Likwidacja obozu w Kozielsku rozpoczęła się 3 kwietnia 1940. Tego dnia zabrano do transportu pierwszą grupę ok. 300 jeńców. Podobny los spotkał Polaków przetrzymywanych w obozach w Starobielsku i Ostaszkowie. Był to początek masowych egzekucji polskich jeńców wojennych, przeprowadzonych przez NKWD.

Prof. Stanisław Swianiewicz – świadek zbrodni

Prof. Stanisław Swianiewicz został zabrany z obozu w Kozielsku 29 kwietnia 1940 roku. O tym, co przeżył opowiadał w audycji Tadeusza Katelbacha "Zbrodnia w Katyniu" w grudniu 1961 roku na antenie Rozgłośni Polskiej RWE.

- Los zdarzył, że jestem jedynym polskim oficerem, który odbył drogę z transportem z Kozielska do stacji kolejowej Gniazdowo, w pobliżu Katynia - powiedział. - W dniu 30 kwietnia 1940 roku, byłem w pobliżu tego miejsca kaźni, chociaż wówczas nie wiedziałem, co się tam działo.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Naoczny świadek bestialstwa funkcjonariuszy NKWD wspominał:

- Mnie wezwano 29 kwietnia. Po odseparowaniu nas w oddzielnym budynku dano nam na drogę nieco chleba i śledzi oraz przekazano nowemu zespołowi konwojentów, którzy przeprowadzili bardzo dokładną rewizję, odbierając wszystkie ostre przedmioty, po czym przewożono nas ciężarówkami do przejazdu kolejowego w pobliżu stacji, gdzie na bocznicy czekało na nas sześć wagonów więziennych, do których nas załadowano po 14 ludzi do przedziału.

Wywożeni w niewiadomym celu

Pociąg w pewnym momencie się zatrzymał. Prof. Swianiewicz został odseparowany od reszty żołnierzy. Przez niewielki otwór w wagonie, do którego go wsadzono obserwował całą sytuację. W pewnym momencie zobaczył autobus z zamalowanymi oknami. Podjeżdżał pod wagon, zabierał polskich jeńców i odjeżdżał w nieznanym kierunku. Po pół godzinie wracał i operacja się powtarzała.

- Zastanawiałem się nad tym, na czym ta operacja polegała - opowiadał. - Było dla mnie jasne, że miejsce, do którego wożono moich kolegów znajdowało się gdzieś niedaleko, prawdopodobnie w odległości kilku kilometrów. Dlaczego w ten piękny, wiosenny dzień nie kazano im maszerować, jak zwykle to czyniono przy transportach do poprzednich miejscowości? Dlaczego te nadzwyczajne środki ostrożności, dlaczego bagnety na karabinach eskorty. Na to pytanie nie miałem odpowiedzi, lecz wówczas wśród blasków owego wiosennego dnia nie przyszło mi do głowy, że przecież to może być egzekucja – mówił Swianiewicz.

Ofiary ze Starobielska

Obóz starobielski był najmniej liczny. Łącznie zgromadzono tam ok. 4 tys. polskich jeńców. Było wśród nich kilkuset lotników, wielu pracowników wojskowych instytucji badawczych, a także spora grupa duchownych-kapelanów różnych wyznań. Wśród oficerów rezerwy znajdowało się kilkunastu profesorów i docentów wyższych uczelni, 400 lekarzy, po kilkuset prawników, inżynierów i nauczycieli, wielu literatów, dziennikarzy, działaczy stronnictw politycznych i organizacji społecznych.

W momencie likwidacji, w kwietniu 1940 roku, w starobielskim obozie przebywało ośmiu generałów, a wśród nich m.in.: Stanisław Haller, Leon Bilewicz, Kazimierz Orlik-Łukowski, Piotr Skuratowicz.

Mord na polskich jeńcach w ZSRR był precyzyjnie zaplanowany i skrupulatnie przeprowadzony. Pozbawił Polskę niemal połowy jej przedwojennego korpusu oficerskiego. Bezlitośnie zgładzono najbardziej patriotyczną i oddaną Polsce rzeszę ludzi. A następnie, gdy zbrodnia została odkryta, cynicznie - mimo oczywistych dowodów winy - przerzucono winę na innego agresora - Niemców.

