Władysław Grabski był postacią, o której z pełnym przekonaniem można powiedzieć: fachowiec, mąż stanu i polityk propaństwowy. Władysław Grabski, znany przede wszystkim jako autor reformy walutowej, dla budowy II RP dokonał o wiele więcej.

W swoich wspomnieniach "Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej", Władysław Grabski pisał: "Musiał przeto powstać rząd bezpartyjny zdecydowany na przeprowadzenie reformy walutowej i użycie w tym celu wszystkich rozporządzalnych środków naszego społeczeństwa i dający jednocześnie gwarancję, że uchroni nawę państwową od wstrząśnień społecznych i politycznych. Zadanie takie przypadło mnie w udziale. W chwili obejmowania urzędu premiera, Władysław Grabski miał 49 lat i cały bagaż doświadczeń w pracy państwowej i, co być może najważniejsze, odpowiednie do tego kompetencje".

Obejmując więc po raz drugi urząd premiera, był już politykiem doświadczonym i jak nikt inny zdolnym do wyprowadzenia kraju z kryzysu. 20 grudnia 1923 podczas Exposé sejmowego zapowiedział szybkie zrównoważenie budżetu, reformę walutową i projekt ustawy dającej rządowi nadzwyczajne uprawnienia. Energiczne działania Grabskiego szybko zaczęły przynosić skutki. Wzrosła ściągalność podatków, zmniejszono radykalnie wydatki państwowe.

Zagraniczne doświadczenie

Przyszły premier urodził się 7 lipca 1874 w Borowie koło Łowicza. Pochodził z typowej ziemiańskiej rodziny. Po ukończeniu Gimnazjum Filologicznego w Warszawie wyjechał na studia do Paryża. Tam rozpoczął naukę w Ecole des Science Politiques, studiując jednocześnie historię i ekonomię na Sorbonie. W kolejnych latach przebywał w Halle, gdzie poświęcał się studiom rolniczym. W tym czasie jego poglądy wyraźnie ewoluowały - od socjalistycznych w kierunku liberalnych i solidarystycznych. Ze względu na śmierć ojca musiał przerwać studia rolnicze i powrócić do kraju. Zarządzając rodzinnym majątkiem, zaangażował się jednocześnie w działalność społeczną i polityczną.

W 1904 roku współzakładał nielegalny, związany z endecją Związek Pracy Narodowo – Politycznej. Rok później za swoją działalność został przez władze rosyjskie uwięziony. W tym czasie związał się z Narodową Demokracją i jako jej przedstawiciel trzykrotnie zasiadał w rosyjskiej Dumie. W czasie I wojny światowej jako wiceprezes Centralnego Komitetu Obywatelskiego zajął się niesieniem pomocy Polakom w Rosji, dokąd wyjechał po zajęciu Królestwa przez Niemców. Wrócił po rewolucji październikowej i niemal natychmiast został aresztowany przez Niemców i osadzony w twierdzy modlińskiej. Po odzyskaniu niepodległości rzucił się w wir pracy państwowej. Jako prezes Głównego Urzędu Likwidacyjnego, instytucji która zajmowała się rozwiązaniem kwestii rozrachunków zobowiązań finansowych z czasów wojny, wszedł w skład polskiej delegacji na konferencję wersalską.

Podnieść gospodarkę po wojnie

Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości, były dla młodego polskiego państwa niezwykle trudne. Walka o granice, powstrzymanie nawały bolszewickiej i stworzenie, jak pisał Stefan Żeromski, z "trzech nierównych połówek" prawdziwego państwa wymagało ogromnego wysiłku. Jednym z najważniejszych problemów była reforma finansów państwa. W końcu 1923 roku sytuacja była wręcz tragiczna.

Inflacja przeradzała się w hiperinflację, w październiku wynosiła już 360 procent miesięcznie. Kurs marki polskiej w stosunku do dolara amerykańskiego rósł w zastraszającym tempie, osiągając w styczniu 1924 roku rekordowy poziom. Za jednego dolara płacono w tym czasie 10 milionów marek. Pensje trzeba było wydawać tuż po jej otrzymaniu, bo po kilku godzinach za tygodniową wypłatę można było kupić najwyżej paczkę papierosów.

