Historia

Adam Naruszewicz – ksiądz oświecony

Ostatnia aktualizacja: 20.10.2023 05:45
Jako jezuita był jednym z typowych przedstawicieli polskiego oświecenia, zdominowanego przez wykształconych na europejskich uniwersytetach duchownych. Jego "Historia narodu polskiego" przeszła do klasyki historiografii.
Portret księdza Adama Naruszewicza, autorstwa Mateusza Tokarskiego
Portret księdza Adama Naruszewicza, autorstwa Mateusza TokarskiegoFoto: Wikimedia Commons/domena publiczna

Adam Naruszewicz - pisarz, poeta i historyk, prekursor badań nad Słowiańszczyzną - przyszedł na świat 20 października 1733 roku. Był jezuitą i jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia. 

Jezuita i wykładowca

Pochodził z zamożnej rodziny szlachty litewskiej. Zdobywał wykształcenie w szkole jezuickiej i po osieroceniu we wczesnym wieku postanowił związać się z zakonem, do którego wstąpił w 1748 roku. Jeszcze tego samego roku został wysłany na studia do Lyonu. Spędził we Francji następne 10 lat, podczas których nasiąknął oświeceniowymi ideami.

Po powrocie do Rzeczpospolitej został wykładowcą łaciny, gramatyki, poetyki i retoryki na Akademii Wileńskiej. Inteligencja Adama Naruszewicza szybko została dostrzeżona i doceniona przez zakonnych przełożonych, którzy opowiedzieli o nim Michałowi Czartoryskiemu, potężnemu przywódcy tzw. Familii Czartoryskich.

Ugrupowanie skupiające się wokół magnackiej rodziny planowało przeprowadzić w Rzeczpospolitej Obojga Narodów reformy ustrojowe, które mogłyby pozwolić na skuteczne stawienie czoła coraz większemu zagrożeniu ze strony ościennych państw. Potrzebowali do tego m.in. zaplecza intelektualnego, do którego pasował młody ksiądz Adam Naruszewicz.

Dzięki pieniądzom Michała Czartoryskiego wyruszył w kolejną kilkuletnią podróż do zachodniej Europy. Odwiedził Niemcy, Włochy, Hiszpanię oraz Francję. Po powrocie do ojczyzny ponownie trafił na Akademię Wileńską, ale tym razem na o wiele bardziej szacownym stanowisku profesora poetyki, nauki stylu i dziejów literatury.

Królewski stronnik

Jako jezuita i jednocześnie oświeceniowy reformator był jednym z typowych przedstawicieli tego intelektualnego nurtu, zdominowanego w Polsce przez duchowieństwo.

– Na początki polskiego oświecenia mieli wpływ duchowni, kształceni najczęściej we Włoszech i przywożący stamtąd nowe idee i pomysły. Ich rola w reformowaniu szkół, inicjatywy kulturalne wywarły poważny wpływ na przenikanie nowych prądów do społeczeństwa Rzeczypospolitej – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.

Posłuchaj
06:31 oświecenie po polsku___2723_01_iv_tr_0-0_112641581ec67c55[00].mp3 Dr Maria Czeppe mówi o polskim oświeceniu w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika polska". (PR, 3.07.2001)

Adam Naruszewicz doszedł do znacznego wpływu na polskie życie publiczne w latach panowania  Stanisława Augusta Poniatowskiego. Król popierał program polityczny Familii Czartoryskich i starał się przeprowadzić reformy w Rzeczpospolitej.

Na życzenie króla przeprowadził się do Warszawy, w której współtworzył niezwykle bogate życie intelektualne stolicy epoki stanisławowskiej. Jezuita wykładał na Collegium Nobilium, szkole dla szlacheckich synów, która miała wykształcić nowe pokolenie na elitę obywatelskiego społeczeństwa.

Adam Naruszewicz był również redaktorem tygodnika literackiego "Zabawy przyjemne i pożyteczne", który ukazywał się od 1770 do 1777 roku. Był przygotowywany przez towarzystwo związane z królewskimi obiadami czwartkowymi.

Jako zwolennik króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wniósł duży wkład w obrady Sejmu Wielkiego oraz w był zwolennikiem przyjętej przez niego Konstytucji 3 maja.

Twórczość literacka

Adam Naruszewicz współtworzył nie tylko polskie życie polityczne, ale także kulturalne i literackie. Zadebiutował drukiem w latach 70. XVIII wieku jako tłumacz klasycznych dzieł Tacyta i pieśni Horacego.

W latach 80. przez kilka lat wydawał w kilku tomach swoje największe dzieło - "Historię narodu polskiego". Postawił sobie za cel nie tylko badania historyczne, ale także stworzenie aktualnego przesłania. Jako zwolennik Stanisława Augusta Poniatowskiego, który próbował umocnić władzę królewską, Naruszewicz w swojej "Historii narodu" ukazywał polskie sukcesy jako zasługę silnych monarchów, a porażki jako skutek nadmiernej szlacheckiej anarchii.

W podobnym celu pisał swoje utwory poetyckie, przede wszystkim najbardziej znane satyry. Oprócz zabawiania czytelnika miały również służyć krytyce narodowych przywar i nawoływały do oświeceniowego motta "sapere aude" - "odważ się być mądrym".

sa

Czytaj także

Ignacy Krasicki: satyra prawdę mówi

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2020 05:40
Jeden z głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia. Nazywany "księciem poetów polskich". Czy znamy prawdziwe oblicze Ignacego Krasickiego?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Staszic - oświeceniowy myśliciel, naiwny polityk

Ostatnia aktualizacja: 20.01.2024 05:35
20 stycznia 1826 roku zmarł Stanisław Staszic, wybitna postać polskiego oświecenia, oświeceniowy myśliciel, miłośnik nauki. Autor broszury, która wywarła wpływ na powstanie Konstytucji 3 maja.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Konarski – odważył się być mądrym

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2023 05:38
- Za najważniejszą sprawę dla reformy uznał naprawę sejmów i obszernie komentując różne poglądy dowodził, że liberum veto nie ma legalnych podstaw, nie broni wolności, lecz stanowi tyranię jednostki nad większością - mówiła o reformatorze dr Maria Czeppe na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Monitor". Najważniejsze czasopismo polskiego oświecenia

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2024 05:50
Czasopismo powstałe 259 lat temu z inspiracji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wspierało obywatelskie postawy, które miały uchronić Rzeczpospolitą przed upadkiem. To na jego łamach pojawiły się również pierwsze felietony w polskiej prasie.
rozwiń zwiń