Ocalony z Ostaszkowa

Losy Stefana Suchego, który jako młody policjant trafił pod koniec 1939 roku do obozu w Ostaszkowie, przedstawiła w audycji dokumentalnej, nadanej w grudniu 1990 roku, Barbara Grębecka. Dotarła do jego córki – Joanny Kozioł.
 
Stefan Suchy pochodził z Ropczyc. Cudem przeżył. Wraz z kolegą uciekł z transportu. Często przypominał dramatyczne zdarzenia sprzed lat, ale nigdy nie pozwolił się nagrać. Córka zrobiła to podstępem. W audycji słyszymy te nagrane z ukrycia wspomnienia.
 
- Ojciec zatrudnił się jako kucharz – mówiła Joanna Kozioł. - Przypuszczał, że to się dobrze nie skończy, był cały czas w strachu, szczególnie że były takie straszne przesłuchania. Co można było chcieć od policjanta, który przepracował w służbie zaledwie miesiąc. Ojciec miał dwadzieścia kilka lat wtedy. Losy tych policjantów były okropne i w ogóle tych wszystkich ludzi aresztowanych na wschodzie po wkroczeniu Sowietów do Polski w 1939 roku.

W godzinach rannych, w każdym z bloków funkcjonariusze NKWD wyczytywali nazwiska osób, które tego dnia miały opuścić obóz w Ostaszkowie. Na spakowanie się dawano więźniom pół godziny, po czym odjeżdżających grupowano w sali kinowej urządzonej w dawno nieczynnej cerkwi. Potem, innymi drzwiami wyprowadzano ich na plac przed cerkwią, na którym pozostałym jeńcom nie wolno było w tym czasie przebywać.

Stefan Suchy wyskoczył z transportu koło Dawidowa. Był z nim jeszcze jeden więzień.
- Wyskoczyłem i leżałem pod nasypem – mówił. - Najgorsze było to czekanie. Czekałem na strzał, czekałem na śmierć.

Posłuchaj wspomnień świadków zbrodni dokonanej na polskich jeńcach wojennych z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

bs

22 kwietnia 1908 roku przyszła na świat Janina Lewandowska, pilot i jedyna kobieta-ofiara zbrodni katyńskiej. Prawdopodobnie zginęła w dniu swoich trzydziestych drugich urodzin.

Kliknij w obrazek, wejdź na strony serwisu specjalnego i dowiedz się więcej o zbrodni katyńskiej:

Była córką generała Józefa Dowbór-Muśnickiego, dowódcy powstania wielkopolskiego. W młodości pasjonowała się śpiewem, studiowała w konserwatorium muzycznym, lecz wobec sprzeciwu ojca nie zdecydowała się na karierę estradową.

Ukochała przestworza

Swoją przyszłość związała z lotnictwem. W 1936 roku zdobyła licencję pilota motorowego.  

- Jeszcze jako licealistkę ojciec zabierał ją na zawody lotnicze do Ławicy koło Poznania. Już w 1930 roku skoczyła ze spadochronem z wysokości 5 tys. metrów. Według relacji ówczesnej prasy była jedyną kobietą, która z tejże wysokości skoczyła – mówił w reportażu Bożeny Falkowskiej "Janka. Anatomia Zbrodni" Józef Grajek, prezes Towarzystwa Pamięci Generała Józefa Dowbor-Muśnickiego.

Podczas kursów szybowcowych poznała swojego przyszłego męża, Mieczysława Lewandowskiego. Pobrali się 10 czerwca 1939. Ich małżeńskie życie przerwała wojna. Janina zgłosiła się do służby. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do Polski 17 września 1939 została wzięta do niewoli przez Armię Czerwoną.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Ofiara zbrodni

Janina Lewandowska trafiła do obozu w Ostaszkowie, następnie przewieziono ją do Kozielska. - W obozie pomagała księdzu Ziółkowskiemu w organizowaniu tajnego życia religijnego – opowiadał Józef Grajek.

Mąż Janiny trafił do niemieckiej niewoli. Udało mu się uciec. Przedostał się na Zachód, gdzie walczył w polskich siłach powietrznych. Takiego szczęścia nie miała siostra Janiny Lewandowskiej, która zginęła rozstrzelana przez Niemców.

