15 kwietnia 1452 roku urodził się Leonardo da Vinci - człowiek renesansu: malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca i geolog.

Nieślubne dziecko

Dorastał w małej wiosce, niedaleko miejscowości Vinci, położonej na terenie dzisiejszej Toskanii. Jego ojciec Piero był notariuszem. Miał przelotny romans z chłopką o imieniu Caterina i z tego właśnie związku przyszedł na świat późniejszy geniusz renesansu. Chłopiec wychowywał się w domu ojca. Niestety w tamtych czasach dzieci z nieślubnych związków napotykały na swej drodze wiele barier, jedną z nich był zakaz wstępu na uniwersytety. Postaci Leonarda da Vinci poświęciła swe audycje z cyklu "W stronę sztuki", nadane w 2001 roku, Ewa Prządka.

Ponoć, gdy był niemowlęciem nad jego kołyską przeleciał jastrząb. Później, gdy usłyszał tę opowieść, uznał to wydarzenie za prorocze. Jego zapiski, których do tej pory odnaleziono ok. 7 tysięcy, zawierają szczegółowe opisy badań nad lotem ptaków i kilka różnych projektów skrzydeł bazujących na strukturze skrzydeł nietoperzy. By sprawdzić skuteczność działania swych pomysłów, wykonywał modele z papieru, wosku, drewna. 3 stycznia 1496 roku Leonardo da Vinci przeprowadził, niestety nieudaną, próbę swojej machiny latającej.

Zdolny samouk

Od najmłodszych lat chłopcem zajmował się nie jego rodzony ojciec, a jego brat. – Stryj Francesco spędzał z chłopcem wiele czasu – mówiła w programie dr Bożena Fabiani, historyk sztuki. - To on przekazał mu miłość do przyrody i natury. Zapisał mu też cały majątek. Ojciec nie pozostawił mu nic.

Ciekawostką jest, że Leonardo da Vinci posługiwał się pismem zwierciadlanym - żeby odczytać jego zapiski trzeba przystawić lusterko. Szacuje się, że z ok. 14 tys. kart, które wykonał, ocalała mniej więcej połowa. Jego notatki mają w swych zbiorach archiwa i biblioteki całego świata.

Na zdj.: "Chrzest Chrystusa" - repr. fot. obrazu stworzonego przez Verocchia i Leonarda da Vinci. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Galeria Uffizi

Na praktyce u Veroccia

- Wiemy na pewno, że jako kilkunastoletni chłopiec trafił do warsztatu wielkiego malarza i rzeźbiarza florenckiego, Veroccia - stwierdziła dr Fabiani. - I tam spędził kilka lat. Gdy miał 20 lat wpisano go do ksiąg cechowych i miał już prawo samodzielnie przyjmować zlecenia. Pozostał jednak u mistrza, był jego zastępcą, miał swoich uczniów, którym stawiał ponoć niezwykle wysokie wymagania. Odszedł dopiero po kilku latach. Szczęścia szukał we Florencji.  

Niewiele jednak wiadomo o tym, co wtedy robił. Pewne jest, że zraził do siebie wielu klientów. - Przyjmował zamówienia, ale ich nie kończył - słyszymy w komentarzu. - Przygotowywał się tak długo, że wszyscy rezygnowali. Zraził w ten sposób do siebie wielu ludzi. Być może to spowodowało, że jako 30-latek opuścił Florencję i na 18 lat osiadł w Mediolanie.

Na dworze u Ludwika Sforzy

Przedstawił się jako doskonały wynalazca machin wojennych, budowniczy mostów i urządzeń fortyfikacyjnych. W memoriale, w którym przedstawiał księciu swe umiejętności, pisał, że potrafi konstruować najstraszliwsze machiny niszczące, i burzące i dodawał: "Znam sposób budowy mostów bardzo lekkich i mocnych, łatwo przenośnych oraz innych mocniejszych, które opierają się ogniowi i atakowi. Potrafię także budować kryte wozy bezpieczne i nie do zdobycia. Pod ich osłoną może posuwać się piechota, nie natrafiając na żaden opór".

Dopiero na końcu dodał zaledwie jedno zdanie dotyczące sztuki: "Mógłbym wykonać w brązie posąg konny i malować obrazy wszelkiego rodzaju".

