Historia

Stryjeńska. 48. rocznica śmierci niepokornej Zochy

Ostatnia aktualizacja: 28.02.2024 05:50
28 lutego 1976 roku zmarła Zofia Stryjeńska, malarka, grafik, ilustrator i scenograf, przedstawicielka stylu art déco, obok Tamary Łempickiej najsłynniejsza polska artystka okresu międzywojennego. Dla przyjaciół: "Zocha". Poza twórczością znana była z bezkompromisowej i niekonwencjonalnej postawy życiowej.
Zofia Stryjeńska na zdjęciu z okresu międzywojennego
Zofia Stryjeńska na zdjęciu z okresu międzywojennegoFoto: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Stryjeńska 1200.jpgZocha Stryjeńska szaleje na Facebooku

Artystką i niepokorną osobowością była od dziecka. Czerpała z życia pełnymi garściami - tworzyła obrazy, kochała mężczyzn i dzieci, cierpiała, pisała listy i wspomnienia. Wszędzie było jej pełno. Cztery lata przed śmiercią napisała: "co do mej spuścizny artystycznej, jest ona ogromna i gdzieś po ludziach na świecie całym zgubiona. Byłby wór złota i Chwała Narodu, gdyby się tym kto kiedy zajął. Zofia Stryjeńska. Amen".


Posłuchaj
17:34 Dwójka Wybieram Dwójkę 1.12.2015 stryjeńska.mp3 Angelika Kuźniak o swojej książce "Stryjeńska. Diabli nadali". (PR, 1.12.2015)

 

Lubański, z domu Lubańska

Urodziła się w Krakowie jako Zofia Lubańska. Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką kilku pism ilustrowanych. W 1909 roku rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w 1911 roku z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną.

1 października 1911 roku - przebrana za mężczyznę, jako Tadeusz Grzymała Lubański - rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (w tamtym czasie nie przyjmowano tam kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.


Posłuchaj
16:54 012480f1.mp3 O Zofii Stryjeńskiej opowiada historyk sztuki prof. Iwona Luba. (PR, 7.10.2019)

 

Stryjeński i inne nieszczęścia

4 listopada 1916 roku wyszła za architekta Karola Stryjeńskiego. Miała z nim trójkę dzieci - Magdę, Jacka i Jana. W latach 1921-1927 rodzina mieszkała w Zakopanem. Małżeństwu Stryjeńskich los jednak nie sprzyjał - rozwiedli się w 1927 roku. Zofia zostawiła sobie tylko nazwisko pierwszego męża i wyjechała do Warszawy, gdzie po dwóch latach znalazła drugiego.

Tym razem jej wybór padł na aktora Artura Sochę, ale ten związek był równie nieszczęśliwy i po kilku latach zakończył się rozwodem. Potem artystka miewała romanse, m.in. z architektem Achillesem Brezą oraz podróżnikiem i pisarzem Arkadym Fiedlerem.


Posłuchaj
55:31 Dwójka Strefa literatury 6.11.2016.mp3 Angelika Kuźniak opowiada o twórczości Zofii Stryjeńskiej. (PR, 6.11.2016)

 

Okupację niemiecką Stryjeńska spędziła w Krakowie, a po wkroczeniu Sowietów w 1945 roku podjęła decyzję o emigracji. Zamieszkała z dziećmi w Genewie, gdzie zmagała się z problemami finansowymi i tęsknotą za ojczyzną. Lata artystycznej świetności były już wtedy za nią. Część jej prac pochłonęły płomienie podczas wojennych bombardowań. Wiele na szczęście przetrwało.

Obraz olejny Tamary Łempickiej pt. "Portret młodej kobiety" lata 20. XX wieku.
Tamara Łempicka. Wiedziała, kogo malować

"Księżniczka sztuki polskiej"

Taki tytuł nadał Stryjeńskiej Mieczysław Grydzewski, redaktor słynnych "Wiadomości Literackich". Największą popularnością artystka cieszyła się w latach 20. Uznanie zapewniły jej m.in. dzieła "Pastorałka", cykl "Bożków słowiańskich" i "Pascha", "Pory roku", "Kolędy", "Cztery sakramenty" i "Tańce polskie".

Była autorką dekoracji polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 roku - malowidła te przyniosły jej pięć nagród i rozsławiły imię Stryjeńskiej w Europie. Wyróżniano ją także w Polsce. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 1936 roku uhonorowano ją Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury "za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle".


Posłuchaj
13:46 [CZWORKA]Klucz kulturowy 14 październik 2017 zofia stryjenska.mp3 O Zofii Stryjeńskiej opowiada dziennikarka i pisarka Anna Dziewit-Meller (PR, 14.10.2017)

 

Na marginesie twórczości plastycznej artystka zajmowała się pisarstwem. Dla swoich dzieci opublikowała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir-vivre'u, "Światowiec współczesny". Pisała także pamiętniki, które ukazały się w 1995 roku pod tytułem "Chleb prawie że powszedni".

***

Zofia Stryjeńska zmarła na atak serca 28 lutego 1976 roku w klinice Bel-Air w Genewie. Pochowano ją na genewskim cmentarzu Chêne-Bourg.

mc

Czytaj także

Kobiety w sztuce i sztuka kobiet

Ostatnia aktualizacja: 26.07.2018 16:40
Bohaterkami "Galerii wyobraźni" były Zofia Stryjeńska, Tamara Łempicka, Katarzyna Kobro i wiele innych cenionych polskich artystek dwudziestolecia międzywojennego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Siostrzeństwo. Od Stryjeńskiej do Piskorskiej

Ostatnia aktualizacja: 20.08.2018 13:30
Zofia Stryjeńska w męskim przebraniu studiowała na ASP, Liliana Piskorska dziś pisze o sobie, że jest nieheteronormatywną lesbijką. Prace obu artystek zobaczymy na wystawie "Siostrzeństwo. Feminizm i sztuka kobiet", w warszawskiej galerii DESA Unicum. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Angelika Kuźniak: Boznańska chciała, by jej obrazy ją przeżyły

Ostatnia aktualizacja: 28.10.2019 10:10
- To nie jest tak, że to była starsza pani w zupełnie niemodnej gipiurowej sukni z trenem, która się snuła po paryskim bruku i zabierała ze sobą kurz, ale w niej dział się cały świat - mówiła w Dwójce autorka biografii słynnej polskiej malarki "Boznańska. Non finito", która 30 października będzie miała swoją premierę.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Danuta Szaflarska. "Aktorka z życia wzięta"

Ostatnia aktualizacja: 19.02.2024 05:45
– W teatrze i w życiu była osobą, która niczego nie grała. Ona po prostu była – mówił o niej reżyser Maciej Englert. Siedem lat temu zmarła Danuta Szaflarska, jedna z pierwszych powojennych gwiazd filmowych. Jej kariera aktorska trwała prawie 80 lat. Miała na koncie około stu ról teatralnych. W czasie Powstania Warszawskiego była łączniczką Armii Krajowej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak Franciszka Radziwiłłowa przerobiła Moliera na polski

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2024 05:50
319 lat temu w Czartorysku na Wołyniu urodziła się poetka i dramatopisarka Franciszka Urszula Radziwiłłowa, twórczyni przełomu baroku i oświecenia. Jako pierwsza przybliżyła polskiej publiczności dokonania Moliera.
rozwiń zwiń