Post mortem

Ciało jedynej kobiety-ofiary zbrodni katyńskiej zostało ekshumowane przez Niemców. Czaszka Janiny Lewandowskiej trafiła do prof. Gerarda Butza. W 1945 roku została ukryta przez prof. Bolesława Popielskiego w obawie przed UB i NKWD.

Jaka była historia Janiny Lewandowskiej? Co działo się z jej doczesnymi szczątkami? Posłuchaj reportażu Bożeny Falkowskiej.

Wiosną 1940 roku na polityczne zlecenie ścisłego kierownictwa Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) NKWD zamordowała ponad 20 tysięcy Polaków. Na mocy rozkazu Stalina w lesie katyńskim zginęło ponad 4 tysiące osób, w Charkowie - 3,8 tysięcy, w Miednoje - 6 tysięcy, w łagrach zaś położonych na terenach zajętych przez ZSRS - ponad 7 tysięcy.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Jeńcy byli zabijani strzałem w tył głowy, ciała zakopano w masowych grobach. Eksterminacja policjantów, funkcjonariuszy korpusu ochrony pogranicza i żołnierzy była częścią planu wyniszczenia polskiej inteligencji. Miało to ułatwić komunistom indoktrynację polskiego społeczeństwa i było elementem budowy socjalistycznego świata.

Zbrodnia ukrywana przez Związek Sowiecki ujrzała światło dzienne w 1943 roku, ale dopiero w latach 90. XX wieku Rosjanie przyznali się do politycznej odpowiedzialności za dokonanie tego makabrycznego mordu. Mimo tego władze w Moskwie do tej pory nie chcą uznać zbicia 20 tysięcy Polaków za ludobójstwo.

Katyń, Charków, Miednoje, Bykownia... Tragedia, która dotknęła cały polski naród. Zbrodnia, która pochłonęła 21 857 ofiar. Planowa eksterminacja polskiej inteligencji. Żołnierze, urzędnicy, literaci, matematycy, księża, policjanci, strażnicy graniczni, lekarze, adwokaci, inżynierowie, poeci, naukowcy... Zabijano strzałem w tył głowy, z rękoma związanymi za plecami, z ustami zakneblowanymi trocinami.

"Katyń 1940" w archiwach Polskiego Radia

Przypominamy archiwalne nagrania z albumu "Katyń 1940" wydanego w 2008 roku przez Polskie Radio na zlecenie prezesa zarządu Krzysztofa Czabańskiego pod honorowym patronatem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego.

- Wszyscy oficerowie zamordowani w Katyniu zostaną awansowani o jeden stopień - posłuchaj przemówienia prezydenta Lecha Kaczyńskiego w czasie uroczystości "Katyń pamiętamy - uczcijmy pamięć bohaterów" z 9 listopada 2007 roku:

- W 1943 roku w kwietniu, kiedy radio niemieckie poinformowało o Katyniu, to na nas padła groza - fragmenty wspomnień ks. Zdzisława Peszkowskiego, więźnia Katynia, w audycji "Cudem ocalały", Polskie Radio, 2005 rok:

3 grudnia 1941 roku, podczas spotkania z generałami Władysławem Sikorskim i Władysławem Andersem, Józef Stalin zapytany o los polskich oficerów więzionych od 1939 roku w ZSRR odpowiedział, że zostali zwolnieni i zbiegli do Mandżurii. Dyktator dobrze wiedział, że pomordowani oficerowie leżą w lesie katyńskim. Sam wydał rozkaz ich zgładzenia.