Został przyjęty jednak głównie dzięki dobrym manierom, talentowi muzycznemu i umiejętności organizacji przyjęć. Początkowo mieszkał w Mediolanie, z czasem przeniósł się na książęcy dwór, otrzymując tytuł nadwornego malarza i inżyniera.

"Ostatnia wieczerza" - repr. fot. obrazu Leonarda da Vinci (1452–1519). Wikimedia Commons/domena publ.

Zamiłowanie do inżynierii

Leonardo projektował wozy pancerne, tyle że poruszane siłą mięśni ośmiu ukrytych wewnątrz ludzi, wymyślił też trujący proszek i maski ochronne dla żołnierzy. - Nic dziwnego, że nie miał kiedy kończyć swoich obrazów - komentowała historyk sztuki. - Ponieważ, kiedy malował oko, to przeprowadzał przez wiele tygodni nad narządem wzroku liczne eksperymenty, kiedy malował światło, badał jego strukturę. Zajmował się matematyką, fizyką, mechaniką, anatomią. Przeprowadził ok. 30 sekcji zwłok ludzi, kilka sekcji zwłok konia, niedźwiedzia, a nawet małpy. Zajmował się architekturą, urbanistyka, literaturą.

Ciągle odnajdują się jeszcze jego rysunki i zapiski. Spektakularnym było odkrycie w Anglii w 1976 r. ponad 900 rysunków autorstwa wielkiego mistrza.

Wygląd latającej maszyny ze skrzydłami, strukturą przypominającymi skrzydła nietoperza. Repr. fot. rysunku Leonardo da Vinci. Wikimedia Commons/dp

Leonardo i jego wynalazki

- Gdy odczytano jego zapiski, okazało się, że wynalazł niesłychaną liczbę urządzeń - mówiła dr Fabiani. - Sam robił do nich rysunki. Prototyp kamery fotograficznej, łożysko kulkowe, maszyna przędzalnicza, koparka mechaniczna. To on był prekursorem tych urządzeń. - Kiedy Wenecji groziła flota turecka, Leonardo podjął się ją zniszczyć przez zastosowanie łodzi podwodnej - słyszymy w audycji. - Kiedy pracował nad samolotem, wynalazł spadochron.

Podobno sypiał zaledwie 15 minut co 4 godziny. Był niezwykle pracowity. Kochał naturę. Artysta i historyk sztuki, Giorgio Vasari, który opisywał życie wielkich mistrzów renesansu zanotował:  

"Przechodząc przez plac, gdzie sprzedawano ptaki, wydobywał je z klatek, a płacąc żądaną cenę, puszczał je w powietrze i tak przywracał im utraconą wolność, dlatego też natura była dla niego łaskawa. Gdziekolwiek zwrócił swą myśl, okazywał doskonałość. Nikt nigdy nie dorównał mu w zdolnościach, w żywotności, w dobroci, w łatwości, we wdzięku życia".

I dodał: "Codziennie wykonywał modele i rysunki, pokazujące jak bez wysiłku podnosić skały i przebijać góry, jak budować dźwigi, żurawie, śruby dla wyciągania ciężarów i jak za pomocą pomp ciągnąć z głębi ziemi wodę - pisał o nim Giorgio Vasari. Marzył też o lataniu".

Leonardo da Vinci zmarł 2 maja 1519 roku.

Posłuchaj historii człowieka, któremu nikt wcześniej ani później nie dorównał wiedzą i talentem.

17 kwietnia 1790 roku zmarł Benjamin Franklin, ojciec-założyciel Stanów Zjednoczonych, a także wybitny wynalazca.

Niespokojny umysł

Odkrywca urodził się w Bostonie w 1706 roku, miał szesnaścioro rodzeństwa. W wieku 10 lat Benjamin przerwał edukację, by pomagać ojcu przy wyrobie mydła i świec. Nigdy już nie wrócił do szkoły, a wiedzę zdobywał samodzielnie. Jego zamiłowanie do książek sprawiło, że ojciec postanowił uczynić z niego drukarza.