NAGRANIA NA TEMAT WŁADYSŁAWA GRABSKIEGO W RADIACH WOLNOŚCI

Kryzys państwa

Równie niestabilnie wyglądała sytuacja polityczna. Powołany w maju 1923 roku tak zwany rząd Chjeno – Piasta, pod prezesurą Wincentego Witosa zaczął borykać się z falą strajków i manifestacji. Wobec strajku kolejarzy, rząd wprowadził militaryzację kolei. Jesienią 1923 roku w Krakowie polała się krew. 6 listopada podczas tłumienia manifestacji policja użyła ostrej amunicji, po obu stronach byli ranni i zabici. Niespokojnie było też na Kresach Wschodnich, gdzie swobodnie grasowały komunistyczne bandy wysyłane z terenu ZSRS.

Młode polskie państwo, po raz kolejny od czasu zamordowania prezydenta Gabriela Narutowicza stanęło przed poważnym kryzysem politycznym. Politycy z lewa i prawa coraz głośniej przebąkiwali o potrzebie wprowadzenia silnej władzy, co tak naprawdę równało się zamachowi stanu. W tej sytuacji jedyną szansą było powołanie pozaparlamentarnego rządu, który mógłby liczyć na poparcie większości stronnictw politycznych.

Przygotowania do zmian

W grudniu 1919 roku Grabski został ministrem skarbu. Już wtedy planował reformę walutową, zabiegając w tym celu o pożyczkę amerykańską. W czerwcu 1920 roku po kolejnym kryzysie rządowym, po raz pierwszy stanął na czele pozaparlamentarnego rządu. Jego prezesura przypadła na trudny czas odpierania nawały bolszewickiej, w tym czasie, między innymi starał się o przeprowadzenie reformy rolnej i powołanie Banku Polskiego. Z jego inicjatywy powołana została Rada Obrony Państwa. W wyniku kolejnego przesilenia rządowego 24 lipca podał się do dymisji.

Premier przygotował utworzenie Banku Polskiego, która to instytucja jako jedyna mogła emitować nową walutę – złotego polskiego. Bank był spółką akcyjną, co skutecznie uzależniało go od rządu i ewentualnych nacisków politycznych. 28 kwietnia 1924 Bank Polski rozpoczął skup marek po kursie 1,8 miliona marek polskich za 1 złotego. Za 1 dolara trzeba było zapłacić 5,18 złotego. Reforma walutowa, przeprowadzona bez pomocy finansowej z zewnątrz była wielkim sukcesem rządu i przede wszystkim samego Grabskiego.

Rząd Grabskiego skutecznie przeprowadzał też inne reformy. W lutym 1925 roku przy wydatnym współudziale brata premiera, Stanisława Grabskiego podpisany został konkordat. Z kolei w lipcu tego samego roku uchwalona została, długo oczekiwana, ustawa o reformie rolnej, która w znacznym stopniu rozładowała głód ziemi wśród chłopów. Do niewątpliwych sukcesów rządu należy też zaliczyć powołanie Korpusu Ochrony Pogranicza. Dzięki temu w kolejnych latach udało się skutecznie opanować sytuację na wschodnich rubieżach państwa.

13 listopada 1925 roku Władysław Grabski podał swój rząd do dymisji. Powodem rezygnacji był brak wsparcia ze strony Sejmu i konflikt z Bankiem Polskim. Grabski odchodził rozgoryczony i nigdy już do czynnej polityki nie wrócił. W kolejnych latach zajął się pracą naukową. W latach 1926–28 pełnił funkcję rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Założył też Instytut Socjologii Wsi. Zmarł 1 marca 1938 roku. Został pochowany na Powązkach. W opinii wielu historyków znaczenie reformy walutowej dla młodego polskiego państwa było równie ważne jak bitwa warszawska.

bm

Stanisław Pomian-Srzednicki urodził się 8 maja 1840 r. w Brańszczyku nad Bugiem. W wieku 6 lat został sierotą i trafił pod opiekę wujów: ks. Bonifacego Ostrzykowskiego - proboszcza w Brańszczyku i mieszkającego w Warszawie Benedykta Ostrzykowskiego. To dzięki ich wsparciu studiował prawo w Petersburgu i Moskwie. W 1860 r. zdał egzamin państwowy z ustawodawstwa polskiego, uzyskał tytuł kandydata praw (odpowiednik doktoratu) i rozpoczął prawniczą karierę. Po studiach od razu powrócił na ziemie polskie. W 1862 r. odbył aplikację, został pisarzem sądu pokoju w Krasnymstawie i awansował na podsędka i asesora Sądu Kryminalnego w Lublinie. W 1875 r. przybył do Warszawy i w randze sędziego pierwszej instancji został mianowany urzędnikiem do specjalnych poruczeń w Komisji Rządowej Sprawiedliwości. 

