Formacje wojskowe utworzone poza granicami kraju - jesienią 1939 we Francji, następnie w Wielkiej Brytanii.

Polskie Siły Zbrojne (PSZ) brały udział w największych operacjach militarnych II wojny światowej: bitwie o Anglię, obronie Tobruku, operacji Market Garden czy w walkach o klasztor Monte Cassino.

Po zakończeniu II wojny światowej większość żołnierzy została na emigracji. Powracający do kraju byli represjonowani, oskarżani o zdradę i więzieni.

Sześć lat później - 8 czerwca 1946, w rok po zakończeniu II wojny światowej - ulicami Londynu przeszła wielka parada zwycięzców. W kolumnie, która ciągnęła się kilkanaście kilometrów, zabrakło Polaków.

Zaproszenie na paradę otrzymali od Brytyjczyków tylko żołnierze Dywizjonu 303, i to na krótko przed defiladą. Anglicy nie życzyli sobie, by w defiladzie brali udział przedstawiciele sił lądowych i marynarki wchodzących w skład Polskich Sił Zbrojnych, które przecież stanowiły jedną z najliczniejszych narodowych formacji walczących przeciwko hitlerowskim Niemcom. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły w 1945 roku ok. 200 tys. żołnierzy (na Wschodzie ponad 100 tys.).

W tej sytuacji lotnicy z Dywizjonu 303, który wsławił się w bitwie o Anglię - w geście solidarności - zrezygnowali z udziału w paradzie. W efekcie londyńską aleją The Mall - obok Anglików i Amerykanów - maszerowali m.in. Czesi, Belgowie, Brazylijczycy, Meksykanie, a nawet weterani z Iranu i Fidżi. Polaków nie było.

Brytyjczycy nie chcieli zadzierać z Rosjanami, bo Polska została uznana za strefę wpływów sowieckich. Polski Rząd na Uchodźstwie nie był uznawany, cały wysiłek zbrojny Polaków na Zachodzie musiał zostać zapomniany. Gdyby przedstawiciele Polskich Sił Zbrojnych wzięli udział w defiladzie w liczbie odpowiadającej proporcjom w zaangażowaniu w walkę z Niemcami, to rząd brytyjski musiałby się jakoś odnieść do ówczesnej sytuacji politycznej. A tego nie chciał. Polska jako gracz na arenie międzynarodowej nie istniała.

W 2003 roku brytyjski premier Tony Blair przeprosił polskich weteranów za postawę swoich poprzedników. Dwa lata później Polacy po raz pierwszy wzięli udział w londyńskiej paradzie zwycięstwa.

mk

W chwili pisania artykułu na Franciszka Kornickiego oddało głos blisko 160 tys. internautów. Dla porównania, zajmujący obecnie drugą lokatę sir Douglas Bader zebrał w chwili publikacji tego materiału 2,7 tys. głosów. Zagłosować można w tym miejscu.

Honorowe miejsce

Plebiscyt ma na celu wyłonienie bohatera bitwy o Anglię, którego sylwetka znajdzie się obok symbolicznego samolotu Spitfire VB BL614 na specjalnej wystawie, która ma powstać z okazji stulecia RAF w 2018 roku. Organizatorzy wybrali 11 postaci, na które mogą głosować internauci. Podkreślają jednocześnie, że nie kierowali się liczbą zestrzelonych maszyn nieprzyjaciela, zachęcają za to do zapoznania się z historiami wytypowanych pilotów. W plebiscycie uwzględniono uczestników bitwy, którzy nie byli Brytyjczykami.