Benjamin pomagał bratu w drukarni, ale gdy doszło między nimi do nieporozumień, porzucił pracę i wyruszył w świat. Próbował szczęścia w Nowym Yorku i Filadelfii, poznał biedę, niepowodzenia i porażki. W wieku 18 lat trafił do Anglii, gdzie pracował półtora roku jako pomocnik w drukarni. Potem wrócił do Ameryki i założył w Filadelfii sklep z materiałami piśmiennymi oraz książkami.

Przez 25 lat Franklin wydawał "Almanach Biednego Ryszarda" - zbiór rad, aforyzmów i złotych myśli, który cieszył się wielką popularnością i przynosił znaczne dochody.

Drukarz angażował się w życie społeczne. Z jego inicjatywy powstał w Filadelfii klub dyskusyjny, zrzeszający początkowo drobnych kupców i rzemieślników, a z czasem także postępowych lekarzy, prawników i nauczycieli. Członkowie klubu mieli na celu dokształcanie się w naukach i ćwiczenie w cnocie. Franklin był także organizatorem Towarzystwa Ogniowego, czyli straży pożarnej i pierwszej w Ameryce biblioteki publicznej oraz Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego. Z jego nazwiskiem związane jest również powstanie pierwszego szpitala miejskiego i Akademii Kształcenia Młodzieży, która stała się zalążkiem Uniwersytetu Filadelfijskiego.

Wynalezienie piorunochronu

W 1748 roku 42-letni Benjamin Franklin, zgromadziwszy znaczny majątek, porzucił drukarstwo i zajął się naukami przyrodniczymi, które go od dawna pasjonowały. W świecie naukowym wsławił się przede wszystkim jako badacz elektryczności atmosferycznej i wynalazca piorunochronu. Próbę przechwycenia atmosferycznej elektryczności przy pomocy żelaznego pręta wykonał 15 czerwca 1752. Po raz pierwszy w dziejach "ściągając ręką ludzką piorun na ziemię". Królewskie Towarzystwo Nauk w Londynie i Akademia Francuska zaliczyły go w poczet swych członków. Wtedy też przewodniczący Akademii Francuskiej wypowiedział o Franklinie pamiętne słowa: "niebiosom wydarł piorun, a berło tyranom".

Franklin poświęcił elektryczności atmosferycznej wiele lat badań. "Ochronny drut" był początkowo traktowany bardzo nieufnie przez Kościoły różnych wyznań. Piorunochron okrzyknięto nawet "heretycką żerdzią", a kler angielski i amerykański uznał wynalazek za próbę przeciwstawienia się woli Bożej. Do tej pory jedynym znanym sposobem radzenia sobie z piorunami było bicie w kościelne dzwony.

Amerykanin nie był jedynym odkrywcą instalacji odgromowej. W Europie, niezależnie od Franklina, w latach 1750–1754 piorunochron wynalazł czeski teolog i przyrodnik Václav Prokop Diviš. Instalację odgromową wybudowano również na niewianskiej krzywej wieży zbudowanej w Imperium Rosyjskim w latach 1725–1740.

W Polsce odgramiacz zadebiutował na Zamku Królewskim w Warszawie za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1777 roku ksiądz Józef Herman Osiński, w wydanym przez siebie pierwszym polskim podręczniku elektrotechniki, przedstawił porady dotyczące montażu piorunochronu oraz ratowania osób poszkodowanych w wyniku porażenia.

"Ojciec-założyciel" Stanów Zjednoczonych Ameryki

Kiedy Franklin był już blisko pięćdziesiątki, zaczął aktywnie działać na polu polityki. W latach 1764-1775 reprezentował w Anglii interesy kolonii amerykańskich. Kilka lat później Ameryka, przy czynnym współudziale Franklina, uzyskała niepodległość. Był on współautorem amerykańskiej Deklaracji Niepodległości oraz konstytucji. Został pierwszym reprezentantem Stanów Zjednoczonych we Francji, z którą podpisał korzystny traktat.

Mimo sędziwego wieku Benjamin Franklin był wciąż aktywny. Jeszcze przed śmiercią podpisał petycję domagającą się zniesienia niewolnictwa.

mk

142 lat temu Thomas Alva Edison zaprezentował fonograf - pierwsze urządzenie utrwalające i odtwarzające dźwięk.

Geniusz, czy samorodny talent? O fenomenie Edisona rozmawiali goście Katarzyny Kobyleckiej: prof. Bolesław Orłowski z Inst. Historii Nauki PAN oraz prof. Michał Kopczyński z Inst. Historycznego UW. Zapraszamy do wysłuchania audycji "Wieczór z Jedynką", nadanej 20 października 2011.

