzenia: podpisanie w Londynie traktatu polsko-angielskiego oraz fakt powiadomienia Hitlera przez Mussoliniego, że Włosi nie są na tyle przygotowani, by mogli przystąpić do wojny u boku Niemiec. Hitler przesunął termin ataku na Polskę do momentu całkowitego zakończenia mobilizacji przez własne siły zbrojne.

O godzinie 4:30 rano 1 września 1939 Schleswig-Holstein odcumował od nabrzeża i ruszył w stronę zakola kanału portowego zwanego Zakrętem Pięciu Gwizdków. Powoli zaczął zbliżać się do Westerplatte. W kwadrans później działa pancernika otworzyły ogień. Do szturmu na Wojskową Składnicę Tranzytową z morza, lądu i powietrza ruszyło ponad 3 tysiące niemieckich żołnierzy. O 4.45 rozpoczęła się II wojna światowa.

mjm

Nadludzki wysiłek

Żołnierze nie byli przygotowani do kilkudniowej walki. Zadaniem załogi, dowodzonej przez majora Henryka Sucharskiego, było utrzymać się 12 godzin w walce, dlatego nie zachodziła potrzeba gromadzenia żywności, amunicji i lekarstw. Zapasy wystarczyły na krótko. Od 2 września obroną półwyspu dowodził zastępca majora Sucharskiego, kapitan Franciszek Dąbrowski.

- Siedem dni bez zmiany na posterunkach, bez światła, bez wody i bez spania - wspominał kapral Edward Łuczyński. - W nocy o spaniu nie było mowy, bo Niemcy podkradali się pod nasze placówki i trzeba było czuwać ze zwiększoną uwagą.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

- Nadzieja na pomoc trwała 12 godzin, a potem następne 12 godzin. Drugiego dnia, po bombardowaniu lotniczym zrodziła się desperacja. Nie było  innego wyjścia niż śmierć. Nie było już odwrotu - mówił porucznik Leon Pająk.

Siódmy dzień walk był dniem ostatecznym. 7 września 1939 zabrakło amunicji, a żołnierze byli skrajnie wyczerpani fizycznie. Major Henryk Sucharski podjął decyzję o kapitulacji. Zdawał sobie sprawę, że sytuacja w kraju jest trudna, a dalsza walka przyniosłaby tylko kolejne ofiary. W obronie Westerplatte zginęło 16 żołnierzy, a 50 zostało rannych.

Czytaj więcej w serwisie specjalnym "Wrzesień 1939">>>

Początek wojny

O godzinie 4:30 rano 1 września 1939 roku niemiecki pancernik Schleswig-Holstein odcumował od nabrzeża i ruszył w stronę zakola kanału portowego, zwanego Zakrętem Pięciu Gwizdków. Powoli zaczął zbliżać się do Westerplatte. W kwadrans później działa okrętu otworzyły ogień i do szturmu na Wojskową Składnicę Tranzytową ruszyło ponad 3 tysiące niemieckich żołnierzy z morza, lądu i powietrza. O godzinie 4.45 rozpoczęła się II wojna światowa.

Załogą Westerplatte był jeden oddział wartowniczy składający się ze 182 ludzi. Całe uzbrojenie stanowiło 5 wartowni, 1 działo polowe, 2 działka przeciwpancerne i 4 moździerze. Pomimo przytłaczającej przewagi wroga polscy żołnierze nieugięcie bronili placówki.

Na Westerplatte, u wejścia do portu gdańskiego znajdowała się Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa. Był to symbol polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Prawo do utrzymania straży wojskowej na półwyspie przyznała Polsce 7 grudnia 1925 roku Liga Narodów. Pierwszy oddział wartowniczy pojawił się na Westerplatte w styczniu 1926 roku.

25 sierpnia 1939 roku w godzinach porannych przybył do Gdańska, z kurtuazyjną wizytą, szkolny pancernik Schleswig-Holstein. W rzeczywistości był to dobrze uzbrojony okręt, przygotowany do ataku na Westerplatte.

