19 lutego 1812 roku w Paryżu urodził się Zygmunt Krasiński, poeta, dramatopisarz, prozaik, filozof, autor "Nie-Boskiej komedii", zaliczany w XIX wieku obok Juliusza Słowackiego i Adama Mickiewicza do trójki polskich "wieszczów”.

Przyszedł na świat w bogatej rodzinie potomków polskich magnatów. Ojciec Zygmunta – Wincenty Krasiński - był generałem w służbie Napoleona Bonapartego, dowódcą elitarnej formacji wojska polskiego 1. Pułku Szwoleżerów w gwardii przypisanej do ochrony samego cesarza. Ojcem chrzestnym Zygmunta był sam Napoleon, choć to nie on trzymał go do chrztu. Nadano mu, zgodnie z tradycją, pięć imion – Napoleon, Stanisław, Adam, Feliks i Zygmunt. Był jedynakiem. Matkę stracił, gdy miał kilkanaście lat. Ojciec drugi raz się nie ożenił, poświęcił się wychowaniu syna. Chciał, żeby ten spełnił jego wszystkie życiowe aspiracje. Jednym z założeń było, że Zygmunt poświęci się pracy w dyplomacji cara Rosji.

"Ludzie usłyszą tylko twarde szczęki. Ja dniem i nocą słyszę serce moje. Ono tak bije na krwi mojej falach jak gwiazda brzmiąca na wirach błękitu…”

Krasiński debiutował w 1828 jako autor makabrycznych "Powieści gotyckich”, w których badacze literatury dopatrzyli się charakterystycznych cech całego pisarstwa Krasińskiego. Jego obsesją było cierpienie, zagłada i śmierć. Całe życie rozdarty był przez wewnętrzny konflikt między życiowym konwenansem a etosem romantycznej walki narodowowyzwoleńczej. W późniejszym czasie – około roku 1847 - wieszcz zastąpił skrajną rozpacz dotychczasowych dzieł przesłaniem etyki chrześcijańskiej, która z czasem, uzupełniona o myśl mesjanistyczną, przerodziła się w żarliwe odniesienia do ewangelicznej miłości.

"Jestem wierszokletą z niebiańskimi dźwiękami w sercu”

- Po odkryciu poezji Norwida, Krasiński został wyrzucony z grona tzw. trzech wieszczów. A mimo wszystko wciąż trwa – mówił w Polskim Radiu prof. Andrzej Fabianowski z Instytutu Literatury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. – Wciąż jest obecny w świadomości społecznej, nie tylko jako autor genialnej "Nie-boskiej komedii”, ale jako największy epistolograf polskiego romantyzmu.

Krasiński jest autorem listów wydanych w trzech tomach pt. "Listy do Delfiny Potockiej". Jan Kott, krytyk literacki, nazwał te listy "najwybitniejszą pozycją polskiego romantyzmu". Delfinę – kobietę wybitnej urody i uzdolnioną sopranistkę, której Fryderyk Chopin chciał słuchać na łożu śmierci i zadedykował "Koncert fortepianowy f-moll" - poznał Zygmunt Krasiński w Neapolu w 1838 roku. Gwałtowny romans przerodził się w najgłębsze uczucie w życiu Krasińskiego, w dodatku odwzajemnione.

W lipcu 1843 roku pod wpływem nacisków ojca ożenił się z Elizą Branicką (1820-1876), malarką, której uczucie i zalety charakteru ocenił dopiero na łożu śmierci. Podyktował wtedy wyznanie, w którym zakwestionował swoje życie: "Głupi, przez całe życie szukałem anioła, nie wiedząc, że mam go przy swoim boku i tym aniołem jest Eliza".

im

171 lat temu, 3 kwietnia 1849 roku zmarł w Paryżu jeden z narodowych wieszczów - Juliusz Słowacki.

