Historia

Traktat ryski kończył wojnę z bolszewikami i marzenia o Międzymorzu

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 06:00
Podpisanie pokoju w Rydze było słodko-gorzkim zwycięstwem wojny polsko-bolszewickiej. Obroniona została niepodległość kraju, a sowieckie zagrożenie zażegnane na dwadzieścia lat, jednak w wyniku postanowień pokojowych pogrzebana została także koncepcja zbudowania bloku państw środkowoeuropejskich. 
Delegacja polska na rozmowy o zawieszeniu broni i zawarciu pokoju z Rosją Sowiecką 1920. Od lewej siedzą: Władysław Kiernik, gen.Mieczysław Kuliński, Jan Dąbski, Stanisław Grabski, Leon Wasilewski. Stoją: Michał Wichliński, Witold Kamieniecki, Norbert Barlicki, Adam Mieczkowski, Ludwik Waszkiewicz, Wikipediadp
Delegacja polska na rozmowy o zawieszeniu broni i zawarciu pokoju z Rosją Sowiecką 1920. Od lewej siedzą: Władysław Kiernik, gen.Mieczysław Kuliński, Jan Dąbski, Stanisław Grabski, Leon Wasilewski. Stoją: Michał Wichliński, Witold Kamieniecki, Norbert Barlicki, Adam Mieczkowski, Ludwik Waszkiewicz, Wikipedia/dpFoto: wikipedia

103 lata temu podpisany został traktat ryski. Dokument kończył wojnę polsko-bolszewicką i wyznaczał granice państwa polskiego na wschodzie. Ostatecznie w wyniku rokowań granice II Rzeczypospolitej na wschodzie kończyły się niemal w granicach drugiego zaboru.

Zmienne koleje wojny

Stanowił o odszkodowaniach dla Polski i miał regulować sprawy repatriacji oraz polityki wobec ludności polskiej na terenie Rosji Sowieckiej. Dziś, podobnie jak przed 90 laty, oceny traktatu są rozbieżne. Dla jednych był on porażką polskich elit politycznych, dla drugich zwycięstwem ich realizmu. Jedno jest pewne, granice, które wyznaczył traktat przetrwały do 1939 roku.

Po zwycięstwie armii polskiej w bitwie nad Niemnem zakończonej 28 września 1920 roku i zdobyciu Mińska 12 października podpisano rozejm z Sowietami. Rokowania rozpoczęły się jednak już dużo wcześniej i to w zupełnie innych okolicznościach. W sierpniu 1920 roku, gdy Sowieci parli na Warszawę, do Mińska pojechała ze stolicy delegacja na rozmowy pokojowe.

Karta odwróciła się zupełnie po "Cudzie nad Wisłą". Polacy występowali już nie jako petenci, ale zwycięzcy. Sowieci dobrze o tym wiedzieli. "Komisarze bolszewiccy w słusznym przeświadczeniu, że Polska zażąda przesunięcia swoich granic aż po Berezynę i Dniepr nakazali ewakuowanie całego ruchomego majątku z całego obszaru Orszy i Smoleńska" - pisał prof. Marian Zdziechowski.

Kliknij w obrazek i dowiedz się, jak przebiegała wojna polsko-bolszewicka:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

Dlaczego nie poszliśmy dalej?

Dlaczego wobec pójścia w rozsypkę wojsk Frontu Zachodniego i Frontu Południowo-Zachodniego Armii Czerwonej nie gnano bolszewików dalej? Odpowiedź wynikała z różnicy potencjałów przeciwników. Polska dysponowała wówczas armią licząca milion żołnierzy. Rosja bolszewicka mogła liczyć na rezerwy liczące 5 mln piechurów. 

- Nie bylibyśmy w stanie prowadzić tej wojny dalej. Zbliżała się zima. 70 proc. budżetu państwa w sierpniu i wrześniu było przekazywane na cele wojska. Brakowało rąk do pracy - wyjaśniał prof. Adam Dobroński w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Naukowy zawrót głowy". 


Posłuchaj
36:38 17-03-2010 Naukowy Wieczór z Jedynka Traktat ryski - rozmowa Katarzyny Jankowskiej z prof. Adamem Dobrońskim i prof. Lechem Wyszczelskim w audycji z cyklu "Naukowy wieczór z Jedynką". (PR, 17.03.2010)

 

Podpisanie
Podpisanie traktatu. Z lewej: Leonid Obolenski i Adolf Joffe, z prawej: Jan Dąbski, źr. Adam Szelągowski "Wiek XX" Warszawa 1938, Wikipedia/dp

Zwycięstwo, czy klęska?

Przebieg rokowań ryskich odzwierciedlał różnicę stanowisk między najważniejszymi siłami politycznymi w Polsce. Większość delegacji, która jesienią 1920 roku pojechała do stolicy Łotwy, stanowili przedstawiciele prawicy. W przeciwieństwie do Józefa Piłsudskiego uważali oni, że Polska, zamiast realizować koncepcję federalizmu i wspierać w dążeniu do samostanowienia narody dawnej Rzeczypospolitej, powinna włączyć część ziem przez nie zamieszkiwanych do swojego terytorium.

Narodowa Demokracja nie wierzyła w długotrwały byt Sowietów. Była przekonana o odrodzeniu się niekomunistycznej Rosji. Upatrywała w niej sojusznika w walce politycznej przeciw Niemcom. Endecja gotowa była na podział Ukrainy, Białorusi i Litwy. Uważała, że młode samodzielne państwa będą zagrożeniem dla Polski.

Wyrazem takiej postawy było oddanie Sowietom Mińska. Prawica chciała w ten sposób uniemożliwić utworzenie niezależnego obwodu sfederalizowanego z Polską. Najważniejsze rozstrzygnięcia traktatu dotyczące przebiegu granic zostały przesądzone w wyniku porozumienia szefa delegacji polskiej Jana Dąbskiego z reprezentującym Rosję Adolfem Joffe.


