W katastrofie zginęło 96 osób, w tym prezydent RP Lech Kaczyński i jego małżonka Maria. Wraz z parą prezydencką śmierć ponieśli również ministrowie, parlamentarzyści, szefowie centralnych urzędów państwowych, dowódcy wszystkich rodzajów sił zbrojnych, oficerowie Biura Ochrony Rządu i członkowie załogi tupolewa, a także - zaproszeni na uroczystość - zasłużeni ludzie kultury.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia

Gdy została pierwszą damą, media często wychwytywały "gafy", które wynikały z tego, że Kaczyńscy nie mieli zamiaru rezygnować z okazywania sobie troski i uczuć. Mikrofony wyłapywały, jak Lech nazywał Marię "maluszkiem", kamery nagrywały, jak podczas oficjalnych spotkań Marii zdarzało się poprawić mężowi krawat. 

- Było dla nas zaskoczeniem, że można mieć tyle czułości dla swojego męża, że można być tak blisko, mimo obowiązków. Ona dzwoniła do niego co kilkadziesiąt minut z pytaniem, jak się czuje, czy jadł – wspominała Elżbieta Jakubiak, szefowa gabinetu prezydenta Kaczyńskiego.

Teresa Sukniewicz-Kleiber, sportsmenka, przyjaciółka Marii Kaczyńskiej: - Ona siebie postrzegała w tym układzie przede wszystkim jako żonę. Żonę faceta, który jest lekko niedzisiejszy, który potrzebuje od niej miłości, czułości i opieki. I ona mu to dawała.

Zaangażowana pierwsza dama

Maria Kaczyńska postrzegała swoją rolę jako szansę na zwracanie uwagi na akcje dobroczynne i ich wspieranie. Była pierwszą laureatką "Bursztynowej róży", wyróżnienia przyznawanego osobom zaangażowanym w działalność charytatywną. Patronowała m.in. utworzeniu Kliniki Budzik specjalizującej się w leczeniu i rehabilitacji dzieci z najpoważniejszymi urazami neurologicznymi. 

Angażowała się w sprawy kobiet. Uczestniczyła też, razem z dwiema byłymi pierwszymi damami, w konferencji "Kobiety dla Polski. Polska dla kobiet" podsumowującej dwadzieścia lat transformacji z perspektywy kobiet pochodzących z różnych środowisk i reprezentujących różne światopoglądy. Nie bała się zabierać głosu w sprawach kontrowersyjnych. Była sygnatariuszką apelu kobiet mediów do parlamentarzystów o pozostawienie bez zmian zapisu w konstytucji w dziedzinie ochrony życia, zadeklarowała też poparcie dla metody in vitro. Spotkało się to z ostrą reakcją części środowiska politycznego jej męża, ale z drugiej strony - przysporzyło też sympatii społecznej za odwagę i własne zdanie. 

- Żadni specjaliści od wizerunku niczego mi nie podpowiadali. Zawsze mówiłam to, co myślę, nawet jeśli bywałam za to krytykowana. Ale kiedy wypowiadałam się o in vitro, popierałam kompromis w sprawie aborcji, czy broniłam Rospudy – nie kalkulowałam, czy na tym wygram, czy nie. Może właśnie za tę autentyczność ludzie mnie zaakceptowali? - mówiła Maria Kaczyńska w wywiadzie z Marcinem Dzierżanowskim. 

Była naturalna i ciepła. Wzbudzała sympatię za granicą – Holendrzy wyhodowali specjalny gatunek tulipana nazwany jej imieniem; serca Japończyków skradła, występując w tradycyjnym kimonie; podczas spotkań i uroczystości usadzano ją w miejscach wyższej rangi niż przewidziane protokołem. Jednocześnie nigdy nie chciała przyćmiewać męża.

- Czuła się zażenowana, gdy media więcej uwagi poświęcały jej niż mężowi – wyjaśniała Teresa Sukniewicz-Kleiber. – Nie godziła się z rolą ocieplacza wizerunku przy krytykowanym mężu.

Kresowa dusza

Urodziła się w Machowie w Lubelskiem, ale jej rodzina pochodziła z Wilna. Ojciec walczył w wileńskiej AK.