W młodości Słowacki przeżył wielką, niespełnioną miłość do starszej od niego Ludwiki Śniadeckiej. Wówczas nie pisał jeszcze wierszy, a pracował w Warszawie jako urzędnik. – Ciekawe jest to, że młody Słowacki dużo podróżuje po Podolu, po  Wołyniu, po tych swoich rodzinnych terenach i to później znajdzie odzwierciedlenie w jego twórczości – mówił Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat".

Emigracja

Juliusz Słowacki większość swojego emigracyjnego życia spędził w Paryżu. Na emigracji, poprzez literaturę, kształtowały się poglądy polityczne w kraju.– Po klęsce powstania listopadowego cechą charakterystyczną polskiego romantyzmu stało się łączenie rozważań filozoficznych, historycznych i religijnych z ideałami niepodległościowymi – mówił historyk Jarosław Czubaty.

Zgodnie z duchem epoki i sytuacją narodu polskiego Słowacki podejmował w swojej twórczości tematy związane z walką narodowowyzwoleńczą, z przeszłością i przyczynami niewoli. Nie uciekał jednak od uniwersalnych tematów egzystencjalnych, a także wyróżniał się wielkim bogactwem środków językowych. – Słowacki ukazuje wielkie możliwości polszczyzny – mówił historyk literatury prof. Andrzej Fabianowski w audycji Hanny Szof z cyklu "Zagadki literackie". – On jest wybitnym mistrzem mowy polskiej.

Antagonista Mickiewicza

Konflikt z Adamem Mickiewiczem odzwierciedlała twórczość Juliusza Słowackiego będąca odmienną propozycją realizacji idei romantycznych. – Jego nieszczęściem było to, że był 11 lat młodszy od Mickiewicza – mówił prof. Fabianowski. – Mickiewicz walcząc z klasykami i zarysowując zręby nowej estetyki romantycznej jednocześnie tworzył pewien model poezji.

Dzieła Słowackiego prawdziwy renesans przeżywały w okresie Młodej Polski. – Jemu się udało dzięki tej estetyce przez te 20 lat istnieć i współtworzyć współczesną kulturę polską – zaznaczał doc. Mikołaj Sokołowski w audycji Hanny Szof z cyklu "Zagadki literackie". – Udało mu się zejść z pomnika i uczestniczyć w tym, co się w ostatnich latach działo.

Powrót do kraju

Po wyjeździe z Polski Słowacki za życia już do ojczyzny nie wrócił. Zmarł 3 kwietnia 1849 roku w Paryżu. Decyzję o sprowadzeniu jego prochów do kraju podjęto w pierwszych latach XX wieku. Postanowiono przenieść je do Krakowa i złożyć w podziemiach katedry wawelskiej w setną rocznicę urodzin wieszcza, przypadającą w 1909 roku. Jednak kardynał Jan Puzyna nie chciał zgodzić się na pochowanie na Wawelu prochów wieszcza.

Trumna ze Słowackim płynęła na pokładzie statku "Mickiewicz" w górę Wisły z Gdańska do Warszawy. Potem dotarła do Krakowa, gdzie 28 kwietnia 1927 odbył się pogrzeb.

– U trumny wartę trzymali studenci uniwersytetu, a ludzie szli i szli, a stos kwiatów rósł i rósł – wspominał powrót prochów Słowackiego do Polski Zygmunt Nowakowski, pisarz, aktor i wieloletni współpracownik Rozgłośni Polskiej Radia Wolna EUropa. – Gdy rano zaczął się formułować pochód rozrzewniło się, zaszlochało niebo i razem z delikatnym kwiatem kasztanów zaczął padać ciepły deszcz, który dzwonił szeptem: "Słowacki, Słowacki".

Posłuchaj wspomnień Zygmunta Nowakowskiego z pogrzebu Juliusza Słowackiego na katedrze wawelskiej.

mb

Dokładnie 220 lat temu, 13 września 1803 roku, urodził się Maurycy Mochnacki, działacz i publicysta polityczny, uczestnik powstania listopadowego.

Choć żył tylko 31 lat, a lata jego aktywności można policzyć na palcach jednej ręki, to został zapamiętany jako herold polskiego romantyzmu. Jak każdy człowiek niepospolity miał zarówno wielbicieli, jak i zagorzałych wrogów. Tak w czasie swojego krótkiego życia, jak i po śmierci.