- Nie wszyscy są genialni. Nawet, jak się żyje w epoce cudów, to też trzeba być wyjątkowym, żeby coś zmienić - mówił prof. Orłowski. - On chyba najbardziej zasłużył się w dziejach ludzkości, ponieważ sprawił, że przestaliśmy dostrzegać różnicę między dniem i nocą.

Thomas Edison miał w swym życiu wiele szczęścia, ale bez talentu nie dokonałby tego, co mu się udało zrobić. Stworzył fabrykę wynalazków; poza zgłoszonymi przez siebie patentami, współtworzył jeszcze 5 tysięcy innych. Pochodził z niezamożnej rodziny, jego ojciec handlował drewnem. Do szkoły uczęszczał zaledwie przez 3 miesiące. Po eksperymencie, który omal nie spowodował wybuchu, został z niej wydalony. - Pierwsza rzecz, która go wyłączyła z zabaw z rówieśnikami, to była nasilająca się głuchota. W związku z tym dużo czytał, samodzielnie myślał - słyszymy w audycji.

Uważał, że szkoła jest dla przeciętniaków, a on był samorodnym talentem, dzieckiem z ogromną wyobraźnią. - Oranżadą w proszku nakarmił jednego z kolegów, licząc, że ten zacznie latać. Związał drutem miedzianym dwa koty, myśląc, że, jak będzie się nimi pocierać, wytworzą elektryczność – opowiadał prof. Michał Kopczyński.

Wyróżniało go zamiłowanie do książek, do eksperymentowania, poszukiwania niekonwencjonalnych rozwiązań. Został zatrudniony w Towarzystwie Telegraficznym Western Union w Bostonie; miał wtedy 21 lat. Miasto było wówczas ośrodkiem myśli inżynieryjno-technicznej. Od tego momentu zaczyna się błyskotliwa kariera wynalazcy. Edison wymyśla pierwsze urządzenie do rejestracji oraz odtwarzania dźwięku, czyli fonograf.

- Jego dokonanie były uważane za rodzaj czarów - komentował prof. Bolesław Orłowski. - Gdyby wynalazł tylko fonograf, już wszedłby do historii techniki. Jednak już wkrótce w wywiadzie dla "New York Sun" Edison ogłasza, że wynajdzie żarówkę. Spowodował tym ogromny spadek akcji towarzystw gazowych.

Wbrew sceptykom zgłosił do urzędu patentowego ten wynalazek. Był rok 1879, 21 października w "fabryce wynalazków" w Menlo Park w stanie New Jersey zespół badawczy pod kierownictwem Thomasa Alvy Edisona skonstruował pierwszą w pełni użyteczną żarówkę z grafitowym żarnikiem. Dawała ona światło przez 40 godzin. Wielki wynalazca zaprezentował światu oświetlenie elektryczne już dwa miesiące później, 31 grudnia 1879 roku.

Dokonał kilku tysięcy eksperymentów; żarnik próbował zrobić nawet z bambusa sprowadzanego z Japonii, z nici bawełnianej oraz z brody rudego Szkota. Zbudowane przez niego laboratorium w Menlo Park na Sylwestra 1879/1880 zostało oświetlone 400 żarówkami. Po tym wydarzeniu akcje Towarzystwa Edisona skoczyły ze 100 do 3000 dolarów. Zmarł 18 października 1931 roku.

Burzliwa historia wielkiego wynalazcy, człowieka, który oprócz fonografu i żarówki, opatentował też krzesło elektryczne - posłuchaj archiwalnej audycji Katarzyny Kobyleckiej.

bs

Alfred Nobel, szwedzki chemik, wynalazca oraz fundator nagrody swojego imienia, zmarł 10 grudnia 1896 roku.

Jego ojciec – Emanuel Nobel przez wiele lat mieszkał w Rosji. Bogaty właściciel kilku fabryk, wykonywał silniki dla statków parowych. Powszechne uznanie i sławę zdobył w latach wojny krymskiej. Zaprojektował wtedy i wykonał pole minowe, które skutecznie zamykało ujście Newy przed ewentualnymi atakami wroga.