- Wszyscy podkreślali, jaką ciepłą była osobą. Czuło się od niej tę kresową siłę. Ludzie z Kresów, wierzę w to głęboko, są naznaczeni ogromną dozą "naiwności", która pozwala wedrzeć się do wnętrza człowieka. Są naznaczeni większą ilością dobra, ciepła i uśmiechu. Taka była właśnie Maria Kaczyńska - wspominała dziennikarka Krystyna Gucewicz.

Lech Kaczyński z żoną Marią. Warszawa, 10 marca 2005 roku. Foto: East News

Studiowała transport morski na Uniwersytecie Gdańskim. Pracowała w Instytucie Morskim w Gdańsku. Tam poznała swojego przyszłego męża. Pobrali się po dwóch latach znajomości. Po narodzinach córki Marty zajęła się domem - Lech Kaczyński łączył wówczas pracę naukową z działalnością opozycyjną. Podczas internowania męża, by zarobić na utrzymanie, udzielała korepetycji i tłumaczyła teksty. Znała biegle angielski i francuski, w mniejszym stopniu posługiwała się także rosyjskim i hiszpańskim. 

- Pani Kaczyńska była uroczym człowiekiem. Nie miała w sobie niechęci do drugiego człowieka – wspominała sąsiadka Lecha i Marii Kaczyńskich z czasów, kiedy ci mieszkali na warszawskim Powiślu.

Lubiła chodzić do kina (jej ulubionym była nieistniejąca już warszawska "Femina"), była też wielką miłośniczką teatru.

- Pani Maria była najwierniejszym widzem naszego teatru - wspominał Waldemar Dąbrowski, dyrektor Teatru Wielkiego - Opery Narodowej. - Nie opuściła niemal żadnej premiery, a nawet jeśli opuściła, to przychodziła później. Ale nie jako pierwsza dama, a jako normalny widz. To była jej pasja. 

Gdy przez ulice Warszawy przejeżdżał uroczysty kondukt żałobny, pierwszą damę żegnały gęste szpalery warszawiaków. Później dziesiątki tysięcy Polaków przybyło do Pałacu Prezydenckiego, by po raz ostatni pokłonić się prezydenckiej parze.

Maria Kaczyńska miała 68 lat. Wraz z małżonkiem spoczywa w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu w Krakowie.

bm

W wystąpieniach podczas uroczystości państwowych prezydent Lech Kaczyński podkreślał znaczenie wolnej i niepodległej Polski, o którą walczyły kolejne pokolenia Polaków. 

- Dzisiaj, po dwudziestu latach wolnej Polski, musimy budować nowy patriotyzm, musimy patrzeć w przyszłość, ale musimy pamiętać też, że mamy korzenie - mówił prezydent Lech Kaczyński 11 listopada 2009 roku w czasie uroczystych obchodów 91. rocznicy odzyskania niepodległości. - Musimy pamiętać, że nie ma patriotyzmu bez pamięci. Próbujemy tę pamięć uparcie budować i odbudowywać. I na tej drodze nie może być zakrętów - dodał prezydent.

Posłuchaj całej wypowiedzi z 11 listopada 2009 roku:

"Anna Solidarność" uhonorowana 

W polityce historycznej prezydenta Lecha Kaczyńskiego na plan pierwszy wybijało się przywracanie pamięci o ludziach zepchniętych na margines historii. Jedną z takich osób była Anna Walentynowicz, bohaterka strajków w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku.

Anna Walentynowicz. Serwis specjalny

Dziennikarze portalu PolskieRadio24.pl dotarli do archiwalnego nagrania z uroczystości 80. urodzin Anny Walentynowicz zorganizowanych przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Unikalny materiał nie był nigdy publikowany, a ostatnie 10 lat przeleżał w Archiwum Kancelarii Prezydenta.

15 sierpnia 2009 roku prezydent Lech Kaczyński zorganizował w Pałacu Prezydenckim uroczystość 80. urodzin Anny Walentynowicz. Zaproszeni zostali najbliżsi i przyjaciele Anny Walentynowicz.