- Wyprzedzał świadomość patriotycznego społeczeństwa. Trzy lata działalności emigracyjnej w skłóconym Paryżu uczyniło z niego bohatera – mówił o Mochnackim redaktor Jerzy Mikke w archiwalnej audycji Polskiego Radia z 1993 roku.

Mochnacki był słuchaczem Szkoły Podchorążych i wraz ze swym bratem brał udział w wielu spiskach przeciwko carowi Mikołajowi I. Od 1829 roku należał do Sprzysiężenia Piotra Wysockiego, które postawiło sobie za cel wywołanie powstania i taką drogą odzyskanie przez ojczyznę wolności.

To właśnie członkowie Sprzysiężenia w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku zaatakowali Belweder i wywołali powstanie listopadowe. Mochnacki brał udział w bitwie o Olszynkę Grochowską, został ranny. Później walczył m.in. pod Okuniewem i w bitwie pod Ostrołęką, w której został wielokrotnie ranny. Został odznaczony Orderem Vitruti Militari.

Po klęsce powstania Mochnacki znalazł się na emigracji. Pisał, że Polska była jego jedynym romansem. Jest autorem rozprawy "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831".

Dowiedz się więcej o kontrowersyjnej postaci Maurycego Mochnackiego z audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

im/mjm

Gdy Ujejski przychodził na świat, polski romantyzm – zapoczątkowany balladą "Romantyczność" Adama Mickiewicza w 1822 roku – trwał już rok.

Ujejski pochodził z niezamożnej szlacheckiej rodziny. W 1831 roku rozpoczął naukę we Lwowie. Miasto było wówczas intelektualnym sercem Galicji.

– Choć urodził się na Podolu, właściwie większość swojego życia spędził w okolicach Lwowa i był związany ze środowiskiem literatów lwowskich – wyjaśniał prof. Stanisław Dubisz w audycji Polskiego Radia. – Debiutował w "Dzienniku Mód Paryskich".

Pierwszy okres twórczości Ujejskiego charakteryzuje się czerpaniem z tematyki biblijnej. Innym ważnym elementem jego dzieł jest polityczne zaangażowanie. Jego twórczość powstawała pod wpływem rewolucyjnych nastrojów, które wieściły nadejście Wiosny Ludów.

– Rok 1846 był wstrząsem dla Galicji. Planowane powstanie szlacheckie zostało utopione we krwi podczas rabacji galicyjskiej – mówił dr Andrzj Guzek. – Pod wpływem tego wydarzenia Ujejski napisał "Chorał", tekst w poetyce patetycznej, retorycznej, koturnowej, który jest utworem wstrząsającym.

Romantyk dostrzegał w chłopskim zrywie inspirację austriackiego zaborcy, a co ważniejsze uznawał go za odbicie narodowej tragedii Polaków.

Przeprowadzka na wieś i ożenek na początku lat 50. XIX w. wyznaczają początek drugiego okresu życia Ujejskiego. Twórczość poety w tym czasie charakteryzuje się społecznym zaangażowaniem i wrażliwością na sytuację chłopów.

– Po roku 1952 staje się poetą bardziej dojrzałym, a jego poezja bardziej zróżnicowana. Jego twórczość nie jest już tylko jednolitą poetyką patosu – opisywał prof. Stanisław Dubisz.

Utrzymane były jednak nadal w poetyce romantyzmu, epoki, która już wygasała. W tym czasie Ujejski był raczej publicystą niż poetą. Swoje poglądy przedstawiał w cyklu artykułów prasowych.

Ujejski dożył sędziwego wieku otoczony powszechnym szacunkiem. Jego pogrzeb przerodził się w patriotyczną manifestację. Kazimierz Badeni, Polak i premier Austrii żegnał Ujejskiego tymi słowami: "Trudno nam dziś prawie uwierzyć, że nie ma ostatniego z grona tych wielkich, co byli chlubą naszą i pociechą i narodu drogowskazem".

bm

167 lat temu, 26 listopada 1855 roku, zmarł Adam Mickiewicz. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

Dzieciństwo

Adam Mickiewicz przyszedł na świat 24 grudnia 1798 roku na Nowogródczyźnie.