Posłuchaj fragmentu zeznań pisarza Józefa Mackiewicza przed komisją Kongresu Stanów Zjednoczonych, powołaną w 1952 roku do zbadania zbrodni katyńskiej: 

Fragment audycji "Raport", nadanej w Polskim Radiu w kwietniu 2006 roku. Prof. Włodzimierz Bolecki mówił o pisarzu Ferdynandzie Goetlu, jednym ze świadków odkrywania polskich grobów w Katyniu. Napisał on o tym raport, który złożył w Polskim Czerwonym Krzyżu oraz przed Kongresem Stanów Zjednoczonych. NKWD wydało na niego wyrok śmierci, musiał uciekać z Polski. Władze komunistyczne w PRL skazały go na zapomnienie:

Posłuchaj fragmentu reportażu Bożeny Falkowskiej z 2007 roku pt. "Janka. Anatomia zbrodni" o Janinie Lewandowskiej, córce gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, jedynej kobiety zamordowanej w Katyniu:

"Post Mortem - jak poszukiwaliśmy grobów zaginionych oficerów w latach 1991 i 1994" - rozmowa ze Stanisławem Mikkem. Fragment audycji Elżbiety Łukomskiej "Zapiski ze współczesności", marzec/kwiecień 2005:

"Tajemnice czaszki katyńskiej" - fragment reportażu z 2007 roku Anny Sekudewicz o historii czaszki polskiego oficera zamordowanego w Katyniu, która przeleżała w duńskim laboratorium 60 lat:

pkur, im

Agresja sowiecka. 17 września 1939- zobacz serwis specjalny

Nóż w plecy

Na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Wacław Grzybowski, ambasador II RP w Moskwie w 1939 roku, wspominał tragiczny dzień.

- 17 września w środku nocy otrzymałem telefon z sekretariatu wicekomisarza z zawiadomieniem, że pragnie mi on przekazać ważne oświadczenie rządu sowieckiego i zapytuje, czy mógłbym przybyć do niego o 3.00 rano - wspominał Wacław Grzybowski, ambasador RP w Moskwie.

Dalej mówił: - Byłem przygotowany na złe wiadomości, ale te, które na mnie czekały, były jeszcze gorsze. Odczytano mi tekst noty Mołotowa mówiącej, że państwo polskie przestało istnieć, wobec czego rząd sowiecki nakazał swym wojskom przekroczyć granicę Polski. Zaprotestowałem gwałtownie przeciwko kłamstwu i kategorycznie odmówiłem przyjęcia noty. Gdy opuszczałem gabinet była godzina 4.30. O 5.00 wojska sowieckie wtargnęły na terytorium Polski. 

Posłuchaj wspomnień Wacława Grzybowskiego:

Więcej dowiesz się na stronie serwisu wrzesień 1939.polskieradio.pl

Posłuchaj, czym był dla Polski wrzesień 1939 roku:

O godzinie 5 rano Armia Czerwona przekroczyła wschodnią granicę Rzeczpospolitej. Dwie godziny później Radio Moskwa rozpoczęło nadawanie tekstu noty sowieckiej. W przemówieniu radiowym Wiaczesława Mołotowa znalazły się m.in. takie słowa: "Nie ma już Warszawy jako stolicy państwa polskiego. Nikt nie wie o miejscu pobytu polskiego rządu. [...] Rząd wyraża mocną pewność, że nasza robotniczo-włościańska Armia Czerwona wykaże i tym razem swoją potęgę bojową, uświadomienie oraz dyscyplinę oraz że wykonując swoje wielkie wyzwoleńcze działanie, okryje siebie nowymi wyczynami, bohaterstwem i sławą".

Wrzesień 1939 roku w Polskim Radiu. Posłuchaj!

- Są takie daty w historii, kiedy nawet beznamiętny historyk może poczuć pod powieką łzę i zaciskające się pięści. Taką datą jest na pewno 17 września - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz na antenie Polskiego Radia. - To przypadek bezprzykładnej, niesprowokowanej agresji, agresji haniebnej, bo dokonanej na upadające, krwawiące, ale walczące państwo sąsiada, agresji ludobójczej - dodał historyk. 

Cynizm Stalina

Stalin dobrze wiedział, że Zachód nie ruszy na pomoc Polsce. - Z kolei Zachód wiedział, że Stalin wyruszy na pomoc Hitlerowi - powiedział w Polskim Radiu prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Stali czekał z decyzją na potwierdzenie inercji Francji, potem ruszył na Polskę.

W wyniku agresji radzieckiej zaginęło bez wieści lub było zamordowanych strzałem w tył głowy około 14.500 polskich oficerów. Blisko 3 miliony Polaków wywieziono do łagrów, z czego milion pięćset tysięcy zmarło z głodu i wycieńczenia.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Podpisany 23 sierpnia 1939 pakt Ribbentrop-Mołotow okazał się porozumieniem dwóch zbrodniarzy, którzy gotowali się do podboju świata.