- To była uroczystość, którą nikt nie był zainteresowany, nie miała być upubliczniona - powiedziała portalowi PolskieRadio24.pl Anna Baszanowska, przyjaciółka Anny Walentynowicz, która była jednym z gości prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Zobacz fragmenty niepublikowanych nagrań z 80. urodzin Anny Walentynowicz:

Lider Europy Środkowej

W pierwszych dniach sierpnia 2008 roku świat obiegła informacja o wybuchu wojny rosyjsko-gruzińskiej. Czołgi Rosjan zbliżały się do stolicy państwa, Tbilisi. Od pierwszych godzin wojny prezydent Lech Kaczyński apelował do Unii Europejskiej, NATO i Stanów Zjednoczonych o przeciwstawienie się rosyjskiej agresji. 

Wobec postępów rosyjskiej armii zdecydował się na okazanie bezprecedensowego aktu solidarności z Gruzinami. Zaprosił do swojego samolotu ówczesnych przywódców Łotwy, Litwy, Estonii oraz Ukrainy i poleciał z nimi do Gruzji. 12 sierpnia późnym wieczorem wygłosił w Tbilisi, przed gmachem parlamentu, przemówienie do ponad 200 tysięcy Gruzinów.

- Jesteśmy tutaj po to, żeby wyrazić całkowitą solidarność. Jesteśmy tutaj, przywódcy pięciu państw. Jesteśmy tutaj po to, żeby podjąć walkę - oświadczył Lech Kaczyński. Prezydent Polski wezwał Gruzinów i wszystkie narody cywilizowanego świata, aby wspólnie powiedziały "dość" rosyjskiemu imperializmowi. 

Od Westerplatte do Katynia

To, czym jest wolność dla Polaków, prezydent Lech Kaczyński podkreślił także w swoim przemówieniu 1 września 2009 roku na Westerplatte w czasie uroczystości upamiętniających 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

- Dlaczego Polacy bronili Westerplatte, dlaczego bronili Poczty Polskiej w Gdańsku, dlaczego nie poszli na ustępstwa - pytał prezydent. - Odpowiedź padła wcześniej, z ust ministra spraw zagranicznych, na arenie międzynarodowej, że "[...] w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. W życiu ludzi, narodów i państw jest tylko jedna rzecz bezcenna - jest nią honor" - cytował prezydent Lech Kaczyński.

Wtedy na Westerplatte padły ważne słowa o tym, że to nie Polska powinna odrabiać lekcję pokory, ale ci, którzy do tej wojny doprowadzili i którzy ją ułatwili.

Zobacz i posłuchaj słów prezydenta z 1 września 2009 roku:

W swym przemówieniu 1 września 2009 roku Prezydent Lech Kaczyński wspomniał o naruszeniu przez Niemcy nazistowskie terytorium Czechosłowacji na mocy układu monachijskiego z września 1938 roku.

- Nieprzeciwstawienie się temu przez Polskę było nie tylko błędem, było grzechem i my w Polsce potrafimy się do tego grzechu przyznać - mówił prezydent.

Podkreślił, że z Monachium trzeba wyciągnąć wnioski dla współczesnego świata.

- Imperializmowi nie wolno ustępować, nie wolno ustępować nawet skłonnościom neoimperialnym - podkreślił prezydent Lech Kaczyński.

W tym przemówieniu poruszył także sprawę zbrodni katyńskiej. - Dlaczego wydano taki wyrok na tysiące polskich żołnierzy, oficerów, policjantów? To był efekt zemsty. Tak, zemsty za rok 1920, za to, że Polska zdołała wtedy odeprzeć agresję. Można powiedzieć, że to komunizm, ale nie, to nie komunizm, ale szowinizm - powiedział prezydent.

Tragiczny lot 10 kwietnia 2010

Prezydent Lech Kaczyński zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie rządowego samolotu Tu-154 w Smoleńsku, w drodze na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.

Katyń - zobacz serwis historyczny

Prezydent, wraz z małżonką Marią i towarzyszącą mu delegacją, leciał do Katynia, gdzie z przedstawicielami Rodzin Katyńskich, a także parlamentarzystami, duchownymi, kombatantami, żołnierzami miał złożyć hołd 22 tysiącom Polaków zamordowanych przez NKWD na rozkaz Stalina w 1940 roku.

im