- Tak naprawdę miejsce narodzin narodowego wieszcza jest nieznane. Nikt z rodziny nigdy nie podawał konkretnej miejscowości. Historia jego narodzin stylizowana jest na legendę. Wiadomo na pewno, że przyszedł na świat w Wigilię Bożego Narodzenia – mówił Krzysztof Lipka w audycji "Adam Mickiewicz" z 1992 roku.

Jaka legenda związana jest z narodzinami poety? Posłuchaj audycji "Adam Mickiewicz".

Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w rodzinnym dworku. Dzięki służbie, która rekrutowała się z okolicznego chłopstwa, poznał liczne ludowe baśnie, podania i legendy, które potem wykorzystywał w swojej twórczości. Wychowywał się w atmosferze wielkiej miłości do przyrody i zwierząt.

Pierwszy etap edukacji odbył w szkole dominikańskiej w Nowogródku. Był prymusem w swoim roczniku. Co ciekawe, najbardziej interesowały go nauki matematyczno-przyrodnicze. W szkole otrzymał klasyczne, oświeceniowe wykształcenie. Poznał grekę, łacinę i język francuski. Jeszcze jako uczeń zaczął dokonywać przekładów z Woltera oraz dzieł starożytnych.

W 1812 roku nastąpiły dwa ważne wydarzenia w życiu przyszłego wieszcza: najpierw po ciężkiej chorobie zmarł jego ojciec. Potem Mickiewicz był świadkiem przemarszu wojsk napoleońskich przez Nowogródczyznę, a po nieudanej ofensywie na Moskwę, także ponownego zajęcia jego rodzinnych stron przez Rosjan.

Studia

W 1815 roku Mickiewicz rozpoczął studia na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo pobierał nauki na Wydziale Matematyczno-Fizycznym, by później przenieść się na Wydział Literatury i Sztuk Wyzwolonych.

- Mickiewicz zdecydował się na seminarium nauczycielskie. Wybrał tę drogę niejako z przymusu. Po śmierci ojca był w trudnej sytuacji materialnej, a studiując w seminarium, otrzymywał stypendium w wysokości 150 rubli – mówił Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat".

Mickiewicz odznaczał się wszechstronnymi zainteresowaniami. Wspomnienia mówią, że młody wieszcz był wybuchowy, miał poczucie humoru, był szarmancki, ale odznaczał się też specyficzną cechą: nie bał się krytyki oraz nie miał lęku przed narażeniem się na śmieszność.

Filomaci i Filareci

Podczas studiów Mickiewicz wraz ze znajomymi, m.in. Tomaszem Zanem i Józefem Jeżowskim założyli Towarzystwo Filomatów oraz Zgromadzenie Filaretów. Pierwsze z nich miało na celu samokształcenie, szkolenie się w sztuce pisania oraz doskonalenie moralne. Początkowo studenci chcieli zwrócić na siebie uwagę uczelni osiągnięciami naukowymi, by w przyszłości zapewnić sobie posady nauczycielskie. Jednak z czasem działalność Towarzystwa przekształciła się w kierunku działalności patriotycznej.

Podobnie rzecz miała się ze Zgromadzeniem Filaretów. W szczytowym okresie rozwoju obydwie organizacje liczyły po kilkuset członków. Kres ich działalności przerwało śledztwo w sprawie tajnych stowarzyszeń studenckich prowadzone przez carskiego kuratora oświaty Nikołaja Nowosilcowa, sportretowane później jako okrutnego rusyfikatora w "Dziadach".

Po ukończeniu studiów Mickiewicz przez pewien czas pracował jako nauczyciel w Kownie, ale nie lubił tego zajęcia. W 1819 roku poznał swoją pierwszą wielką miłość – Marylę Wereszczakównę, która niestety nie znalazła szczęśliwego zakończenia. W tym samym roku Mickiewicz zaczął pisać pierwsze zbiory poezji oraz "Dziady".