Franciszek Kornicki - ostatni Polak, który walczył w bitwie o Anglię

Kornicki przyszedł na świat w Wereszynie w powiecie hrubieszowskim. Po ataku na Niemiec i Związku Radzieckiego na Polskę we wrześniu 1939 roku, Kornicki latał przestarzałym myśliwcem PZL P.7. Po klęsce wojny obronnej przebił się do Anglii, gdzie razem z innymi polskimi lotnikami kontynuował walkę. W 1943 roku objął dowodzenie nad Dywizjonem 308, którego piloci latali na Spitfire'ach. Miał wtedy zaldwie 26 lat. Rok później został oficerem sztabowym. Po wojnie pozostał na emigracji. Służył w RAF jeszcze 20 lat.
Jest aktywnym działaczem brytyjskiej Polonii. W 2016 roku obchodził setne urodziny. Podczas obchodów 70-lecia Bitwy o Anglię zasiadł jeszcze raz za sterami Spitfire'a. Jest ostatnim żyjącym polskim dowódcą dywizjonu RAF z II wojny światowej.

bm

27 lat temu, 17 sierpnia 1996 roku, zmarł w Nowym Jorku Witold Urbanowicz - generał lotnictwa, as myśliwski i dowódca legendarnego Dywizjonu 303.

Bitwa o Anglię - zobacz serwis specjalny

Przedwojenne życie i pierwsze kroki w lotnictwie

Witold Urbanowicz - najskuteczniejszy polski lotnik w bitwie o Anglię, odniósł siedemnaście zwycięstw w powietrzu - urodził się 30 marca 1908 roku w Olszance, nieopodal Suwałk. Wybrał drogę wojskową i już w 1925 roku wstąpił do Korpusu Kadetów w Modlinie.

Skusiło go lotnictwo i w 1930 roku rozpoczął naukę w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, którą ukończył po dwóch latach. W latach 30. służył w lotnictwie myśliwskim, a następnie został instruktorem Wyższej Szkoły Pilotażu Myśliwskiego w Dęblinie. Zajmował się tam m.in. nauką walk powietrznych. Wspominał, że doświadczenie z tego okresu okazało się bardzo pomocne w starciach podczas bitwy o Anglię.

W momencie rozpoczęcia II wojny światowej stacjonował w Dęblinie. W wojnie obronnej 1939 roku nie zdołał strącić żadnego nieprzyjacielskiego samolotu. Po wrześniowej porażce, razem z innymi polskimi lotnikami trafił przez Rumunię do Francji i następnie Wielkiej Brytanii.

Bitwa o Anglię

Pierwsi polscy lotnicy przebywali w Wielkiej Brytanii od początku grudnia 1939 roku. Po klęsce Francji, latem 1940 roku przybył ostatni kontyngent Polaków.

– Początkowo Brytyjczycy byli krytyczni wobec polskich pilotów ze względu na to, że latali na przestarzałych samolotach, nie znali języka angielskiego i to, że należeli do armii rozbitej przez Niemców. Z tego powodu morale polskich myśliwców były wątpliwe. Taka była opinia Brytyjczyków, oczywiście w rzeczywistości było zupełnie inaczej – wspominał Witold Urbanowicz w audycji Radia Wolna Europa.

Kiedy sytuacja Brytyjczyków w walce powietrznej uległa znacznemu pogorszeniu, postanowili zwrócić się o pomoc do polskich pilotów. Wciąż byli nieufni i najpierw wypróbowali kilkunastu najlepszych Polaków w lotach treningowych. Ta niewielka grupa pilotów wywarła ogromne wrażenie na Brytyjczykach.

Był  wśród nich Witold Urbanowicz. Wraz z pozostałymi lotnikami został przydzielony do Royal Air Force (Królewskich Sił Powietrznych). W tym czasie dokonał pierwszego zestrzelenia niemieckiego samolotu w bitwie o Anglię.

Służba w polskich dywizjonach

Latem 1940 roku Brytyjczycy wydali zgodę na utworzenie dwóch polskich dywizjonów myśliwskich – 302 i 303. Dywizjon 303 po raz pierwszy wziął udział w walce 31 sierpnia 1940 roku. Zestrzelił sześć wrogich samolotów, samemu nie ponosząc żadnych strat.