Okres piotrkowski

Stanisław Pomian-Srzednicki znalazł się wśród tych nielicznych, którzy zachowali swoje stanowiska. Nie powodowała tego uległość wobec zaborcy, ale kompetencje. W 1876 r. został sędzią Sądu Okręgowego w Piotrkowie. W 1881 r. został wiceprezesem tego sądu (prezesami sądów mogli bowiem być tylko Rosjanie). W 1888 r. sędziowie Izby Sądowej w Warszawie zgłosili go na stanowisko sędziego tej Izby. Atutem Pomian-Srzednickiego były nieposzlakowana opinia i wysoko cenione orzecznictwo, za kandydaturą byli też Rosjanie. Wytyczne carskiego Ministerstwa Sprawiedliwości były inne. Na zwolnione stanowisko sędziego Izby Sądowej w Warszawie został mianowany Rosjanin. Pomian-Srzednickiemu składano propozycje awansu, jeżeli przeniesie się do guberni w głębi cesarstwa rosyjskiego. On konsekwentnie odmawiał, argumentując, że jego miejsce jest na ziemiach polskich. Przez blisko cztery dekady orzekał jako wiceprezes piotrkowskiego sądu. Został zapamiętany jako praktyk, człowiek czynu i stanowił ostoję miejscowej społeczności. Był organizatorem Piotrkowskiego Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan, założył bibliotekę prawniczą przy Sądzie Okręgowym, a także piotrkowską bibliotekę publiczną, której ofiarował część własnych zbiorów. W 1914 r. Stanisław Pomian-Srzednicki pozostawał jedynym Polakiem na stanowisku wiceprezesa Sądu Okręgowego na całym terytorium dawnego Królestwa Polskiego.

Odbudowa polskiego wymiaru sprawiedliwości

Po wybuchu I wojny światowej większość pracowników rosyjskich sądów ewakuowano na wschód. Stanisław Pomian-Srzednicki jako jeden z nielicznych pozostał w Piotrkowie. Nie wyjechał chociaż wiązało się to z niewykonaniem polecenia służbowego, odbierające-go mu prawo do sędziowskiego uposażenia emerytalnego. Krok ten otworzył mu drogę do najwyższych godności wieńczących jego sędziowską karierę. Po opanowaniu ziem Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austro-węgierskie, jesienią 1916 r. podjęto decyzję o budowie podległej im autonomicznej administracji polskiej. Było to równoznaczne z odtworzeniem polskiego wymiaru sprawiedliwości. Sędziwy już, 76-letni Pomian-Srzednicki włączył się w prace Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu, która miała nadzorować te działania. Został członkiem dwóch komisji: prawa cywilnego oraz hipotecznej. Głównym celem ich prac było stworzenie nowej organizacji sądownictwa. Przyjęte rozwiązania nawiązywały nie tylko do tych sprzed 1914 r., ale też odwoływały się do tradycji Księstwa Warszawskiego. Wzbudziło to opór niemieckich władz okupacyjnych. Były one świadome, że oddanie władzy sądowniczej w polskie ręce może stać się ważnym krokiem na drodze uzyskania przez Polskę faktycznej niepodległości.

Nominacji Stanisława Pomian-Srzednickiego na Pierwszego Prezesa SN

Pomian-Srzednicki I Prezesem SN

Ogłoszone 19 sierpnia 1917 r. przepisy o urządzeniu sądownictwa ustalały, że na jego czele miał się znaleźć Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny. Sześć dni później, 25 sierpnia, Stanisław Pomian-Srzednicki został Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego. W dniu 14 grudnia 1917 r. odbyło się pierwsze publiczne posiedzenie SN, którym kierował I Prezes.

- Niewymownie szczęśliwym się czuję, że przy schyłku życia mego, doczekałem chwil powołania sądownictwa polskiego – mówił wówczas. Pomian–Srzednicki sprawował funkcję I Prezesa SN przez 5 lat, a jego rola w rozwoju polskiego sądownictwa jest trudna do przecenienia. Zakres jego działalności był niezwykle szeroki, miał on ważny głos przy rozbudowie personalnej Sądu Najwyższego, sprawował bieżące kierownictwo administracyjne i techniczne. Od listopada 1918 r., już w czasach II RP, wiele z tych kompetencji przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości.