Posłuchaj
26:14 Wspomnienia dyplomaty.mp3 - Delegacje polska i sowiecka oraz goście zebrali się punktualnie. W napięciu czekano na sekretarza delegacji polskiej, który miał odebrać z drukarni tekst traktatu - wspominał dyplomata Karol Poznański, członek polskiej delegacji. (RWE, brak daty)

 

Dąbski, godząc się na wykluczenie Ukrainy jako pełnoprawnego partnera rokowań, pogrzebał marzenia Ukraińców i Piłsudskiego o powstaniu niezależnego państwa. W zamyśle marszałka zorientowana propolsko Ukraina miała tworzyć bufor między naszym krajem a Rosją.

Zawiedzione nadzieje

Ostatecznie w wyniku rokowań granice II Rzeczypospolitej na wschodzie kończyły się niemal w granicach drugiego zaboru. Polska zyskała część zachodniej Białorusi (bez Mińska) i Ukrainy. Na północy jej rubieże wyznaczała Dźwina, a na południu Zbrucz i Dniestr. W Rydze reprezentanci Rosji Sowieckiej zobowiązali się do wypłacenia Polsce odszkodowania w wysokości 30 mln rubli w złocie. Zapisów tych nigdy nie zrealizowali.

Praktycznie (poza nielicznymi wyjątkami) na papierze pozostały również zobowiązania zwrotu zagrabionych dóbr kultury. Podobnie jak ustalenia dotyczące praw Polaków zamieszkujących państwo sowieckie. Powrócić do ojczyzny zdołało zaledwie ponad milion rodaków. Resztę - ponad 1,5 mln - spotkał tragiczny los - wysiedlenia, prześladowania, katorga, głód i śmierć.

W Rydze wielkim przegranym okazał się marszałek Józef Piłsudski, któremu nie udało się zrealizować federalistycznych planów względem Ukrainy, Białorusi i Litwy. Zdaniem Józefa Szaniawskiego: "Traktat ryski został zawarty wbrew Piłsudskiemu. Wbrew temu, co się sądzi, wcale nie miał pełnej władzy".

PAP/bm

Czytaj także

Traktat Ryski zakończył wojnę z bolszewikami

Ostatnia aktualizacja: 21.09.2023 05:50
Ostatecznie w wyniku rokowań granice II Rzeczypospolitej na wschodzie kończyły się niemal w granicach drugiego zaboru.
rozwiń zwiń
Czytaj także

14 lutego 1919. Wybuch wojny polsko-bolszewickiej

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2024 06:00
Podpisanie rozejmu w Compiegne po I wojnie światowej nie oznaczało pokoju w Europie. Niebawem Stary Kontynent mogła zalać fala bolszewizmu, która jednak opór znalazła już w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Komarowem. Ostatni taki bój XX wieku

Ostatnia aktualizacja: 31.08.2022 05:45
- Spektakl, jakiego Europa nie oglądała już nigdy więcej – napisał o starciu kawalerii pod Komarowem brytyjski historyk prof. Norman Davies.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa nad Niemnem. Decydujący cios zadany bolszewikom

Ostatnia aktualizacja: 20.09.2023 06:00
Armia Czerwona pod Warszawą została odepchnięta, ale nie zniszczona. Tuchaczewski zaczął odbudowywać siły nad Niemnem. Wojsko Polskie ponownie musiało stawić czoła zagrożeniu i ponownie uratowało kraj przed bolszewizmem. Tym razem armia, która miała zalać Europę czerwoną rewolucją, została zgnieciona.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Operacja "Zima" i bitwa pod Dyneburgiem. Jak Polacy i Łotysze obronili łotewską niepodległość

Ostatnia aktualizacja: 03.01.2024 05:45
Łotyszom kampania dyneburska pozwoliła zachować niepodległość. Dla Polski oznaczała kluczowe skrócenie frontu w przyszłej rozprawie z bolszewikami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Merian Cooper, producent hitu kinowego "King Kong", walczył o wolność Polski

Ostatnia aktualizacja: 24.10.2023 05:45
24 października 1893 roku urodził się Merian C. Cooper, amerykański pilot, który po zakończeniu I wojny światowej nie wrócił do domu. Późniejszy producent kinowego hitu "King Kong" z 1933 roku, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej z powodu rodzinnego długu zaciągniętego u Tadeusza Kościuszki. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Cud nad Wisłą". Arcydzieło przedwojennej kinematografii patriotycznej

Ostatnia aktualizacja: 16.03.2024 05:50
16 marca 1921 roku odbyła się premiera jednego z pierwszych polskich przebojów kinowych - "Cudu nad Wisłą" w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego. Film ilustruje epizody wojny polsko-bolszewickiej, która toczyła się od 1919 do 1921 roku. Tytuł natomiast nawiązuje do rozegranej w sierpniu 1920 roku słynnej Bitwy Warszawskiej, nazywanej również "Cudem nad Wisłą".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Polscy ochotnicy walczyli na Ukrainie w 1920 roku. Ludzie Walerego Sławka dołączyli do byłych sojuszników mimo zawieszenia broni

Ostatnia aktualizacja: 17.11.2022 06:00
Gdyby podczas trwającej obecnie wojny ukraińsko-rosyjskiej powstała jednostka złożona z ochotników z Polski, powinna ona nosić imię Walerego Sławka. To bowiem pod jego dowództwem, mimo polsko-bolszewickiego zawieszenia broni, podobny oddział walczył u boku armii Ukraińskiej Republiki Ludowej.
rozwiń zwiń