13 lutego 1969 roku zmarł Kazimierz Wierzyński, poeta i prozaik, krytyk teatralny, naczelny redaktor "Przeglądu Sportowego" (1926-1931) i złoty medalista olimpijskiego konkursu sztuki z 1928 rku za zbiór wierszy "Laur Olimpijski".

Urodził się w Drohobyczu w 1894 roku. W 1912 roku Wierzyński zdał maturę. Przez rok studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim polonistykę, romanistykę i filozofię, a przez rok następny – na uniwersytecie w Wiedniu – slawistykę, filozofię i germanistykę.

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do ochotniczej formacji wojskowej Legion Wschodni (dowodzonej przez gen. Józefa Hallera). Później, po jego rozwiązaniu, został wcielony do armii austriackiej. W połowie 1915 roku trafił do rosyjskiej niewoli. Po wojnie przedostał się do Warszawy.

Życie Skamandryty

Warszawa to ważny przystanek w życiu poety, to tu tak naprawdę wszystko się zaczęło. Najpierw został współpracownikiem pisma młodzieży akademickiej "Pro Arte et Studio". Wieczorami zasiadał z innymi poetami w kawiarni Pod Picadorem, aż w końcu wraz z Antonim Słonimskim, Julianem Tuwimem, Janem Lechoniem i Jarosławem Iwaszkiewiczem stworzył grupę poetycką Skamander.

– "Skamander" miał podtytuł: "Miesięcznik poetycki", ale miesiące, w których się ukazywał, miały własną fantazję, rządziły się według nieprzewidzianego kalendarza i następowały w nieprzewidzianej kolejności – mówił Kazimierz Wierzyński w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1962 roku. – Słowem: pismo wychodziło wtedy, gdy można było opłacić drukarnię.

Posłuchaj, co o pracy grupy poetyckiej Skamander i redakcji pisma o tej samej nazwie mówił Kazimierz Wierzyński na antenie RWE. Posłuchaj również wzruszającego przemówienia Wierzyńskiego na pogrzebie innego Skamandryty, Jana Lechonia.

Emigracja

Jeszcze przed wojną Wierzyński cieszył się w kraju wielką popularnością, był u szczytu sławy, otrzymywał najważniejsze nagrody. Osiągnął wszystko, co poeta mógł osiągnąć. Jako jedyny Skamandryta był członkiem Polskiej Akademii Literatury.

W 1927 roku wydał "Laur olimpijski" – rok później Wierzyński wystawił swój tomik do konkursu w związku z IX Igrzyskami Olimpijskimi w Amsterdamie. Przy tłumaczeniu z tomiku wypadł jeden utwór. Wierzyński konkurs wygrał, co przyniosło mu międzynarodową sławę.

We wrześniu 1939 roku wraz z zespołem "Gazety Polskiej" ewakuował się do Lwowa. Stamtąd przedostał się do Francji, a po 1941 roku przez Portugalię i Brazylię do Stanów Zjednoczonych.

Wojenne dzieje Wierzyńskiego wytyczone są przez wiersze. Każdego roku wojny wydawał nowy tomik poezji. Ze swoimi wierszami trafił na front: drukowany w pismach obozowych. Jeden z najbardziej wstrząsających tomików wierszy okresu wojny to właśnie "Krzyże i miecze" Wierzyńskiego.

Sercem przy ojczyźnie

– Jest rzeczą rozpaczliwie tragiczną, że ten kraj, który ma tylu najbardziej w świecie ujmujących, cywilizowanych, inteligentnych i patriotycznych ludzi spychany jest wstecz, do ciemnych wieków – o wydarzeniach Marca '68 na antenie RWE mówił Kazimierz Wierzyński.

Do ukochanego kraju już nigdy nie wrócił. Współpracował z londyńskimi "Wiadomościami" Mieczysława Grydzewskiego. Publikował w paryskim Instytucie Literackim, współpracował z Radiem Wolna Europa. Audycje Kazimierza Wierzyńskiego dostępne są w serwisie Radia Wolności.