U progu niepodległości Pomian-Srzednicki był jedynym aktywnym sędzią, pracował jeszcze w autonomicznych sądach Królestwa Polskiego, czyniło to z niego żywy symbol ciągłości polskiego prawa i polskiej państwowości. Kierując pracami Izby Cywilnej SN, wykazywał rygorystyczne podejście do językowej precyzji wyroków. Po ponad 120 latach zaborów możliwość formułowania orzeczeń w języku ojczystym miała szczególną wymowę. Doświadczenie orzecznicze czyniło Pomian-Srzednickiego nauczycielem nowych kadr sędziowskich.

W wieku 82 lat Stanisław Pomian–Srzednicki odszedł w stan spoczynku, niedługo później został jednym z pierwszych kawalerów Krzyża Polonia Restituta "za zasługi położone na polu organizacji sądownictwa RP". Pomian-Srzednicki zmarł 16 marca 1925 r. w Piotrkowie, żegnał go wielki kondukt żałobników, w którym szła delegacja polskich sędziów na czele z Pierwszym Prezesem SN Władysławem Seydą i przedstawiciele rządu.

materiały prasowe/polskieradio.pl/pg

Wybór posłów do Sejmu Ustawodawczego, którego celem będzie opracowanie konstytucji dla odrodzonej Polski znajdował się wśród priorytetów warszawskiego ośrodka władzy, który ukształtował się wokół Józefa Piłsudskiego. Organizacją pierwszych wyborów zajął się już 22 listopada 1918 roku gabinet Jędrzeja Moraczewskiego. 28 listopada ogłoszono Dekret o ordynacji wyborczej.

- Wybory opierały się na pięcioprzymiotnikowym (tajnym, powszechnym, bezpośrednim, równym i proporcjonalnym) głosowaniu do przewidywanego jednoizbowego parlamentu. Po raz pierwszy prawo wyborcze przyznawano kobietom, co nie stanowiło wówczas powszechnej praktyki. Była to ordynacja pozwalająca na swobodę artykulacji różnorodnych poglądów politycznych – podkreślał prof. Janusz Osica w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika polska".

Obywatele, bez względu na płeć i majętność, otrzymywali bierne i czynne prawo wyborcze w wieku 21 lat.

Wybory, ale nie wszędzie

Głosowanie miało odbyć się w 70 okręgach i wyłonić 526 posłów. Jeden mandat miał przypadać na ok. 50 tys. obywateli. Ostatecznie głosowanie udało się przeprowadzić w 44 z nich. Wybrano 335 posłów. Do końca kadencji Sejmu Ustawodawczego, w 1922 roku, Sejm liczył 423 posłów.

Mapa okręgów wyborczych do Sejmu Ustawodawczego. Infografika: Polskie Radio/Bartłomiej Makowski (red.)/Łukasz Haponiuk (graf.)

Wybory bez przeszkód mogły odbyć się w zasadzie tylko na obszarze byłego Królestwa Kongresowego oraz w Galicji Zachodniej. I tutaj nie obyło się jednak bez problemów, choć okrzepły już w największym stopniu instytucje państwowe i administracja. Pierwszy okręg wyborczy ustanowiono na północnej Suwalszczyźnie, gdzie najistotniejszym miastem był Mariampol. Polacy rościli sobie prawo do tego terytorium ze względu na duży odsetek ludności polskiej zamieszkującej te tereny (ok. 75 proc. mieszkańców według badań Instytutu Badań Spraw Narodowościowych) i przynależność obszaru do Rzeczpospolitej i Księstwa Warszawskiego. Obszar ten zajęty został jednak przez Litwinów, co zablokowało możliwość przeprowadzenia wyborów.

Z kolei wybory na obszarach białostockim i bialskim uniemożliwiło zajęcie tych rejonów przez żołnierzy niemieckich, którzy nie zdołali jeszcze powrócić z frontu wschodniego, a wówczas stanowili kordon sanitarny między odradzającym się państwem polskim a bolszewikami. Nie obyło się też bez niedopatrzeń i błędów – w dwóch okręgach – lubelskim i sandomierskim – Sąd Najwyższy stwierdził nieważność wyborów i procedurę trzeba było powtórzyć.

