Historia

Edmund Osmańczyk. Świadek historii, senior Polskiego Radia

Ostatnia aktualizacja: 10.08.2023 05:45
Pracował w Polskim Radiu we wrześniu 1939 roku i w czasie konspiracji. W Powstaniu Warszawskim redagował audycję "Dzień walki". – Był nowoczesnym, myślącym Polakiem – wspominał Edmunda Osmańczyka wieloletni pracownik Polskiego Radia Maciej Józef Kwiatkowski.
Edmund Osmańczyk w końcu lat 60. XX wieku
Edmund Osmańczyk w końcu lat 60. XX wiekuFoto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

110 lat temu, 10 sierpnia 1913 roku, urodził się Edmund Osmańczyk - dziennikarz, publicysta i politolog. 

Pochodził ze wsi Jagielno, położonej na skraju Śląska Opolskiego, który znajdował się w niemieckich granicach i nie wszedł w skład niepodległej Polski. Rodzina Osmańczyka kultywowała polską świadomość narodową i młody Edmund wzorem swoich przodków wyjechać pobierać naukę w szkole ojców marianów w podwarszawskich Bielanach. Ukończyłem je zdaniem matury w 1932 roku.

– Edmund Osmańczyk był człowiekiem wielkiego, nowoczesnego formatu. Wśród wielu tytułów do chwały i sławy niech nie zaginie jego wieloletnia serdeczna więź z Polskim Radiem. Po raz pierwszy wystąpił przed mikrofonem Polskiego Radia w Katowicach 19 października 1936 roku, bezpośrednio po zjeździe Związku Polaków w Niemczech na Górze św. Anny – mówił Maciej Józef Kwiatkowski w swojej audycji "Z historii radia". – Swemu pierwszemu wystąpieniu radiowemu dał tytuł "Byliśmy, jesteśmy, będziemy", który szybko stał się hasłem Polaków w Niemczech.

Posłuchaj
09:42 edmund osmańczyk (1)___f 48653_tr_0-0_117720730055d9f7[00].mp3 Audycja Macieja Józefa Kwiatkowskiego "Z historii radia" - odcinek poświęcony biografii Edmunda Osmańczyka. Życie do września 1939 roku. (PR, 28.10.1989) 

Osmańczyk był aktywnym działaczem funkcjonującego w dwudziestoleciu międzywojennym Związku Polaków w Niemczech. Był współtwórcą znaku organizacji, tzw. "rodła". W 1938 roku wziął udział w Kongresie Polaków w Niemczech, który został zorganizowany na 15-lecie działalności Związku. Nagrał wówczas przebieg wydarzenia na taśmie magnetofonowej i potajemnie przewiózł je do Polski. Sprawozdanie Osmańczyka zostało wyemitowane na falach wszystkich rozgłośni Polskiego Radia 12 marca 1938 roku.

Posłuchaj

09:25 edmund osmańczyk (2)___f 48764_tr_0-0_1177084300562f7a[00].mp3 Audycja Macieja Józefa Kwiatkowskiego "Z historii radia" - odcinek poświęcony biografii Edmunda Osmańczyka. Konspiracja radiowców. (PR, 4.11.1989)

Poświęcenie w czasie II wojny światowej

W sierpniu 1939 roku zdezerterował z Wehrmachtu i uciekł do Polski. 31 sierpnia rozpoczął pracę w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia jako redaktor audycji w języku niemieckim. W obawie przed wykryciem przez niemiecki wywiad posługiwał się pseudonimem Jan Gor, którego używał już do końca okupacji.

5 września nie zdecydował się na ewakuację wraz z dyrekcją Polskiego Radia i pozostał na stanowisku w ochotniczym zespole warszawskiej rozgłośni. Kontynuował redagowanie audycji w języku niemieckim i przygotowywał reportaże z frontu dookoła oblężonej Warszawy. 26 września otrzymał od prezydenta Stefana Starzyńskiego dowód na nazwisko Jana Krzemińskiego, dzięki któremu przeżył okupację niemiecką.

– Kamuflaż był tak dobry, że Osmańczyk wraz z dowodem dostał nawet ciocię Krzemińską, która była gotowa zawsze poświadczyć autentyczność tożsamości siostrzeńca – opowiadał Maciej Józef Kwiatkowski.

W latach okupacji służył w konspiracyjnym radiu i przygotowywał program na przewidywaną po wojnie Rozgłośnię Śląską.