Niespodziewana śmierć

– Zapowiedział, że wstąpi do wypożyczalni, żeby oddać jakieś książki. Nie przyszedł, choć zabrał ze sobą – mówiła o ostatnich godzinach życia Wierzyńskiego Maria Danilewicz-Zielińska. – Przedtem wstąpił do ordynującego w sąsiedztwie biblioteki lekarza, tam właśnie nawaliło mu serce: ambulans, szpital. Zmarł wieczorem tego samego dnia.

Zmarł w Londynie 13 lutego 1969 roku. Dosłownie na kilka godzin przed śmiercią zakończył pracę nad zbiorem wierszy "Sen mara". Po 9 latach prochy poety sprowadzono do Polski.

– Miał dar przewidywania, niemal jasnowidzenia, jak przystało wielkiemu poecie – podkreślała Maria Danilewicz-Zielińska w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

mb

6 grudnia 1919 roku odbył się pierwszy publiczny występ grupy Skamander. Swoją nazwę poeci wzięli ze strofy z "Akropolis" Stanisława Wyspiańskiego: "Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą".

Skamandra tworzyło w zasadzie pięciu poetów: Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim i Kazimierz Wierzyński. Grupa zaczęła formować się wśród studentów Uniwersytetu Warszawskiego już w czasie I wojny światowej wokół czasopisma "Pro Arte et Studio".

Na zdjęciu: Portret Juliana Tuwima pędzla Stanisława I. Witkiewicza, źr. Wikiemdia Commons/dp 

Poeci odrodzonej Polski 

Formalne powstanie grupy zbiegło się z odrodzeniem Polski. -To, co zrobili Skamandryci, to zdystansowanie się wobec polskiego modernizmu, Młodej Polski - wyjaśniał w audycji Michała Montowskiego z cyklu "Kultura w Radiowej Jedynce" dr Marek Gumkowski, literaturoznawca. - Zdystansowali się od zapatrzonego w siebie, indywidualistycznego, smęcącego poety.

Na zdjęciu: Kazimierz Wierzyński, źr. Wikimedia Commons/dp 

Choć, w przeciwieństwie do grup awangardowych początku XX w., Skamandryci nie opracowali nigdy programu, to można doszukać się w ich twórczości elementów wspólnych. Poezja Skamandrytów z jednej strony wyrażała zachłyśnięcie się wolnością i zrzucenie narodowowyzwoleńczego brzemienia, z drugiej cechowała się dążeniem do zrozumienia i uczestnictwa w otaczającej rzeczywistości. Członkowie grupy nie stronili od odwoływania się do twórców poprzednich epok.

Na zdjęciu: Fragment okładki książki "Inne życie. Biografia Jarosława Iwaszkiewicza". Wydawnictwo Iskry 

Demokratyzacja poezji

Dążenie do demokratyzacji odrodzonego państwa natchnęło członków grupy: Skamandryci ze swojej działalności uczynili zawód, a twórczość miała trafiać do zwykłych ludzi. Poeci ze Skamandra występowali w warszawskiej kawiarni Picador, w której działalność grupy została zainicjowana 29 listopada 1919. - Na jednym z pierwszych pikadorejskich spotkań Tuwim deklamował parodię wiersza "Nie rusz Andziu tego kwiatka". To była po prostu zabawa, to nie były jakieś napuszone wystąpienia polityczne - wyjaśniał literaturoznawca.

W trakcie największej aktywności grupy (1920-28) ich trybunę stanowiło czasopismo "Skamander". Miesięcznik ukazywał się ponownie w latach 1935-39.

Na zdjęciu: Jan Lechoń, przed 1933, Wydawnictwo Komitetu Głównego Tygodnia Książki Polskiej, źr. Wikimedia Commons/dp

Rozpad Skamandra

Entuzjazm niepodległościowy Skamandrytów, który łączył grupę, zaczyna zanikać się wraz z zabójstwem prezydenta Narutowicza w 1922 roku. Podziały między poetami pogłębiały się stopniowo na tle stosunku do wydarzeń politycznych:  przewrotu majowego w 1926 roku, czy rozpadu obozu sanacyjnego po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku.

Na zdjęciu: Antoni Słonimski. Źr.: Antoni Słonimski. Alfabet wspomnień, PIW, Warszawa, 1975 Wikimedia Commons/dp. 