Zaplanowano, że w Galicji Wschodniej powstanie kilkanaście okręgów wyborczych, jednak, z uwagi na walki polsko-ukraińskie, głosowania nie udało się przeprowadzić nigdzie, poza Lwowem. Do Sejmu Ustawodawczego weszli w związku z tym polscy posłowie, którzy zasiadali w parlamencie Austro-Węgier. Wybory przeprowadzono tylko we Lwowie z powodu śmierci polskich posłów do austriackiego sejmu.

Walki o granice uniemożliwiły przeprowadzenie wyborów w styczniowym terminie. Taka sytuacja panowała na Śląsku Cieszyńskim, który był przedmiotem polsko-czeskiego sporu. Ostatecznie 14 marca 1919 roku przyjął do swojego grona 6 kandydatów jedynej listy wystawionej w okręgu.

Podobnie rzecz miała się z okręgami ustanowionymi w Wielkopolsce i na Górnym Śląsku. W Wielkopolsce wybory przeprowadzono po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego, 1 czerwca 1919 roku, według zmienionej ordynacji – wyznaczone zostały cztery okręgi wyborcze, przy czym głosowanie przeprowadzono tylko w trzech. Okręg mogileński był jeszcze wówczas jeszcze w rękach Niemców. Wyłoniono wówczas aż 20 posłów z tego okręgu. Wcześniej Wielkopolskę reprezentowali byli posłowie z Reichstagu. Na Górnym Śląsku wybory się nie odbyły – na przeszkodzie stanął plebiscyt i trzy powstania śląskie. Ostatecznego podziału Górnego Śląska dokonano dopiero w czerwcu 1922 roku, czyli pół roku przed zaplanowanymi na listopad kolejnymi wyborami parlamentarnymi. Górny Śląsk reprezentowało w Sejmie Ustawodawczym 5 posłów, którzy wcześniej zasiadali w parlamencie niemieckim.

Wybory nie mogły także odbyć się na Pomorzu. Obszar, jaki miał umożliwić Polsce dostęp do morza, nie był w chwili rozpisania wyborów ustalony. Pomorze było początkowo reprezentowane w Sejmie Ustawodawczym przez dwóch posłów, którzy wcześniej zasiadali w ławach Reichstagu. Dopiero 2 maja 1920 roku przeprowadzono tu wybory uzupełniające.

Język nienawiści 100 lat temu

Kampania wyborcza do pierwszego Sejmu była ostra i bezpardonowa. Wszystkie opcje polityczne – lewica, prawica i centrum – posługiwały się argumentacją, którą dziś nazwalibyśmy "językiem nienawiści". "Blagier nad blagiery/ i kłamca nad kłamce/Szukał swej kariery/Przy partyjnej klamce" – tak przedstawiała Ignacego Daszyńskiego ulotka wyborcza jednej z prawicowych partii. Ulotka jest opatrzona karykaturą męża stanu z dorysowanym wężowym językiem. Z kolei ulotka PSL "Piast" zachęca m.in. do "wycięcia takiego wrzoda, jakim okazał się Judasz Stapiński" (chodzi o Jana Stapińskiego, przywódcę PSL "Lewica"). Wreszcie lewica biła w dzwon odsunięcia od władzy krwiopijczych "bankierów i lichwiarzy", wsteczników i posiadaczy ziemskich.

Z tą retoryką pozytywnie kontrastują ulotki skierowane do kobiet i wydawane przez organizacje kobiece, takie jak Liga Kobiet Polskich. Komunikaty kierowane do pań to w głównej mierze zachęty do oddania głosu bez względu na preferencje polityczne i entuzjazm związany z historyczną możliwością stanięcia do urn.

Język głównych partii politycznych używany podczas kampanii w 1919 roku wyznaczył niestety standardy na cały okres dwudziestolecia międzywojennego. Jego zgubne skutki pokazały się z całą brutalnością w przededniu wyboru pierwszego prezydenta RP w 1922 roku.

Wybór dyktowany sytuacją kraju  

Dołączenie posłów pochodzących spoza byłego Królestwa i Małopolski zmieniła układ sił w parlamencie. O ile w 1919 roku podział głosów między partie prawicowe, lewicowe i centrowe rozkładał się mniej więcej po równo, to ostateczny skład izby z 1922 roku wskazywał zdecydowaną przewagę partii centrowych (z PSL "Piast" na czele) i znaczący spadek znaczenia partii lewicowych.

Podział głosów w Sejmie Ustawodawczym. Infografika: Polskie Radio/Bartłomiej Makowski (red.)/Łukasz Haponiuk (graf.)