Zsyłka w głąb Rosji

W 1823 roku został aresztowany za organizowanie tajnych stowarzyszeń studenckich i wraz z przyjaciółmi osadzony w klasztorze bazylianów w Wilnie. Więzienne przeżycia znalazły potem swe odbicie w "Dziadach, cz. III". Po półrocznym pobyciu w więzieniu został skazany na zesłanie w głąb w Rosji z prawem do wykonywania zawodu i wyboru miejsca zamieszkania.

Mickiewicz mieszkał kolejno w Petersburgu, Moskwie, Odessie i na Krymie. Oczarowanie przyrodą zaowocowało powstaniem cyklu "Sonetów krymskich". W Rosji utrzymywał kontakty z rosyjskimi poetami, m.in. Aleksandrem Puszkinem, Wasilijem Żukowskim oraz dekabrystami. To właśnie wtedy napisał "Konrada Wallenroda".

W 1829 roku Mickiewicz opuścił Rosję i udał się w podróż po Europie. Odwiedził m.in. Niemcy, Włochy i Szwajcarię. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego postanowił wrócić do Polski. Dotarł jednak tylko do Wielkopolski i z nieznanych do dziś przyczyn, nie przekroczył granicy.

Wielka Emigracja

Po upadku powstania listopadowego Mickiewicz dołączył do emigrującej do Paryża polskiej inteligencji. W stolicy Francji poznał swoją żonę - Celinę Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci.

Mickiewicz był aktywnym działaczem emigracyjnym: uczęszczał na spotkania, pisał liczne artykuły, przez pewien czas był nawet dyrektorem Biblioteki Polskiej w Paryżu. To właśnie wtedy napisał "Pana Tadeusza" będącego wyrazem tęsknoty za utraconą Ojczyzną. W latach 1839-1840 wykładał literaturę łacińską na Uniwersytecie w Lozannie, zaś od 1840 roku literaturę słowiańską w College de France. Ponadto żywo rozszerzał swoje zainteresowania przyrodnicze.

Fantastyka naukowa

Mickiewicz został zapamiętany przede wszystkim jako twórca romantyczny. Niewielu pamięta o tym, że narodowy wieszcz zajmował się także tym, co dzisiaj zaliczane jest do gatunku fantastyki naukowej. Mickiewicz napisał utwór pt. "Historia przyszłości", który był racjonalistyczną wizją przyszłości. Wizje przyszłości literat oparł na... filozofii oświecenia.

- Utwór może być traktowany jako prekursor fantastyki naukowej. Z owego dzieła zachowało się do dziś tylko kilka kart. Szczegóły treści wieszcz zdradził również w korespondencji z przyjaciółmi - wyjaśnił prof. Andrzej Niewiadomski w audycji "Mickiewicz - pisarz fantastyki".

Autor za namową przyjaciół sam niszczył rękopisy tego dzieła. Dlaczego? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Według wizji Mickiewicza człowiek przyszłości miał pokonać czas i przestrzeń, a nawet nawiązać komunikację międzyplanetarną. Ziemia miała zostać pokrytą siecią dróg żelaznych i statków, dzięki którym można było łatwo przemieszczać się po całym globie. Po torach miały także poruszać się… domy i sklepy zbudowane z żelaza, do których miały zostać przymocowane kółka. Mickiewicz zaprojektował także przyrządy akustyczne, dzięki którym, siedząc w domu, można byłoby słuchać koncertu w mieście i rozmów na ulicy.

- Traktat Mickiewicza wyprzedza o wiele lat chociażby Juliusza Verne’a. W przeciwieństwie do niego przewidział, że wraz z postępem technicznym zmieni się mentalność ludzi - dodał prof. Andrzej Niewiadomski.