Grupa, której pragnieniem było uczestnictwo i afirmacja życia w odrodzonej Polski, nie wytrzymała wewnętrznych kryzysów, które zaczęły gnębić Rzeczpospolitą.

Posłuchaj audycji o grupie Skamander.

bm

Jarosław Iwaszkiewicz umarł z tęsknoty za Hanią

41 lat temu zmarł Jarosław Iwaszkiewicz, poeta, prozaik, współtwórca grupy "Skamander", wieloletni redaktor naczelny "Twórczości".

Iwaszkiewicz przyszedł na świat na terenie obecnej Ukrainy, we wsi Kalnyk. Naukę rozpoczął w Warszawie, od 1909 uczył się i mieszkał w Kijowie, gdzie później rozpoczął naukę na Uniwersytecie Kijowskim. Podczas studiów udzielał korepetycji. To doświadczenie odbiło się echem i stało kanwą jego późniejszej twórczości, co ukazał Andrzej Wajda w swojej ekranizacji "Panien z Wilka", w której wystąpił sam autor. Film Wajdy to niejedyny przypadek ekranizacji dzieła Iwaszkiewicza. Adaptacji filmowej doczekały się m.in. "Matka Joanna od Aniołów" i (dwukrotnie) "Tatarak".

Wśród skamandrytów

Do Warszawy z Kijowa przeniósł się w 1918 roku. Tutaj, wraz z grupą poetów natchnionych radością z odzyskanej niepodległości sformował grupę poetycką "Skamander". Grupę tworzyli, prócz Iwaszkiewicza, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Julian Tuwim i Kazimierz Wierzyński.

"Pan Tadeusz" przywrócił wiarę w Polskę

Radość z odzyskanej niepodległości nie trwała długo. Przerwał ją brutalnie wybuch II wojny światowej. - Po wrześniu 1939 roku nic absolutnie nie mogłem czytać - wspominał Iwaszkiewicz na antenie Polskiego Radia w audycji Jerzego Pytlakowskiego z cyklu "Słuchamy razem". - Upadły same podstawy państwa polskiego. Trzeba było jakoś oprzytomnieć, uwierzyć w trwałość kultury polskiej, narodu polskiego. Wtedy po jakimś miesiącu bardzo ciężkich przeżyć pierwszą książką, jaką wziąłem do ręki, był "Pan Tadeusz". I faktycznie, to wielkie dzieło, ta epopeja, która jest jednocześnie rekapitulacją kultury polskiej, ożywiło we mnie wiarę w naród.

Willa Iwaszkiewiczów w Stawisku, autor: Marek i Ewa Wojciechowscy, źr. Wikimedia Commons/CC

Być może lektura Mickiewiczowskiego klasyka zmotywowała Iwaszkiewicza do podjęcia działań w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. W szczytowym momencie działalności w jego majątku ukrywało się ok. 40 osób, w tym Żydzi - za swoje działania został uhonorowany później tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

- 4 miesiące mieszkałem po Powstaniu Warszawskim i muszę powiedzieć, że jego sposób zachowania, aczkolwiek zdawało mi się, że go dobrze znam, był dla mnie zaskoczeniem: trudno było o człowieka bardziej opanowanego i bardziej wyrozumiałego - Roman Jasiński w audycji Walentyny Toczyskiej.

Po wojnie

Po wojnie stanął na czele "Związku Literatów Polskich".  Był też posłem na Sejm PRL siedmiu kadencji. Aktywny twórczo był niemal do końca swych dni. - Zawsze boję się zaczynać coś większego, bo obawiam się, że już nie skończę  - wyznawał pod koniec życia Iwaszkiewicz w rozmowie dla Polskiego Radia.

Zmarł 2 marca 1980.

Posłuchaj audycji z udziałem Jarosława Iwaszkiewicza.

bm

13 marca 1899 roku urodził się Jan Lechoń, poeta, pisarz, współtwórca grupy Skamander.

Na świat przyszedł jako Leszek Józef Serafinowicz. Wbrew rozpowiadanym w czasach dwudziestolecia międzywojennego plotkom, które sprowadzały na niego nienawiść antysemitów, Lechoń nie miał żydowskich korzeni, wywodził się z rodziny o szlacheckim rodowodzie, pochodzenia tatarskiego.