"Konstatując takie wyniki pierwszych wyborów parlamentarnych w Polsce Odrodzonej oraz późniejsze przesunięcia w łonie konstytuanty, nie sposób oprzeć się refleksji, że w istocie alternatywą, przed którą stanął elektorat polski w 1919 roku, był wybór między programami eksponującymi przede wszystkim żywotność wspólnych, narodowych interesów i poczucie więzi narodowej a programami, które na pierwszy plan wysuwały postulaty przebudowy społeczno-gospodarczej Polski" - pisał prof. Andrzej Gwiżdż w książce "Dzieje polskiego parlamentaryzmu". Zdaniem profesora nauk prawnych i historyka dziejów sejmu, na takie ukształtowanie wpłynęła przede wszystkim sytuacja międzynarodowa Polski, zagrożonej wówczas przez Armię Czerwoną.

- Rząd i parlament to były wtedy dwie najważniejsze sprawy. Europa dała nam szansę, ale patrzyła krytycznie - mówił w rozmowie z portalem PolskieRadio24.pl prof. Janusz Odziemkowski. - Trzeba było szybko pokazać, że kraj będzie szedł drogą demokracji i parlamentaryzmu. Te wybory były nie tylko głosowaniem na posłów. To było głosowanie za niepodległością. To było powiedzenie światu i samym sobie - jest na s wielu i chcemy polskiego państwa, niepodległego i demokratycznego - dodał historyk.

Zobacz i posłuchaj, jak prof. Odziemkowski wyjaśniał m.in. frekwencję, największą we współczesnej historii Polski:

Pierwsze wybory. Dowód trudności i ambicji 

Wystarczy rzut oka na mapę okręgów wyborczych i porównanie ich granic z granicami, które przybrała II Rzeczpospolita po okresie walk o kształt kraju, żeby uświadomić sobie, jak długą drogę przeszło państwo polskie w ciągu zaledwie trzech lat. 

Rdzeniem odrodzonego państwa były tereny byłego Królestwa Polskiego i obszar Małopolski i tylko tutaj przeprowadzono wybory. Kooptacja posłów z parlamentów austriackiego i niemieckiego pokazywała potrzebę zademonstrowania polskości na terenach, które stanowiły jeszcze obiekt negocjacji politycznych na paryskiej konferencji pokojowej. Obecność doświadczonych parlamentarzystów, weteranów wielu potyczek administracyjnych, legislacyjnych i retorycznych, podwyższała jakość pracy Sejmu Ustawodawczego. Tym bardziej, że zaledwie ok. 30 proc. posłów miało wykształcenie wyższe, nie brakowało analfabetów.

Podział okręgów wyborczych odzwierciedla mapę rzeczywistych możliwości przeprowadzenia elekcji oraz geopolitycznych ambicji i wyobrażeń o przyszłej Polsce autorów Dekretu o Wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Uwagę zwraca przede wszystkim dołączenie posłów z Galicji Wschodniej, którą najwyraźniej Ojcowie Niepodległości uznawali za integralną część Polski, mimo pretensji powstającego państwa ukraińskiego. Symboliczne znaczenie miało też przyjęcie do Sejmu Ustawodawczego kandydatów ze Śląska Cieszyńskiego – kości niezgody między Polską i Czechosłowacką. Najistotniejszy w kontekście wyobrażeń o przyszłej Polsce był rozległy obszar okręgów wyborczych w byłym zaborze pruskim. Warszawa nakreśliła bardzo entuzjastyczne – biorąc pod uwagę późniejszy kształt granic – plany wyborów. Można spekulować, że takie plany miały głównie za cel działanie propagandowe, miały podkreślać polskie roszczenia do terytoriów Pomorza, Wielkopolski i południowej części Mazur.

Tym, co pozostaje poza sferą spekulacji, jest onieśmielająca do dziś frekwencja wyborcza tam, gdzie głosowanie udało się przeprowadzić. W żadnym z 44 okręgów wyborczych nie zagłosowało mniej niż 60 proc. uprawnionych. Były i takie okręgi, gdzie do urn poszło 90, a nawet 95 proc. uprawnionych. Liczby mówią same za siebie i są niezbitym dowodem na patriotyzm polskiego społeczeństwa w dobie odzyskanej wolności. Dzięki zaangażowaniu polskiego społeczeństwa 10 lutego 1919 mógł zebrać się pierwszy od 126 lat polski Sejm.

Bartłomiej Makowski