Od nitrogliceryny do dynamitu

Młody Alfred, podobnie jak ojciec, pasjonował się pirotechniką. W roku 1867 Alfred Nobel przeżył wielki dzień: przebywając pewnego dnia w swoim laboratorium, zwrócił uwagę na sączenie się nitrogliceryny z uszkodzonego naczynia. Przeciekała ona do porowatej ziemi służącej jako osłona dla kruchych instrumentów naukowych. Porowata ziemia wchłaniała nitroglicerynę, tworząc miękką substancję.

W umyśle Nobla zrodziła się natychmiast idea, że zaobserwowane zjawisko może być podstawą formuły, której od dawna poszukiwał. W stanie najwyższego podekscytowania dokonał kilku prób. Nowa substancja nie eksplodowała przy wstrząsach, można ją było transportować bez ryzyka, które stwarzała dotychczas nitrogliceryna. W ten sposób Alfred Nobel odkrył to, co znamy jako dynamit.

Wybuchowa mieszanka

Jeszcze w 1867 roku Nobel opatentował tę technologię i zarejestrował znak towarowy "dynamit". Żeby detonacja lasek dynamitu stała się możliwa, wynalazł także detonator i zapalnik. Rynek na dynamit i detonatory rósł bardzo szybko. Fabryka Nobla w Krümmel koło Hamburga w Niemczech eksportowała nitroglicerynę do innych krajów Europy, Ameryki i Australii. Z biegiem czasu Alfred Nobel założył fabryki i laboratoria w około 90 różnych miejscach w ponad 20 krajach. Popularność dynamitu, oczywiście, uczyniła z Nobla bogacza. Victor Hugo pewnego razu opisał go jako "najbogatszego wagabundę Europy".

Co by tu jeszcze wynaleźć?

Przypadek zdecydował o następnym odkryciu Nobla. Był rok 1875. Pewnego dnia skaleczył się lekko w palec. Jak zwykle pokrył zranione miejsce warstewką kolodium. W nocy drobna ranka zaczęła mu tak dokuczać, że nie mógł spać. Wstał i o 2.00 w nocy poszedł do laboratorium. Przestawiając probówki i odczynniki, rzucił okiem na palec i nagle zrodziło się w nim pytanie: czy kolodium nie dałoby się nasycić nitrogliceryną. Już pierwsza próba pokazała, że oba materiały łączą się ze sobą. W ten sposób wynalazł żelatynę wybuchową, przewyższającą siłą swego działania zarówno dynamit, jak i nitroglicerynę. Przez lata wykorzystywano ten środek do wysadzania skał podczas budowy tuneli.

Kilka lat później, mieszając nitroglicerynę z większą ilością tzw. bawełny koloidalnej, wynalazł proch bezdymny, szczególnie przydatny do celów militarnych.

Nobel zmarł na atak serca w swoim domu w San Remo we Włoszech 10 grudnia 1896. Kiedy otwarto jego testament, ku zaskoczeniu wielu okazało się, że jego fortuna ma zostać spożytkowana na Nagrody w dziedzinie Fizyki, Chemii, Fizjologii lub Medycyny, Literatury i Pokoju. Najbliżsi spadkobiercy z fortuny wartej 31 mln koron szwedzkich otrzymali zaledwie 1 mln.

2 czerwca 1897 Guglielmo Marconi uzyskał patent na radio.

Kiedy w połowie XVII wieku Cyrano de Bergerac marzył o książce, która "nie posiada ani stronic, ani liter; którą żeby zrozumieć – potrzebne są tylko uszy" nikt nie sądził, że znajdzie to kiedyś odzwierciedlenie w rzeczywistości. 200 lat później z połączenia telegrafu Samuela F. Morse’a, telefonu Aleksandra G. Bella, fonografu Thomasa A. Edisona i teorii fal elektromagnetycznych Jamesa C. Maxwella – powstało radio.
– Marconiemu chodziło o całkiem nową rzecz pod względem jakości, a mianowicie o wysłanie wiadomości bez drutu – mówił historyk techniki Bolesław Orłowski w audycji Elżbiety Kollat.