Poezja: walka z demonem grafomanii

Przygodę z poezją rozpoczął jeszcze przed maturą, wydał w tych latach dwa tomiki wierszy: "Na złotym polu" (1912) i "Po różnych ścieżkach" (1914). W 1916 rozpoczął naukę na Uniwersytecie Warszawskim. Wkrótce, wraz ze współredaktorami "Pro Arte et Studio" założył grupę "Skamander". Więcej o grupie poetów-witalistów czytaj tutaj.

Poważnym debiutem Lechonia był zbiór "Karmazynowy poemat" (1920). Choć poeta został pozytywnie przyjęty przez krytyków, to, jak sam wspominał, praca nad tomikiem była dla niego uciążliwa.

- Mój wysiłek, nie powiedziałbym świadomy, ale podświadomy, aż do wydania "Karmazynowego poematu" polegał na pokonaniu banalności (…). To mnie skłoniło do tego, żeby starać się być jak najmniej grafomanem, to znaczy pisać jak najmniej. Wierzę w tego demona i doświadczyłem w bardzo przykry sposób jego na mnie wpływu (…). Sprowadzał na mnie stan pewnej choroby psychicznej, czy nerwowej. W tym stanie napisałem moje dwa pierwsze tomy - wspominał na antenie Radia Wolna Europa okoliczności powstania "Karmazynowego poematu" i "Srebrne i czarne". Fragmenty wypowiedzi wykorzystano w audycji Grażyny Gronczewskiej z cyklu "Finezje literackie. Poeci polscy".

Przyjaźń, którą rozbiła historia

W Skamandrze rozpoczęła się przyjaźń Lechonia z Julianem Tuwimem trwająca ćwierć wieku. Przyjaźń przetrwała odmienność poglądów obu poetów: pierwszy sympatyzował z sanacją, drugi skłaniał się coraz bardziej w stronę lewicy. Lechoń w chwili wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję attaché kulturalnego w Paryżu, Tuwim przedostał się do Francji przez Rumunię. W obliczu klęski Francji razem uszli do Hiszpanii, później do Brazylii, by ostatecznie znaleźć się w Nowym Jorku. Poetów poróżniła ideologia: Lechoń był krytyczny wobec współpracy zachodnich aliantów z ZSRR, a po wojnie nie chciał wracać do rządzonej przez komunistów ojczyzny, Tuwim wybrał zgoła odmienną drogę.

- Ostatnia rozmowa Lechonia z Tuwimem odbyła się 22 maja 1942, niespełna miesiąc później Lechoń napisał dramatyczny list do swojego przyjaciela, w którym zerwał swoją przyjaźń - wyjaśniała dr Małgorzata Ptasińska-Wójcik w audycji Ewy Stockiej-Kalinowskiej.

Tragiczny los za oceanem

- Lechoń źle się czuł w Nowym Jorku, o tym pisał w swoich dziennikach (…) on się cały czas czuł tam obco - mówiła gość audycji.

Mimo to Lechoń na emigracji prowadził bardzo aktywne życie: współpracował z "Wiadomościami" Grydzewskiego i z Radiem Wolna Europa.

Posłuchaj dźwięków z archiwum Radia Wolna Europa związanych z Janem Lechoniem.

Oderwanie od polskiej kultury, nowa okupacja, pod którą znalazł się kraj, utrata dobytku i pamiątek po ucieczce z Francji, wreszcie krytyka środowiska polonijnego ze względu na homoseksualizm wpędziły poetę w bardzo ciężki stan psychiczny.