Westerplatte po wojnie

W marcu 1940 roku utworzono na Westerplatte podobóz obozu koncentracyjnego w Stutthofie.

W 1946 roku rozpoczęto rozminowywanie terenu półwyspu. W lipcu tego roku na miejscu zniszczonej w 1939 roku wartowni nr 5 ustawiono krzyż i tablicę z nazwiskami poległych, tworząc symboliczny cmentarz.

W okresie stalinizmu Westerplatte było niewygodnym symbolem dla ówczesnych władz, które prześladowały żołnierzy służących w wojsku II Rzeczypospolitej. W 1962 roku na zlecenie władz komunistycznych z symbolicznego cmentarza usunięto krzyż, a na jego miejscu umieszczono czołg T-34 z 1945 roku.

W 1966 roku na półwyspie odsłonięto 25-metrowy pomnik Obrońców Wybrzeża. 1 września 1971 na cmentarzu złożono, sprowadzone z Włoch, prochy dowódcy Składnicy majora Henryka Sucharskiego.

W sierpniu 1981 roku w wyniku starań gdańskiej "Solidarności" na Westerplatte powrócił krzyż. Symboliczne znaczenie miało spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą, do którego doszło tam 12 czerwca 1987. Dwa lata później z półwyspu usunięto czołg T-34.

mk

Dysproporcja sił była ogromna. Poczty Polskiej broniło 57 pocztowców. Uzbrojeni w jeden karabin przeciwpancerny i trzy RKM-y stanęli do walki z niemal dwustoma Niemcami uzbrojonymi w samochód pancerny i artylerię. Pozbawieni pomocy, nie mieli żadnych szans, żeby tę walkę wygrać. Zgodnie z planami Sztabu Głównego Wojska Polskiego gdańscy pocztowcy mieli utrzymać placówkę ok. 6 godzin, ostatecznie bronili się ponad 14 godzin.

Atak na Pocztę Polską w Gdańsku.

Niemcy za pomocą benzyny chcieli spalić broniących. Pocztowcy wychodzili straszliwie poparzeni z budynku i nie mogli liczyć na zmiłowanie władz hitlerowskich. Po kapitulacji obrońcy zostali aresztowani. Obrońców Poczty Polskiej Niemcy potraktowali jak bandytów. Nie uznano ich za żołnierzy, ale jako tych, których żadna konwencja międzynarodowa ochroną nie obejmowała. Nie byli żołnierzami, nie mieli mundurów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Wobec pocztowców Niemcy zastosowali najprostszą interpretację przepisów z 1938 roku. Zostali - wbrew konwencjom - oskarżeni o działalność partyzancką i skazani na śmierć. Rozstrzelano wówczas 38 osób. Były to przepisy, które ustaliły nazistowskie władze III Rzeszy. Winni mordu sądowego nigdy nie zostali pociągnięci do odpowiedzialności. Przeciwnie – robili kariery w niemieckim wymiarze sprawiedliwości. 

Obronę Poczty w Gdańsku przeżyło zaledwie 5 osób. Posłuchaj wspomnień Franciszka Mielewczyka, jednego z ocalałych.

Na zbiorową mogiłę natrafiono w sierpniu 1991 roku w czasie prac budowlanych na gdańskim osiedlu Zaspa. W maju 1998 roku Krajowy Sąd w Lubece uniewinnił obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, skazanych na śmierć i rozstrzelanych. Sąd uznał, że we wrześniu 1939 roku na terenie Wolnego Miasta Gdańsk nie obowiązywało prawo wojenne III Rzeszy, na mocy którego - i to "z rażącym naruszeniem" tych przepisów - skazano polskich obrońców gdańskiej poczty. Lubecki sąd stwierdził, że postępowanie członków sądu, który wydał wyrok na pocztowców, można zakwalifikować jako zbrodnię sądową.

sa/PAP