Por. Witold Urbanowicz został zastępcą dowódcy dywizjonu 303, majora Zdzisława Krasnodębskiego. Nadzór nad polską jednostką obejmował brytyjski oficer, który miał decydujący głos.

7 września Urbanowicz objął samodzielne dowództwo, po tym kiedy Krasnodębski odniósł poważne rany. Wprowadził zmiany taktyczne w polskich dywizjonach. Brytyjczycy latali w trójkowym kluczu bojowym. Zwarty szyk stanowił doskonały cel dla niemieckich myśliwców. Polacy zastosowali czwórkowy klucz, wzorowany na niemieckim, który okazał się skuteczniejszy niż brytyjski.

– A ja zastosowałem taktykę ptaków. Jako małe dziecko podpatrywałem przyrodę i zauważyłem, jak się zachowywały zwierzęta. Kiedy jastrząb atakował gołębie, to one pryskały na wszystkie strony. I to w moim systemie pozostało – powiedział w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia.

We wrześniu 1940 roku bitwa o Anglię wkroczyła w kulminacyjną fazę. – W rannych godzinach dostałem wezwanie. Kiedy startowały pierwsze samoloty, do operation room wszedł Churchill. W powietrze rzucono wszystkie dywizjony. Gdy premier zapytał się, jakie są rezerwy, usłyszał, że żadne – wspominał wizytę Churchilla w kwaterze głównej 11. grupy myśliwskiej w Uxbridge w dniu 15 września 1940, który okazał się przełomowym momentem bitwy o Anglię.

Przeciwko nieprzyjacielowi rzucono wszystkie siły, a atak odparto. Dywizjon 303 zestrzelił tego dnia 16 niemieckich samolotów.

Dalsza służba i walka w Chinach

Wielka Brytania została obroniona. Witold Urbanowicz został odsunięty na dalszy plan i zajmował się szkoleniem lotników, był też oddelegowany jako attaché lotniczy przy polskiej ambasadzie w Waszyngtonie.

Nie mógł znieść bezczynności w czasie wojny i w 1943 roku zgłosił się na ochotnika do amerykańskiej 14 Armii Lotniczej, która walczyła z Japończykami w Chinach. Służył w Pierwszej Amerykańskiej Grupie Ochotniczej, znanej jako "Latające Tygrysy". Zajmował się eskortą samolotów i w czasie służby w Chinach strącił dwa japońskie samoloty.

Pod koniec 1943 roku wrócił do Wielkiej Brytanii i ponownie pracował jako attaché. Odszedł ze służby pod koniec 1945 roku.

Lata powojenne

W latach spoczynku Witold Urbanowicz osiadł w Nowym Jorku i pracował w amerykańskich liniach lotniczych. Po odejściu ze służby spisał swoje wojenne przeżycia. We wspomnieniach daje się poznać nie tylko jako pamiętnikarz, ale jako pisarz-moralista, głęboko rozumiejący odruchy ludzkie w obliczu wojny. W 1995 roku został mianowany generałem brygady.

– Po wojnie spotkałem na zlocie lotniczym w San Antonio niemieckich lotników, którzy wzięli udział w kampanii wrześniowej. Wyczułem, że oni nienawidzili Polski i Polaków. Nawet im wytłumaczyłem bardzo dyplomatycznie, że błędy popełnione przez Niemcy powinny zostać poprawione. Słuchali i mam wrażenie, że doszli do pewnych wniosków, bo ja to mówiłem nie jako ich wróg, ale raczej po przyjacielsku – wspominał w Radiu Wolna Europa spotkanie z dawnymi wrogami w latach 70.

sa/mjm

77 lat temu Rada Ministrów pozbawiła obywatelstwa polskiego ponad 70 dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wśród pozbawionych obywatelstwa znalazła się cała plejada najwyższych i najbardziej zasłużonych dowódców czasu wojny, m.in. Stanisław Maczek, Stanisław Sosabowski, Stanisław Kopański i Antoni Chruściel. Osobnym dekretem pozbawiono wcześniej obywatelstwa gen. Władysława Andersa.