- W Warszawie stały rozmaite pomniki, dzisiaj zapomniane (…) był pomnik Paskiewicza przed późniejszym pałacem Rady Ministrów. Dane mi było widzieć, kiedy te pomniki zostały zburzone i dzisiaj myślę, że nadejdzie chwila, kiedy te pomniki, te gmachy, które są poświęcone władztwu przemocy w Polsce, tak samo zostaną zburzone i że w Warszawie wszystko będzie jak dawniej: polskie i boże - mówił poeta na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1952 roku. Tego momentu nie doczekał, popełnił samobójstwo 8 czerwca 1956 roku.

bm

– Lechoń, wysoki, chudy, nerwowy, kapryśny, o zmiennych nastrojach, 18-letni student uniwersytetu, znał całą Warszawę, mnóstwo pisarzy, aktorów, polityków, anegdot, plotek, uszczypliwości – wspominał Kazimierz Wierzyński najmłodszego ze Skamandrytów. Słuchaliśmy również archiwalnych wypowiedzi Stanisława Balińskiego i Mieczysława Grydzewskiego, a także głosu samego poety.

Rozmawialiśmy ponadto z historykiem literatury prof. Maciejem Urbanowskim oraz z prof. Beatą Dorosz, autorką książki "Lechoń i Tuwim - dzieje trudnej przyjaźni" - opowiadała ona m.in. o okolicznościach, które doprowadziły do samobójstwa Jana Lechonia w 1956 r. w Nowym Jorku.

8 czerwca minie 60 lat od śmierci poety, dlatego z radiowych archiwów wydobyliśmy także sprawozdanie z nowojorskiego pogrzebu Jana Lechonia - wraz z emocjonalną przemową Kazimierza Wierzyńskiego.

***

Tytuł audycji: Strefa literatury

Prowadziła: Dorota Gacek

Goście: prof. Beata Dorosz (edytorka listów Jana Lechonia i Mieczysława Grydzewskiego, autorka książki "Lechoń i Tuwim - dzieje trudnej przyjaźni"), prof. Maciej Urbanowski (historyk literatury z Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Z nagrań archiwalnych: Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Stanisław Baliński i Mieczysław Grydzewski

Data emisji: 5.06.2015

Godzina emisji: 21.30

mc/mm

W 1912 roku Iwaszkiewicz zdał maturę w kijowskim gimnazjum i rozpoczął studia prawnicze na tamtejszym uniwersytecie. W 1918 roku przyjechał do Warszawy i związał się ze środowiskiem skupionym wokół kabaretu Pikandor, a potem z grupą literacką Skamander. Cztery lata później ożenił się i zamieszkał w Podkowie Leśnej.

- To nie Anna była potrzebna mężowi, ale mąż zaczął być konieczny do egzystowania Anny Iwaszkiewiczowej. Ona była nieco wyabstrahowana z rzeczywistości, on się nią opiekował, dbał, żeby zjadła coś na śniadanie, ubrała się stosownie, nie zapomniała rękawic, czapki - mówi Radosław Romaniuk, literaturoznawca.

Gość radiowej Jedynki przyznaje też, że relacje między małżonkami zmieniły się wraz ze zmianą sytuacji politycznej. - Anna bardzo broniła aktywności męża w zasadzie do okresu stalinizmu, kiedy to okazało się, że nie będzie "dobrego socjalizmu", że będzie on radziecki. Jej sytuacja była bardzo niezręczna, z jednej strony potępiała poglądy męża, ale z drugiej strony wiedziała, że nie ma w tym złych intencji, niskich pobudek, o jakie go podejrzewano - tłumaczy Radosław Romaniuk.

Jaką grę z władzą komunistyczną prowadził Jarosław Iwaszkiewicz? Kogo uratował? O tym w nagraniu audycji.

***

Tytuł audycji: Ludzie Niepodległości w paśmie Eureka

Prowadzi: Artur Wolski

Data emisji: 26.02.2017

Godzina emisji: 16.10

mg/pg

Po odnalezionej przez Beatę Dorosz na uniwersytecie w Yale korespondencji Lechoń-Grydzewski, która ukazała się dziesięć lat temu, teraz opublikowany został kolejny ważny dla historii literatury polskiej i osób śledzących dzieje twórczości pisarzy zgromadzonych w kręgu "Wiadomości" tom korespondencji Wierzyński-Lechoń. 