Od Herzowa do Marconiego

W 1887 roku Heinrich Herzow udowodnił, że fale elektromagnetyczne naprawdę istnieją. W 1891 roku Edouard Branly stworzył detektor do wykrywania fal Hertza, a rosyjski pionier radiotelegrafii Aleksander S. Popow cztery lata później skonstruował pierwszy odbiornik do odbierania tych fal i elektromagnetyczną antenę.

Zwieńczeniem tych następujących po sobie genialnych odkryć było wysłanie 28 marca 1899 przez Guglielmo Marconiego pierwszego radiotelegramu ze stacji South Foreland w Anglii do oddalonej o 50 km miejscowości Wimereux we Francji. Za datę powstania radia uznaje się jednak rok 1901, kiedy to Marconiemu udało się przesłać sygnał radiowy przez Atlantyk.

– Marconiemu się udało, bo był człowiekiem zbyt mało wykształconym i nie wiedział, że to co chce zrobić jest niemożliwe – mówił gość audycji o wynalazcy radia. – Edisonowi też się wydawało, że pewne rzeczy są możliwe, chociaż specjaliści uważali je za niemożliwe.

Kto był pierwszy?

Drugim do piastowania miana twórcy radia był Nicola Tesla. Ten skonstruował cewkę wysokonapięciową wysyłającą silne fale elektromagnetyczne, Marconi urządzenie to bez jego zgody wykorzystał przy konstrukcji swojego radia. Tesla również pracował nad urządzeniem, które mogłoby odbierać fale elektromagnetyczne, ale w 1900 roku o kilka dni w pokazaniu światu radia ubiegł go Marconi.

Co ciekawe, obaj konstruktorzy przez lata procesowali się w celu rozstrzygnięcia sporu, który z nich był pierwszy. Gugliemo Marconi za konstrukcję radia otrzymał Nagrodę Nobla. Ostatecznie w 1945 roku Sąd Najwyższy w USA prawa patentowe do radia przyznał Tesli, lecz nastąpiło to dopiero po jego śmierci. Dlatego do dziś za pioniera radiofonii uznaje się Guglielmo Marconiego.

Medium dla każdego

Potencjał wynalazku Marconiego dostrzegła od razu marynarka wojenna i jeszcze zanim odbiornik radiowy trafił do szerokiego grona odbiorców z wysyłania informacji drogą radiową korzystało już wojsko.

Wynalazek radia zrewolucjonizował świat mediów. Informacje mogli odbierać także ludzie słabo wykształceni i biedni, których nie było stać na regularne kupowanie gazet. Radio umożliwiło przekazywanie informacji na duże odległości, a z możliwości jakie dawało nie wahali się korzystać także politycy, tacy jak Adolf Hitler czy Richard Nixon.

Po śmierci wynalazcy radia, Guglielmo Marconiego, uczczono jego pamięć minutą ciszy w eterze.

Posłuchaj kto jeszcze przyczynił się do powstania radia.

mb

Bell początkowo chciał stworzyć urządzenie pomagające lepiej komunikować się osobom niedosłyszącym. Jednak w trakcie testów, okazało się, że urządzenie jest w stanie przenosić dźwięk na odległość.

Telefony na ziemiach polskich

Pierwszy telefon w Królestwie Polskim pojawił się już w 1877 roku, a więc zaledwie rok po rewolucyjnym wynalazku Bella. Urządzenie przywieziono prawdopodobnie z Niemiec. W tym samym roku wykonano także pierwsze próby przesyłania sygnału telefonicznego, wykorzystując telegraf na odcinku Warszawa – Skierniewice. Wynalazek spodobał się na tyle, że w tym samym roku w Królestwie Polskim ruszyła produkcja aparatów. Rozpoczęto także budowę oddzielnych linii dla telegrafu i telefonu.

W Warszawie pierwsza publiczna prezentacja działania telefonu miała miejsce w 1878 roku. W obecności licznie zgromadzonej publiczności wykonano wtedy rozmowę pomiędzy cukiernią w Ogrodzie Saskim a położonym niedaleko zakładem optycznym. Wkrótce takie pokazy telefonowe stały się bardzo modne. W prasie z tamtego okresu można znaleźć relacje z takich widowisk. Niedługo potem w gazetach pojawiły się pierwsze reklamy zachęcające do zakupu "urządzeń fizycznych". Do sieci początkowo podłączono 600 numerów. Abonament za rozmowy opłacano z góry za pół roku lub rok.