Pretekstem do tej decyzji stało się przystąpienie oficerów do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Celem organizacji było płynne przeprowadzenie demobilizacji żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, przystosowanie do życia w warunkach emigracyjnych i zapewnienie środków do życia do czasu wdrożenia weteranów do nowych zawodów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

PKPiR działała pod auspicjami armii i rządu brytyjskiego, jednak przystąpienie do Korpusu nie było traktowane przez emigracyjny rząd polski w Londynie za służbę w obcej armii, a żołnierze do niego przystępujący uznawani byli za urlopowanych, mimo to Rada Ministrów w kraju umotywowała degradację połączoną z pozbawieniem obywatelstwa "przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej".

Zemsta renegata

Inicjatorem odebrania obywatelstwa oficerom był, jak na ironię, ówczesny marszałek Polski z nadania komunistycznych władz, minister obrony narodowej, Michał Rola-Żymierski. Były legionista, zdegradowany z rangi generała i odsiadujący w II RP wyrok za korupcję, w 1932 roku został agentem sowieckiego wywiadu. Na rzecz Sowietów szpiegował także w latach okupacji, próbując przeniknąć do struktur polskiego podziemia. Ostatecznie trafił do Armii Ludowej, a następnie – po ustanowieniu marionetkowej Krajowej Rady Narodowej – powołany został na stanowisko Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego. 

Sam Żymierski popisał się nie lada cynizmem, występując na antenie Polskiego Radia z apelem do byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W tym samym roku, w którym zainicjował odebranie oficerom obywatelstwa, mówił:

- Rząd Rzeczpospolitej niejednokrotnie wzywał do powrotu żołnierzy polskich z obczyzny, uważając, że żołnierze spod Narwiku, Tobruku, Monte Cassino, Falaise i wielu innych bitew w niczym nie zasłużyli sobie na los tułaczy – podkreślał Żymierski, człowiek, który własnoręcznie podpisywał później wyroku śmierci m.in. na żołnierzy, których wcześniej zachęcał do powrotu.

"Nienawidzą Polski"

W tym samym wystąpieniu Rola-Żymierski przestrzegał przed wstępowaniem do PKPiR: - W myśl ustawy o obywatelstwie polskim z roku 1920, wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez pozwolenia rządu polskiego grozi pozbawieniem praw obywatelskich. Wstępując do Polskiego Korpusu Przysposobienia jeszcze bardziej oddalacie się od narodu. Wyrządzacie wielką krzywdę swym rodzinom. 

Posłuchaj całości nagrania

Tragicznym zrządzeniem losu sowiecki agent powoływał się na ustawę, która była pisana w dobie marszu bolszewików na Warszawę i była wymierzona między innymi w tych, którzy mieli zamiar zasilić szeregi Armii Czerwonej.

Równocześnie komuniści rozpętali nagonkę na oficerów Polskich Sił Zbrojnych. "Polska Zbrojna" pisała, że "nienawidzą oni Polski, która powstaje, są faszystami z przekonania i nałogu i organizują w naszym kraju dywersję, zasilając bandy w broń, a agentów w pieniądze". 

Decyzja o pozbawieniu obywatelstwa polskim oficerom została cofnięta dopiero w 1971 roku. Noc stalinizmu dawno minęła. Żołnierze PSZ na Zachodzie doczekali się również częściowego uznania w drugiej połowie lat 60., zaś nowej ekipie Edwarda Gierka zależało na poprawie stosunków z Zachodem.

"Srebrna brygada"

Utrata polskiego obywatelstwa wiązała się także z przepadkiem mienia, co stawiało polskich oficerów w trudnej sytuacji materialnej zważywszy na fakt, że nie przysługiwała im również wojskowa emerytura. Jakiekolwiek świadczenie od rządu brytyjskiego dla byłego alianta Polacy otrzymali dopiero w 1963. Była to zapomoga w wysokości 50 tys. funtów (później 75. tys.) przyznawana za pośrednictwem brytyjskich instytucji kombatanckich.

