Historia

"Walka garstki z wieloma". Powstanie w getcie warszawskim

Ostatnia aktualizacja: 19.04.2023 05:57
"Powstanie w getcie warszawskim […] zostanie zapisane w historii jako walka garstki z wieloma, wojna dobra ze złem. W dziejach narodu żydowskiego zryw ten traktowany jest jako sprzeciw wobec niemieckiego mechanizmu zbrodni, który unicestwił sześć milionów Żydów" - napisał Mosze Arens w książce "Flagi nad gettem. Rzecz o powstaniu w getcie warszawskim".
Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: Siłą wydobyci z bunkrów
Fotografia z Raportu Stroopa. Oryginalny niemiecki podpis: "Siłą wydobyci z bunkrów"Foto: Wikimedia Commons/CC

Wybuch powstania

Warszawskie getto utworzono jesienią 1940 roku. Było to największe getto w okupowanej przez nazistowskie Niemcy Europie. Zamknięcie żydowskiej ludności na wydzielonym obszarze miało ułatwić Niemcom późniejsze wywożenie Żydów do obozów zagłady.  

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Wiosną 1943 roku przed ostateczną likwidacją getta w getcie pozostały blisko 60 tys. Żydów. Byli to głównie młodzi ludzie, którzy pracowali w niemieckich zakładach umiejscowionych na terenie getta. To głównie ci młodzi Żydzi chwycili za broń i podjęli zbrojny opór. 19 kwietnia wybuchło powstanie.  

- Decyzja o walce zapadła, kiedy nie było już nadziei. Do tego czasu Niemcy wymordowali już 450 tys. Żydów z warszawskiego getta. Nie było szansy przeżycia i wtedy okazało się, że warto walczyć. To był pierwszy dzień Pesach, naszego święta wolności - mówił Michael Schudrich, naczelny rabin Polski w rozmowie z Portalem PolskieRadio24.pl w 2018 roku.

Posłuchaj całej wypowiedzi:

Dwie główne organizacje skupiały powstańców – Żydowska Organizacja Bojowa, związana z ugrupowaniami o charakterze lewicowym i Żydowski Związek Wojskowy, wywodzący się z syjonistycznego ruchu rewizjonistycznego Betar.

Walka bez szans na wygraną

Niemieckie oddziały wojskowe wjechały do getta o godz. 5 rano. Do walki przystąpiło blisko 1,5 tysiąca powstańców z obu ugrupowań. Po stronie niemieckiej, według danych gen. Jorgena Stroopa, było 800 żołnierzy SS, 300 granatowych policjantów, oddziały Gestapo, pomocnicze oddziały litewskich i łotewskich partyzantów oraz ukraiński batalion z Trawnik. Szacuje się, że każdego dnia do walki z powstaniem w getcie skierowanych było około 3 tys. ludzi. Bilans sił był nieporównywalny.

W różnych punktach getta dochodziło do starć - na rogu ulic Zamenhoffa i Miłej oraz Nalewek i Gęsiej. Największe walki toczyły się przez trzy dni przy nieistniejącym dziś placu Muranowskim. Była tu placówka ŻZW. Jej dowódcy Paweł Frenkel i jego zastępca Leon Rodal na najwyższym budynku w okolicy przy Muranowskiej 7 zawiesili biało-niebieską flagę żydowską i biało-czerwoną flagę polską.

Pierwszego dnia Niemcy musieli się wycofać z getta. To było dla nich zaskakujące. Drugiego dnia dowództwo przejął gen. Jürgen Stroop. To z jego codziennych raportów do przełożonych historycy mogli skorzystać przy odtwarzaniu przebiegu powstania.

O przygotowaniu powstania Niemcy wiedzieli dość wcześnie, dzięki siatce agentów. Jednak zaskoczyła ich skala niewykonywania rozkazów. W raporcie Stroopa czytamy o zorganizowaniu i zdeterminowaniu Żydów - mówił prof. Grzegorz Berendt w rozmowie z Portalem PolskieRadio24.pl w 2018 roku.

Posłuchaj całej wypowiedzi:

Zginęli z bronią w ręku

Spośród walczących w getcie przeżyło kilkunastu Żydów. Z członków dowództwa ŻOB przeżył Icchak Cukierman i Marek Edalman. Nikt ze ścisłego dowództwa ŻZW nie przeżył.  