Czwarty rozbiór Polski

Sowiecka napaść na Polskę była realizacją układu podpisanego w Moskwie przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa oraz ludowego komisarza spraw zagranicznych ZSRS Wiaczesława Mołotowa, pełniącego jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych.

Integralną częścią sowiecko-niemieckiego paktu o nieagresji, był tajny protokół dodatkowy. Jego drugi punkt, dotyczący bezpośrednio Polski, brzmiał następująco:

"W wypadku terytorialnych i politycznych przekształceń na terenach należących do Państwa Polskiego granica stref interesów Niemiec i ZSRS przebiegać będzie w przybliżeniu po linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Kwestia, czy w obopólnym interesie będzie pożądane utrzymanie niezależnego Państwa Polskiego i jakie będą granice tego państwa, będzie mogła być ostatecznie wyjaśniona tylko w toku dalszych wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozstrzygną tę kwestię na drodze przyjaznego porozumienia".

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Po napaści Niemiec na Polskę, Anglia i Francja nie wywiązały się z umów sojuszniczych. Kiedy broniących się Polaków od tyłu zaatakowali Sowieci, zostali oni pozbawieni złudzeń. Zachód nie miał zamiaru ginąć za Polskę.

Archiwalne audycje Polskiego Radia oraz RWE na temat agresji sowieckiej, komentarze historyków, filmy, zdjęcia oraz wspomnienia świadków znajdziesz w serwisie specjalnym Wrzesień1939.polskieradio.pl.

Przewodniczącym komisji, powołanej przez Izbę Reprezentantów Kongresu Stanów Zjednoczonych, został Ray John Madden (1892-1987), prawnik i kongresmen Partii Demokratycznej z Indiany. To z jego inicjatywy po jedenastu latach od popełnienia zbrodni katyńskiej i ośmiu latach od ujawnienia jej przez Niemców Amerykanie zaczęli badać okoliczności zabicia polskich jeńców wojennych. Wcześniej, pomimo posiadanej wiedzy na temat mordu w Katyniu, nie poruszano tej sprawy, nie chcąc doprowadzić do zadrażnień w stosunkach z ZSRS - ówczesnym sojusznikiem w walce z III Rzeszą.

Zmowa milczenia

Władze USA i Wielkiej Brytanii już w 1943 roku miały informację o tym, że zbrodni na polskich jeńcach dokonali Sowieci. Jednak opublikowane w 1944 roku wyniki prac sowieckiej Komisji Specjalnej Nikołaja Burdenki, propagujące tezę o odpowiedzialności niemieckiej za zbrodnię, zostały przyjęte z milczącą aprobatą mocarstw zachodnich. Prezydent USA Franklin D. Roosevelt był osobiście zaangażowany w zatajanie prawdy o Katyniu. Przekonanie o możliwości pokojowego współistnienia z ZSRS panowało przez pierwsze lata po II wojnie światowej, a to nie sprzyjało podjęciu jakichkolwiek działań w celu wyjaśnienia okoliczności zbrodni.

Zwycięstwo komunistów w Chinach w 1949 roku i wojna w Korei zmieniło wszystko. Stało się jasne, że stosunki z byłym sojusznikiem muszą ulec przewartościowaniu. Zaczęła się zimna wojna.

Pierwszym sygnałem świadczącym o możliwości podjęcia przez administrację amerykańską działań w sprawie katyńskiej było powołanie w 1949 roku - z inicjatywy dziennikarza Juliusa Epsteina (1901-1975) oraz byłego ambasadora USA w Warszawie Arthura Blissa Lane'a (1894-1956) - Amerykańskiego Komitetu do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (The American Committee for the Investigation of the Katyn Massacre, Inc.).

Wprawdzie była to inicjatywa społeczna i jeszcze w 1950 roku cenzurowano np. audycje Głosu Ameryki, w których pojawiały się wątki katyńskie, jednak już rok później polityka władz USA uległa zmianie. Priorytetem stała się wojna propagandowa z ZSRS. Orędownicy ujawnienia prawdy o Katyniu dostali zielone światło, choć należy mieć świadomość, że część wysoko postawionych polityków amerykańskich wykazała się cynizmem - to, co wcześniej "zamiatano pod dywan", stało się doskonałym pretekstem do "dokopania" przeciwnikowi na forum międzynarodowym.