Polscy żołnierze mogli za to liczyć na kursy zawodowe przygotowywane przez PKPiR. Dla wielu młodych żołnierzy te kursy okazały się przepustką do ułożenia sobie życia na obczyźnie. W gorszej sytuacji znaleźli się oficerowie zawodowi. Całe dotychczasowe życie poświęcili służbie wojskowej, słabo znali język angielski i w większości przekroczyli pięćdziesiątkę, słowem: byli skazani na pracę poniżej swoich kompetencji.

Oficerowie zawodowi – wykazując duży dystans do siebie – zaczęli sami siebie nazywać „srebrną brygadą”, nazwę wywodząc od… czyszczenia srebra hotelowego, co było zajęciem grupy oficerów i polityków, którzy znaleźli zatrudnienie w londyńskim hotelu Claridges.

I Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego - zobacz serwis specjalny

Warto przytoczyć dwa przykłady powojennych emigracyjnych losów wybitnych dowódców II wojny światowej. Stanisław Maczek przez wiele lat pracował jako barman i kelner. Zatrudnienie znalazł w knajpie prowadzonej przez swojego byłego podkomendnego. Stanisław Sosabowski początkowo prowadził niewielki zakład tapicerski. Firma okazała się jednak niedochodowa i wkrótce splajtowała. Twórca polskich sił spadochronowych znalazł zatrudnienie w magazynie. Został zwolniony po 17 latach pracy bez prawa do świadczeń emerytalnych. Większość oszczędności przeznaczał na opiekę medyczną nad synem, który stracił wzrok w Powstaniu Warszawskim.

"Przez 17 lat pracowałem w fabryce jako oficjalnie nie znany, prowadząc żywot podwójny: zwykłego robotnika przez 5 dni w tygodniu, jako "szeregowiec fabryczny" - "Stan", oraz dostojny żywot polskiego generała, poniekąd "ojca" polskich spadochroniarzy, znanego wśród swoich i Brytyjczyków, Amerykanów i Holendrów" pisał Sosabowski w swoich pamiętnikach.

Bartłomiej Makowski

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

Bitwa o Narwik zakończyła się zwycięstwem aliantów, jednak dowództwo uznało, że wobec okupacji Norwegii, postępów ataku Niemców na Francję i zagrożenia Wysp Brytyjskich, portu nie uda się utrzymać. Sprzymierzeni wycofali się, niszcząc uprzednio kluczowy port. Starcie stanowiło pierwsze zwycięstwo aliantów nad wojskami Hitlera.

W walkach o Narwik brała udział także polska Marynarka Wojenna. Działania aliantów wspierały niszczyciele "Grom", "Błyskawica" i "Burza", zaś statki MS "Chrobry", "Batory" i "Sobieski" służyły do transportu wojska.

Posłuchaj wspomnień weteranów Narwiku. Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

W czerwcu 1940 roku Niemcy napadły na Francję. Polscy żołnierze włączeni byli w obronę sojuszników. 2. Dywizja Strzelców pieszych walczyła w Alzacji. Zachowując do końca wysokie morale, które kontrastowało z postawą rejterujących żołnierzy francuskich, wobec bezsensu dalszej obrony, Dywizja przedostała się przez granicę szwajcarską, gdzie została internowana. Podobny los spotkał 1 Dywizję Grenadierów, która walczyła w rejonie Sarry. 10. Brygada Kawalerii Pancernej gen. Maczka osłaniała odwrót Francuzów, odnosząc znaczące zwycięstwo pod Montbard, lecz i ona musiała ulec samorozwiązaniu.

Posłuchaj wspomnień żołnierzy walczących w obronie Francji w 1940 roku. Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]