Co jeszcze przewidział Mickiewicz? Jak zmieniłby się człowiek wraz z postępem techniki? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Towianizm

W 1841 roku poeta związał się z sektą moralno-religijną Koło Sprawy Bożej prowadzonej przez charyzmatycznego przywódcę Andrzeja Towiańskiego. Członkowie sekty głosili rychłe nadejście Królestwa Bożego, radykalną zmianę stosunków społecznych oraz poczytne miejsce Polski w tym procesie przemian. Krytykowali także instytucję Kościoła Katolickiego, twierdząc, że współczesna im nauka Kościoła nie pokrywa się z zasadami chrześcijaństwa. W 1844 roku, za propagowanie bonapartyzmu i towianizmu, Mickiewicz został zwolniony z uczelni.

Ostatnie lata życia

W 1848 roku Mickiewicz stworzył Legion Polski, który miał wziąć udział we włoskiej Wiośnie Ludów. Jego członkowie głosili hasła panslawizmu, uwłaszczenia chłopów, równości oraz równouprawnienia kobiet. Legion wziął udział w kilku walkach we Włoszech i Grecji, jednak został rozbity.

W 1855 roku, na wieść o wybuchu wojny krymskiej, Mickiewicz postanowił udać się do Konstantynopola, by właśnie tam utworzyć Legion Polski oraz Legion Żydowski, które miały walczyć przeciwko carskiej Rosji. Po przybyciu na miejsce zmarł nagle, 26 listopada 1855 roku. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

seb/im

Władysław Bełza zmarł 111 lat temu, 29 stycznia 1913 roku. Dzięki swojemu zaangażowaniu w rozwijanie polskiej kultury zyskał przydomek "piewcy polskości".

Zadebiutował literacko w latach 60. XIX wieku, następnie w trakcie studiów w Szkole Głównej w Warszawie publikował teksty w czasopismach. Przeniósł się do Krakowa, w którym nawiązał znajomość ze słynnym poetą Wincentym Polem. Przez pewien czas wiódł tułacze życie – przeprowadził się do Lwowa, z którego wyruszył w wędrówkę przez Europę. Mieszkał we Włoszech, Szwajcarii i Francji.

Polak duży

W 1870 roku wrócił na ziemie polskie i osiedlił się w Wielkopolsce. Walczył z germanizacją prowadzoną przez pruskiego zaborcę oraz współtworzył polską prasę i teatr. Za swoją postawę dostał nakaz opuszczenia terytorium Cesarstwa Niemieckiego i ostatecznie w 1872 roku zamieszkał we Lwowie, z którym związał się do końca swojego życia.

Poświęcił się pracy literackiej i dziennikarskiej. Był mocno zaangażowany w rozwój polskiej kultury i w pracę u podstaw. W latach 80. XIX wieku rozpoczął pracę w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich oraz był współzałożycielem wydawnictwa Macierz Polska, które znacznie przyczyniło się do popularyzacji polskiej literatury na przełomie XIX i XX wieku. Zmarł we Lwowie 29 stycznia 1913 roku.

– Poeta i publicysta, założyciel "Tygodnika Wielkopolskiego", sekretarz Ossolineum. Był niezwykle popularnym autorem swoich czasów, a dziś pojawia się tylko jeden jego wiersz w nielicznych antologiach – opowiadał o Władysławie Bełzy Andrzej Krusiewicz na antenie Polskiego Radia w 1979 roku.

W czasie lwowskiego okresu swojego życia napisał swój najsłynniejszy wiersz "Katechizm polskiego dziecka", który wszedł w skład tomiku opublikowanego pod tym samym tytułem w 1901 roku. Wychowało się na nim wiele pokoleń polskich dzieci.

– Mam wrażenie, że retoryka, którą posługuje się Władysław Bełza, pojęcia i symbole jak krew i blizna, które należy rozumieć metaforycznie, jest obecnie niezrozumiała. To reprezentant pewnego sposobu mówienia o patriotyzmie i ojczyźnie z perspektywy czynów zbrojnych, a przecież ona nie składała się wyłącznie z nich, ale też ze zwykłego życia – mówił w 2018 roku literaturoznawca prof. Michał Rusinek w audycji Polskiego Radia.

sa