Telefon był dobrem luksusowym. Jego cena równała się przeciętnej rocznej pensji robotnika. Na taką techniczną nowinkę znana pisarka Eliza Orzeszkowa pozwoliła sobie dopiero w 1909 roku, a w 1914 roku Henryk Sienkiewicz.

Centrala telefoniczna

Wraz ze wzrastającą liczbą chętnych, 16 listopada 1904 roku w Warszawie oddano do użytku pierwszą centralę telefoniczną. Zainstalowano wtedy pierwsze sieci kablowe: najpierw podwieszane, montowane na dachach, a następnie wkopywane w ziemię. Tworzeniem centrali zajęło się Towarzystwo Akcyjne Telefonów "Cedergren" prowadzone przez szwedzkiego inżyniera Henrika Cedergena, które otrzymało od rządu carskiego 18-letnią koncesję na rozbudowę sieci telefonicznej. To właśnie na potrzeby przedsiębiorstwa zaczęto budować pierwszy warszawski wysokościowiec zwany PAST-ą. Jego nazwa pochodzi od Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, która w 1922 roku przejęła majątek szwedzkiego przedsiębiorstwa. PAST-a zajmowała się rozwojem telekomunikacji i obsługą abonentów w okresie międzywojennym.

Polski wkład w rozwój telekomunikacji

 - Polacy nie tylko korzystali z tego wynalazku, ale również wnieśli swój wkład w rozwój telekomunikacji. Mają na tym polu znaczne osiągnięcia – mówił profesor Maciej Józef Kwiatkowski w audycji "Z historii radia" nadanej 28 listopada 1992 roku.

Lwowski inżynier kolejowy Henryk Machalski wynalazł i zastosował mikrofon ze sproszkowanym węglem. Uzyskał na niego patent w Rosji w 1879 roku. Jednak z nieznanych względów wynalazek został zapisany na jego brata Maurycego.

Machalski miał w tej dziedzinie osiągnięcia i odnosił sukcesy na wielu zagranicznych wystawach. Na jakich wystawach i za co dokładnie został nagrodzony? Posłuchaj audycji "Z historii radia".

Telefonami interesował się także docent psychologii i filozofii natury, a także fizyk i literat Julian Ochorowicz. W 1882 roku skonstruował nowy system przenośnika mikrofonowego, a kilka lat później system telefoniczny odtwarzający głośną mowę.

Henryk Machalski, by przybliżyć szerszemu gronu działanie urządzenia, zorganizował specjalny pokaz. W 1881 roku w sali lwowskiej opery tłumnie zebrała się publiczność. Dzięki telefonowi wysłuchano koncertu odbywającego się w Żółkwi. Zebrani na sali ludzie byli zachwyceni wynalazkiem. Posłuchaj szczegółów tego koncertu w audycji "Rozwój techniki radiowej".

seb

Ciekawe – mówi się, że 6 stycznia 1838 roku to przełomowa data dla systemów łączności na świecie. Właśnie wtedy, dokładnie 182 lata temu, dwóch amerykańskich wynalazców i naukowców zaprezentowało pierwszy raz działanie telegrafu elektrycznego. Byli to Samuel Morse i Alfred Vail. Wszystko to prawda, ale badaczom i komentatorom historii umyka jeden bardzo istotny szczegół – szczegół, który leżał u podstaw tego sukcesu i stał się jednym z najważniejszych wynalazków w dziejach ludzkości... czymś w rodzaju koła dla łączności między ludźmi.

Istotą pokazu obu naukowców było działanie elektrycznego telegrafu. Jednakże to nie oni wynaleźli tego typu urządzenie, to nie oni opracowali fizyczne podstawy działania telegrafu. Nie byli w tym pierwsi, ale jako pierwsi zaprezentowali system, który w całości działał, był sprawny, szybki, nie wymagał zbyt wiele nakładów i faktycznie przekazywał informacje na odległość, umożliwiając bezpośrednie działanie zwrotne.

Dwaj panowie chyba nie zdawali sobie sprawy z tego, że wynaleźli coś znacznie ważniejszego od kilku urządzeń i pary drutów. Tym czymś był alfabet nazwany imieniem jednego z nich – Alfabet Morse'a (czy raczej kod). Ale od początku...