W czerwcu 1941 Kazimierz Wierzyński mieszka już w USA, a Jan Lechoń ciągle czeka na wizę do USA. Niebawem osiądzie w Nowym Jorku, a choć Wierzyńscy mieszkać będę zaledwie 100 kilometrów dalej i nierzadko będą się spotykać, to częste listy pozostaną ważnym świadkami myśli poetów. Korespondencja dotyczy głównie spraw polskich. Czesław Miłosz w liście do Jarosława Iwaszkiewicza napisze z sarkazmem, że wymienieni poeci żyją niejako w "bańce mydlanej spraw polskich". Cały czas są to sprawy ważne jak: przyjazd Karskiego, katastrofa w Gibraltarze, nowy rząd na uchodźstwie, przekradanie się kolegów z kręgu emigracji politycznej do synekur PRL-owskich.

W audycji Beata Dorosz opowiadała o listach Lechonia, które obudziły w Wierzyńskim "instynkt krzywdy ludzkiej", co związane było z donosami części środowiska polskiego na Lechonia w czasie, gdy starał się o pracę w Komitecie Wolnej Europy. Badaczka literatury mówiła też o słynnej życiowej niepraktyczności Lechonia i pozostawionym przez niego rękopisie, którego odczytanie mocno utrudniła pewna sugestia jego psychoterapeuty.

***

Tytuł audycji:  O wszystkim z kulturą

Prowadzi:  Anna Lisiecka

Goście:  Beata Dorosz (historyczka litertaury)

Data emisji: 7.06.2017

Godzina emisji: 18.00

bch/mz

Kazimierz Wierzyński zatytułował cykl swoich opowieści  "Pamiętnik poety". Jak sam stwierdził w pierwszej z tych gawęd: "Pamiętnik poety,  jeśli nie ma być autobiografią, może być tylko pamiętnikiem wierszy. Istotnie każdy wiersz ma swoją historię albo przynajmniej historyjkę. Trudno zapamiętać wszystkie takie przygody literackie i trudno o wszystkich opowiadać, zwłaszcza jeśli wierszy jest dużo, a przecież nie mogę ukryć, że napisałem ich z górą sześćset".

Poeta zaczyna wspomnienia w 1907-mym  roku, kiedy był uczniem gimnazjum w Stryju. Wtedy jako 13-stolatek napisał swój pierwszy wiersz. Ostatnie opowieści dotyczą września 1939 roku, gdy Wierzyński na zawsze wyjechał z Polski. W gawędach znajdziemy barwny obraz życia kulturalnego Polski międzywojennej. Pisarz przedstawił w tym cyklu portrety swoich przyjaciół i znajomych. Są to postaci zarówno z kręgów literackich -  Staff, Żeromski Dąbrowska, Skamandryci, jak i z kręgów politycznych lub wojskowych - Piłsudski, Narutowicz, Wieniawa-Długoszowski. Te radiowe gawędy są źródłem do poznania biografii ich autora , ale stanowią też wyjątkowy dokument epoki, która minęła.

Po wielu latach od śmierci Wierzyńskiego ukazała się wersja książkowa tych radiowych opowieści zatytułowana "Pamiętnik poety". Jej edytor Paweł Kądziela napisał we wstępie: "Pisany z perspektywy ćwierć wieku trwającej emigracji "Pamiętnik poety" jest świadectwem przemian w widzeniu i ocenie własnego dzieła przez autora "Wolności tragicznej". Spojrzenie pisarza na twórczość przedwojenną przypomina wędrowca patrzącego na zdobyte przez siebie szczyty z przełęczy, która zaprowadziła go już na inne wzniesienia." 

***

Tytuł audycji: Głosy z przeszłości 

Przygotowała: Dorota Gacek

Data emisji: 11-15.02.2019

Godzina emisji: 12.45

mko

"Skokiem przesadzam trybuny, mijam krzyczące stadiony"

Wydany w 1927 roku "Laur olimpijski" to zbiór czternastu wierszy o tematyce sportowo-olimpijskiej pisanych w stylu charakterystycznym dla grupy poetyckiej Skamander, której Kazimierz Wierzyński (1894-1969) był współtwórcą. W 1928 roku tom został zgłoszony przez Polski Komitet Olimpijski do Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury, odbywającego się podczas olimpiady w Amsterdamie, i zdobył złoty medal w konkurencji prac lirycznych.