Komisja Maddena

W takich okolicznościach powstała Specjalna Komisja Śledcza do Zbadania Faktów, Dowodów i Okoliczności Mordu w Lesie Katyńskim (Select Committee to Conduct an Investigation of the Facts, Evidence and Circumstances of the Katyn Forest Massacre), która zgodnie z amerykańską tradycją miała uprawnienia prokuratorskie.

ZBRODNIA KATYŃSKA - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY:

Od nazwiska przewodniczącego nazywano ją komisją Maddena. Oprócz niego w skład organu weszli Daniel L. Flood z Pensylwanii (demokrata), Thaddeus M. Machrowicz z Michigan (demokrata), George A. Dondero z Michigan (republikanin), J. Foster Furcolo z Massachusetts (demokrata), Alvin K. O'Konski z Wisconsin (republikanin) oraz Timothy P. Sheehan z Illinois (republikanin). Większość członków komisji miała polskie korzenie lub była uzależniona od głosów Polonii, co było przyczyną wielu ironicznych komentarzy w PRL-owskich mediach, sugerujących partykularyzm amerykańskich polityków.

Śledztwo

Komisja miała rozpocząć przesłuchania dopiero w 1952 roku, jednak Ray John Madden zwołał pierwsze posiedzenie już 11 października 1951 roku. Nagłe przyspieszenie prac było spowodowane koniecznością przesłuchania świadka, który za dwa tygodnie miał udać się na front koreański. Był nim amerykański podpułkownik Donald B. Stewart, który od lutego 1943 roku przebywał w niemieckiej niewoli w Afryce Północnej. W końcu kwietnia tegoż roku został zmuszony przez Niemców do wzięcia udziału w wyjeździe grupy oficerów alianckich - jeńców wojennych - do Katynia i uczestniczenia w wizji lokalnej miejsca ekshumacji zwłok pomordowanych.

Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej

Przesłuchania prowadzone były w Londynie, Neapolu, Frankfurcie nad Menem i Berlinie, gdzie powołano specjalną podkomisję. Komisja gromadziła wszystkie możliwe dowody, które miały jakikolwiek ze sprawą. Przesłuchano 81 świadków kluczowych i około 200 w wątkach pobocznych. Zebrano ponad 100 relacji pisemnych. Przed komisją stanęli m.in. politycy, pracownicy wywiadu, eksperci, którzy brali udział w pracach ekshumacyjnych w Katyniu, gdy Niemcy odkryli ciała tysięcy jeńców. Zeznawali także Polacy: premier Stanisław Mikołajczyk, świadek Katynia Józef Czapski, który na rozkaz gen. Władysława Andersa zajmował się poszukiwaniem "zaginionych" polskich oficerów oraz Tadeusz Romer, były polski ambasador w ZSRS.

Wnioski

Raport Końcowy (Final Report) przyjęty został przyjęty przez kongresmenów i skierowany do druku z datą 22 grudnia 1952 roku. Czytamy tam:

"Komisja jednomyślnie stwierdza, że dowody przedstawione w pierwszym etapie prowadzonego przez nią dochodzenia ponad wszelką wątpliwość wskazują na to, że sowieckie NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) dokonało masowego mordu oficerów armii polskiej w Lesie Katyńskim koło Smoleńska w Rosji nie później niż wiosną 1940 roku".

W raporcie padły nazwy miejscowości: Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków. Liczbę ofiar określono na około 15 tysięcy.

Józef Czapski. Serwis specjalny Polskiego Radia

Komisja zaproponowała przekazanie Zgromadzeniu Ogólnemu Narodów Zjednoczonych pisemnych zeznań, wraz z innymi materiałami dowodowymi i wynikami jej dochodzenia, celem wniesienia do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości pozwu przeciw ZSRS o popełnienie zbrodni stanowiącej pogwałcenie praw wszystkich cywilizowanych narodów. Później rekomendację uzupełniono zapisem, aby - w sytuacji niepodjęcia przez Narody Zjednoczone proponowanych działań - prezydent USA zwrócił się o pomoc do międzynarodowej komisji, złożonej z przedstawicieli państw innych niż Niemcy i Związek Sowiecki, która mogłaby wydać zalecenia zgodne z wymogiem sprawiedliwości.