Wziął udział w Powstaniu Warszawskim i od 9 sierpnia do 3 października 1944 roku wygłaszał codzienne komentarze w programie Polskiego Radia na falach powstańczej radiostacji "Błyskawica". Jego audycja nosiła tytuł "Dzień walki". 21 września zmarł jego czteromiesięczny synek. Osmańczyk opowiedział o jego śmierci na falach radiostacji:

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

– Przez 52 dni wołamy o pomoc dla żołnierzy i ludności cywilnej. Po wielokroć wołaliśmy o pomoc dla najbiedniejszych w stolicy, matek z małymi dziećmi, bo w Warszawie od 50 dni giną dzieci. A dziś rano wołającemu o tę pomoc pracownikowi Polskiego Radia zmarł jedyny synek maleńki, Łukasz Gor. Zagłodzony nie wytrzymał zapalenia płuc w zimnych ruinach domu na ulicy Wilczej. Matka krzyczy z rozpaczy, dobrzy ludzie zbijają trumienkę, a ja ojciec piszę 52. "Dzień walki", krzyk wołania o pomoc. Po to, aby wreszcie ustały krzyki oszalałych z rozpaczy matek. 52 dni nóż wbija się w serce. Warszawa walczy – odczytał tekst komentarza Maciej Józef Kwiatkowski w swojej audycji.

Posłuchaj
08:59 edmund osmańczyk (3) ___f 48938_tr_0-0_1177261000568700[00].mp3 Audycja Macieja Józefa Kwiatkowskiego "Z historii radia" - odcinek poświęcony biografii Edmunda Osmańczyka. Powstanie Warszawskie i pierwsze lata po wojnie. (PR, 11.11.1989) 

Lata powojenne

W 1945 roku działał w Komitecie Obywatelskim Polaków Śląska Opolskiego, który powstał na rzecz opieki polskiej ludności Śląska i ustanowienia na jego obszarze polskiej administracji. Jako korespondent wziął udział w zdobyciu Berlina, a następnie relacjonował przebieg konferencji poczdamskiej i procesów norymberskich.

W 1946 roku napisał książkę "Sprawy polskie", w której zachęcał Polaków do wytężonej pracy oraz przewidywał odbudowę gospodarczą Niemiec i konieczność powojennej współpracy z niedawnym wrogiem. Wywołała wiele kontrowersji i po kilku latach została wycofana z obiegu przez komunistów. Sam Osmańczyk w okresie stalinizmu jako korespondent z Niemiec dał się zaangażować w propagandową machinę nowej władzy.

Posłuchaj

09:46 edmund osmańczyk (4) ___f 48893_tr_0-0_117747430056e7dd[00].mp3 Audycja Macieja Józefa Kwiatkowskiego "Z historii radia" - odcinek poświęcony biografii Edmunda Osmańczyka. Działalność powojenna. (PR, 11.11.1989) 

Po wojnie ponownie znalazł się w Polskim Radiu. Pracował wiele lat jako korespondent zagraniczny. W 1952 roku po raz pierwszy został posłem na Sejm PRL, którym był z przerwami aż do 1985 roku. W 1956 roku zwrócił uwagę na potrzebę rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej, której sam był członkiem. Był członkiem Rady Państwa w latach 1979-1980.

Sierpień 1980 roku stał się przełomem dla Edmunda Osmańczyka, który stopniowo zaczął przechodzić do opozycji wobec władzy komunistycznej. Wziął udział w obradach Okrągłego Stołu po stronie opozycji, a w wyborach z 4 czerwca 1989 roku zdobył mandat senatora z okręgu opolskiego z listy Komitetu Obywatelskiego "Solidarność".

sa

Czytaj także

Powstanie Warszawskie. Radiostacja "Błyskawica" – kawałek wolnej Polski zapisany w dźwięku

Ostatnia aktualizacja: 08.08.2019 06:00
- Pracowaliśmy z duszą na ramieniu, ale to, że na falach eteru mówiło się o Polsce to była wielka satysfakcja. To była frajda, że się jest na tym skrawku niepodległej Polski po tych koszmarnych kilku latach okupacji - wspominał Jeremi Przybora, który był jednym ze spikerów radiostacji "Błyskawica".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wspomnienia radiowców o wrześniu 1939 roku i pracy w konspiracji

Ostatnia aktualizacja: 30.09.2023 06:00
– Każdy z nas wierzył, że musi wypełnić swoją rolę do końca – opowiadał Józef Małgorzewski, spiker Polskiego Radia. – Dopóki los tego wymaga, musimy trwać na posterunku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Związek Polaków w Niemczech – "Polska jest naszą matką"

Ostatnia aktualizacja: 27.08.2023 05:44
Związek Polaków w Niemczech - założony 27 sierpnia 1922 - pracował na rzecz utrzymania świadomości narodowej polskiej ludności. Do jego zadań należało "zdobycie dla ludności polskiej w Niemczech praw mniejszości narodowej i obrona jej interesów we wszystkich dziedzinach". 
rozwiń zwiń