100 lat Polskiego Komitetu Olimpijskiego - serwis specjalny

- Sukces Wierzyński zawdzięcza w olbrzymiej mierze tłumaczowi, który perfekcyjnie przełożył wiersze na niemiecki. W tym języku czytali jurorzy i zachwycili się – mówiła literaturoznawczyni prof. Anna Nasiłowska w Polskim Radiu w 2012 roku.

Jeden z utworów w "Laurze olimpijskim" poświęcony jest fińskiemu lekkoatlecie Paavo Nurmiemu. Zapraszamy do wysłuchania tekstu wiersza "Nurmi" czytanego przez samego Kazimierza Wierzyńskiego.

Drugim medalem zdobytym przez polskich artystów w Amsterdamie był brąz dla grafika Władysława Skoczylasa (1883-1934) za jego cykl akwarel pod tytułem "Plakaty".

Polska rzeźba i grafika na podium

Dwukrotnym medalistą olimpijskich konkursów jest rzeźbiarz Józef Klukowski (1894-1944). W 1932 roku artysta wywalczył złoty medal za rzeźbę "Wieńczenie zawodnika" na olimpiadzie w Los Angeles, a 1936 roku w Berlinie srebrny medal za "Piłkarzy".

W tych latach doceniono także innych twórców sztuki. W Los Angeles srebro w grafice zdobyła Janina Konarska (1900-1975), malarka, graficzka i ilustratorka, uczennica Władysława Skoczylasa, a od 1934 roku żona Antoniego Słonimskiego (1895-1976), kolejnego poety z grupy Skamander. Z kolei w Berlinie rzeźbiarz, malarz i grafik Stanisław Ostoja-Chrostowski (1897-1947) dostał brązowy medal w konkurencji reklamowej sztuki graficznej.

Trochę spóźniony "Dysk olimpijski"

Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury w 1936 roku, tak jak cała olimpiada w Berlinie, odbywał się w cieniu rosnącej potęgi niemieckiego totalitaryzmu. W konkurencji literackiej Polski Komitet Olimpijski zgłosił powieść Jana Parandowskiego "Dysk olimpijski". Pierwotnie dzieło miała startować w konkursie w Los Angeles w 1932 roku, ale praca nad książką trwała tak długo, że pierwsze polskie wydanie ukazało się dopiero rok później.

Po latach Jan Parandowski (1895-1978) wspominał w Polskim Radiu, że w kontekście konkursu to spóźnienie "było fatalne". Nie było mowy, by w Berlinie wygrał reprezentant Polski.

 – Jak mi potem opowiadał Stefan Zweig, samo pojęcie "polski pisarz" było nie do przyjęcia. To był przecież najgorszy czas, za trzy lata będzie wojna – mówił w 1973 roku.

Nie dało się jednak zupełnie pominąć artystycznej wartości "Dysku olimpijskiego. Jan Parandowski stanął na podium jako brązowy medalista.

Złoto dla "Symfonii Olimpijskiej"

Ostatni w historii Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury w 1948 roku okazał się szczęśliwy dla polskiej muzyki. Kompozytor i dyrygent Zbigniew Turski (1908-1979) zdobył w Londynie złoty medal za "Symfonię Olimpijską". Przed kolejnymi igrzyskami, z inicjatywy Sigfrida Edströma (1870-1964), przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, na zawsze zrezygnowano z organizacji zawodów dla artystów.

mc

Antydekadent

Leopold, syn Františka Staffa, lwowskiego cukiernika, ukończył C. K. V Gimnazjum we Lwowie, a w latach 1897-1901 studiował prawo, filozofię i romanistykę na Uniwersytecie Lwowskim. Pierwszy tom poezji wydał na samym początku XX wieku. "Sny o potędze" ukazały się w 1901 roku, w szczytowym okresie rozwoju Młodej Polski.

Czerpiąc obficie z tradycji kierunku, 23-letni artysta stał się zarazem krytykiem jego dekadenckiego nurtu. Przełamał młodopolski pesymizm i skierował się w stronę afirmacji życia w jego złożoności i bogactwie.

Był to wynik poszukiwań literackich prowadzonych już od pewnego czasu. Jeszcze jako student wygłosił w 1900 roku odczyt "Rekonwalescencja końca wieku", w którym postulował m.in., aby "znaleźć upodobanie w życiu, nauczyć się je cenić, nauczyć się czuć jego rozkosze, jego piękno, to, co w nim jest dobre".