W kwietniu 2017 roku dr Witold Wasilewski z Instytutu Pamięci Narodowej tak mówił o powołaniu komisji Maddena i jej pracach:

- Wnioski amerykańskiej komisji były jednoznaczne: odpowiedzialnych za zbrodnię katyńską, nazwaną ludobójstwem, trzeba postawić przed międzynarodowym sądem – mówił dr Witold Wasilewski na konferencji promującej publikację IPN "Mord w lesie katyńskim", zawierający przetłumaczone po raz pierwszy w całości na język polski przesłuchania przed amerykańską komisją.

Grzech zaniechania

Żadna z rekomendacji komisji nie została wcielona w życie. ONZ pochłonięta konfliktem w Korei dążyła do łagodzenia stosunków z blokiem wschodnim, więc podjęcie rękawicy rzuconej przez Amerykanów w sprawie katyńskiej nie było jej na rękę. Utworzenie komisji międzynarodowej było z góry skazane na niepowodzenie, a kolejni prezydenci Stanów Zjednoczonych byli pochłonięci wewnętrznymi rozgrywkami politycznymi i o wiele poważniejszymi problemami na arenie międzynarodowej, niż losy wymordowanych jeńców pochodzących z kraju pozostającego w sowieckiej strefie wpływów, czyli - de facto - wrogiego.

Nie można jednak dyskredytować dorobku komisji Maddena. To dzięki jej pracom prawda o mordzie katyńskim ujrzała światło dzienne. Zebrano niezwykle cenny materiał, który był podstawą do dalszych badań - tym razem już historyków.

Rozgłos i celność wniosków komisji wywołały wściekłość Moskwy i Warszawy, które rozpętały bezprecedensową kampanię propagandową, deprecjonującą ustalenia Amerykanów i podtrzymującą kłamliwą tezę o niemieckiej zbrodni na polskich jeńcach wojennych.

Dr Witold Wasilewski w 2017 roku wyjaśnił, dlaczego nie przeprowadzono międzynarodowego dochodzenia w sprawie zbrodni katyńskiej zakończonego wyrokiem sądowym:

Zbrodnia katyńska na rozkaz Stalina

Prawda o zbrodni katyńskiej była ukrywana przez ponad pół wieku. Dopiero 13 kwietnia 1990 roku władze ZSRR przyznały, że zbrodnię popełniło NKWD. Jako winni wskazani zostali wówczas komisarz NKWD Ławrientij Beria i jego zastępca Wsiewołoda Mierkułow. Tego samego dnia prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow przekazał prezydentowi Polski Wojciechowi Jaruzelskiemu pierwsze dokumenty archiwalne dotyczące zabicia Polaków.

Dwa lata później - 14 października 1992 roku - na polecenie prezydenta Borysa Jelcyna, naczelny archiwista państwowy Rosji Rudolf Pichoja wręczył prezydentowi Lechowi Wałęsie w Belwederze kopie głównych dokumentów, dotyczące sprawy katyńskiej. Dokumenty zostały opublikowane w 1992 roku w Polsce w zbiorze "Katyń. Dokumenty ludobójstwa", a w Rosji w pierwszym numerze miesięcznika "Woprosy istorii" w 1993 roku.

W 2000 roku, w 60. rocznicę zbrodni katyńskiej, w Charkowie, Katyniu i Miednoje zostały otwarte polskie cmentarze.

Śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej prowadzi Instytut Pamięci Narodowej. Historycy IPN uważają "zbrodnię katyńską" za ludobójstwo, ze względu na jej ideologiczne umotywowanie względami klasowymi, a faktycznie narodowymi oraz jej masowość. We wrześniu 2005 roku zakończyło się czternastoletnie śledztwo rosyjskiej prokuratury wojskowej. Rosjanie uznali, że mord nie był zbrodnią ludobójstwa i nikogo nie postawili przed sądem.