Ideą przekazywania informacji na odległość i stworzeniem urządzenia, które by to umożliwiało, zajmowano się już wcześniej. Telegraf jako taki został stworzony już w 1794 roku i był to telegraf optyczny. Wynalazca – Claude Chappe – zakładał wzrokową obserwację nadawanych sygnałów i był tworem dalece niedoskonałym. Wymagał zaangażowania wielu osób i niestety działał jedynie na niewielkich odległościach.

Choć lepszy od wcześniejszych metod przekazywania informacji głównie osobiście – informacja podróżowała wraz z człowiekiem pieszo, biegiem (np. Maraton), konno, statkiem, później pociągiem lub automobilem – nie dawał możliwości łatwego przekazywania informacji na znaczne odległości w relatywnie krótkim czasie. Jedyną metodą były tak zwane gołębie pocztowe, lecz te wymagały długiego szkolenia i niestety czasem zawodziły.

Ideałem, do którego dążyli naukowcy, było szybkie przekazywanie informacji z możliwością bezpośredniej odpowiedzi na nią. Takie możliwości zaczęły się pojawiać wraz z wprowadzeniem technologii elektrycznych i magnetycznych. Pierwszy taki elektromagnetyczny telegraf wynaleźli niemieccy uczeni Gauss i Weber w 1833 roku w Getyndze.

W roku 1837 Wheatstone i Cooke wynaleźli pierwszy telegraf elektryczny, jednakże jego konstrukcja i działanie były dość skomplikowane i wymagające dużych nakładów. Jak twierdzą historycy tematu, jeszcze wcześniej prototyp telegrafu elektrycznego wynalazł von Sommerring, nie miał jednak środków, by go opatentować.

Tu na arenę wkracza Morse – konstruuje pierwszy amerykański model telegrafu elektrycznego, oparty na prostszych zasadach, łatwiejszy w obsłudze i bardziej niezawodny. Ponoć przed nim podobnego odkrycia dokonał amerykański fizyk Joseph Henry, ale przegrał wszystkie procesy z Morsem o prawa do wynalazku.

Projekt i model Morse'a zakładał telegraf oparty na łączności dwu kabli, a nie jak chcieli poprzednicy, pięciu. Takie rozwiązanie było o wiele tańsze i prostsze w realizacji. W trakcie badań, w 1937 roku, dołączył do Morse'a młody nowojorski student Alfred Vail. W późniejszym okresie kronikarze tematu spierali się, który z nich wymyślił więcej. Niezależnie od faktów całość bardziej znana jest na świecie dzięki nazwisku Morse'a – starszemu z wynalazców.

Tu dochodzimy do sedna sprawy – systemu kodowania języka dla przekazywanych informacji. Ponoć to właśnie Vail pierwszy wpadł na pomysł, by kod dla zwykłego alfabetu opierał się na trzech elementach: sygnał krótki (kropka), sygnał długi (kreska) i... brak sygnału. Każda litera alfabetu i każda cyfra otrzymały więc swój ekwiwalent w systemie kropek, kresek i przerw między nimi.

Nauka takiego systemu kodowego nie była zbyt trudna, a nadawanie i odbiór informacji całkiem proste, ulepszane później latami. Co ważne – dla jego odczytania nie były potrzebne żadne urządzenia dekodujące – wystarczył umysł człowieka i pamięć poszczególnych znaków.

Kod ten, zwany alfabetem Morse'a, stał się później powszechnym na świecie standardem przekazywania informacji niezależnie od rodzaju nadajnika, przekaźnika i odbiornika. Można się nim posługiwać przy pomocy kabli telegraficznych, fal radiowych czy sygnałów świetlnych.

Wykorzystywany jest do tej pory choćby w lotnictwie, krótkofalarstwie czy w systemach komunikacji wojskowej (tu jako system zapasowy). Doczekał się też kilku modyfikacji dla skrócenia długości przekazu. Ale główne zasady pozostały niezmienne: kreska trwa tyle co trzy kropki; odstęp między elementami znaku trwa jedną kropkę; odstęp między poszczególnymi znakami to trzy kropki; odstęp między słowami siedem kropek. Proste! Reszta zależała już tylko od tego jak długą kropkę "wymyślił" sobie nadawca.

PP