Kameleon

Kolejnymi książkami dawał wyraz swojemu przywiązaniu do idei przezwyciężenia egzystencjalnej nudy. W nastrojowym "Dniu duszy" z 1903 roku (ze słynnym lirykiem "Deszcz jesienny") i innych tomikach coraz silniej objawiała się chęć wyrażenia (w duchu nie tylko franciszkańskim) harmonii świata i aktywnej zgody na życie.

Kształtowana wówczas "poezja zwyczajności" splatała się, wraz z kolejnymi zbiorami wierszy, z filozofią czerpiącą wiele z idei epikurejskich czy stoickich. Pod wpływem twórców francuskich Staff przeszedł przez okres poetyki klasycyzmu, a po I wojnie światowej zrewolucjonizował polską literaturę tomem poezji awangardowej "Ścieżki polne" (1919). W kolejnych tomach poświęcił się liryce miłosnej, doświadczeniom religijnym i zachwytom nad majestatem przyrody.

"Zmienność Staffa wprawiała współczesnych w zakłopotanie, ponieważ prawie zawsze był aktualny; a przy samym końcu życia, po drugiej wojnie światowej, znalazł się pod wpływem bardzo młodych poetów" - pisał o poecie Czesław Miłosz.

Poeta - mędrzec, poeta - uczeń

W okresie międzywojennym, gdy Staff przekroczył czterdziestkę, młodsi koledzy z grupy poetyckiej Skamander obrali go na swego duchowego przywódcę. Jego twórczość była wzorem dla poetów z kawiarni Pod Picadorem, którzy chcieli wyrazić zarówno zachwyt nad życiem i codziennością, jak i przywiązanie do dawniejszych tradycji literackich.

Sam Leopold Staff, zawsze aktywnie uczestnicząc w życiu literackim, również od strony instytucjonalnej (był m.in. prezesem Polskiej Akademii Literatury), inspirował się młodymi artystami, nawet jako 70-latek.

"Staff był przyjazny młodym, cenił ich i obserwował ich twórczość" - pisze Irena Maciejewska w książce "Leopold Staff". "W dwudziestoleciu łączyła go przyjaźń z młodszym o pokolenie Tuwimem. Po wojnie (...) zaprzyjaźnił się z debiutującym wówczas Różewiczem, którego poezję, tak niepodobną do własnej, wysoko cenił. Przez kontakt ze współczesnością odnawiał własną poezję. Pozostał do końca otwarty na coraz to nowe formy życia i sztuki" - dodaje.

"Zostanie po mnie pusty pokój"

W połowie lat 50. dobiegający osiemdziesiątki Leopold Staff rozpoczął przygotowania do zamknięcia swojej biografii. Pracował nad odtworzeniem pamiętników, które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego (przedsięwzięcia tego nigdy nie ukończył). Wydał pięciotomowe "Wiersze zebrane", w których umieścił wszystkie książkowe wydania swojej poezji, z wyjątkiem "Dziewięciu muz" (tomik ukazał się rok po śmierci autora).

– Był jednym z pierwszych XX-wiecznych starych poetów. I umiał być starym poetą – mówiła w 2017 roku historyk literatury prof. Anna Czabanowska-Wróbel.

W jednym z ostatnich wierszy Leopolda Staffa czytamy: "Zostanie po mnie pusty pokój / I małomówna, cicha sława". – To jedna z najlepszych autocharakterystyk Staffa. W ciągu swego długiego artystycznego życia zaproponował sporo formuł, które wyrażały jego twórczość, niewiele zaś znajdziemy u niego wypowiedzi bezpośrednio odnoszących się do jego biografii – powiedziała prof. Anna Czabanowska-Wróbel.

14 marca 1957 roku umarła żona Leopolda Staffa. Pod koniec maja tego roku poeta spalił papiery osobiste i wyjechał do Skarżyska-Kamiennej do swojego przyjaciela ks. Antoniego Boratyńskiego. Odszedł 31 maja. 3 czerwca pochowano go w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.

mc