16 maja o godzinie 20.15 Niemcy wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Był to symboliczny koniec powstania w getcie. W "Raporcie" Stroop zapisał: "Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie przestała istnieć".

Umschlagplatz w warszawskim getcie

Masowe deportacje Żydów z warszawskiego getta rozpoczęły się 22 lipca 1942 roku. Wywózki do obozu zagłady w Treblince trwały do 16 września. W czasie siedmiu tygodni Niemcy wywieźli do obozów śmierci i zamordowali blisko 300 tysięcy Żydów. 265 tysięcy wyjechało w bydlęcych wagonach z rampy przeładunkowej punktu zbiorczego w getcie – Umschlagplatzu.

Machina śmierci ruszyła na rozkaz Heinricha Himmlera z 19 lipca, skierowanego do Friedricha Krügera, dowódca SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie, pełnomocnika Himmlera do spraw umocnienia niemieckości w Generalnym Gubernatorstwie. W rozkazie czytamy m.in.:

"Zarządzam, aby przesiedlenie całej żydowskiej ludności Generalnego Gubernatorstwa zostało przeprowadzone i ukończone do 31 grudnia 1942 roku. […] Środki te są niezbędne dla przeprowadzenia etnicznego rozdziału ras i narodowości w myśl zasad nowego ładu w Europie oraz w interesie bezpieczeństwa i czystości Rzeszy niemieckiej i strefy jej interesów".

im

Czytaj także

Emanuel Ringelblum. Kronikarz getta warszawskiego

Ostatnia aktualizacja: 10.03.2024 05:50
Zebrane przez niego Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego zostało wpisane przez UNESCO na listę "Pamięć Świata", gromadzącą najważniejsze dokumenty obrazujące historię naszego globu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mordechaj Anielewicz. Jego imię jedni wymawiali ze czcią, inni ze strachem

Ostatnia aktualizacja: 08.05.2023 05:50
- Mordechaj Anielewicz jako postać przeszedł do legendy i ta legenda powstawała od razu, wtedy, kiedy jeszcze żył, kiedy był przywódcą powstania w getcie - mówiła Joanna Szwedowska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zakończenie akcji likwidacyjnej warszawskiego getta

Ostatnia aktualizacja: 21.09.2023 05:45
– Prezes Rady Żydowskiej inż. Adam Czerniakow popełnił samobójstwo. Wiedział on dokładnie, że rzekome przesiedlanie na wschód to śmierć setek tysięcy ludzi w komorach gazowych. Nie mając możności przeciwstawienia się temu, co się stało, wolał odejść – pisał w swoich wspomnieniach Marek Edelman.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Archiwum Ringelbluma - niezwykłe świadectwo Zagłady

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2023 05:43
Żydowski historyk Emmanuel Ringelblum skrupulatnie notował sytuację w warszawskim getcie podczas II wojny światowej. Dzięki jego staraniom w 1940 roku powstało jedno z najważniejszych źródeł dokumentujących Zagładę. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

80 lat temu Niemcy odkryli bunkier "Krysia"

Ostatnia aktualizacja: 07.03.2024 05:47
W tej kryjówce na warszawskiej Ochocie rodzina Wolskich przez dwa lata ukrywała ok. 40 Żydów. Wśród nich historyka Emanuela Ringelbluma, twórcę archiwum getta warszawskiego. Wszyscy - wraz ze swymi opiekunami - zostali zamordowani kilka dni później w ruinach getta.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie w getcie warszawskim. Walka o godną śmierć

Ostatnia aktualizacja: 19.04.2021 06:00
19 kwietnia 1943 roku wydarzyło się w getcie to, czego Niemcy się spodziewali. Dwa dni wcześniej do władz niemieckich dotarły informacje o tym, że w getcie coś się szykuje.
rozwiń zwiń
Czytaj także

BBC o Zagładzie polskich Żydów

Ostatnia aktualizacja: 26.06.2023 06:00
26 czerwca 1942 roku Radio BBC nadało audycję o Zagładzie polskich Żydów. W programie wykorzystano materiały konspiracyjnego zespołu badawczego "Oneg Szabat", który tworzył Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma.
rozwiń zwiń