Początki zamku sięgają połowy XIV wieku, kiedy to król Kazimierz Wielki zlecił wybudowanie zamku na siedzibę kasztelana, urzędnika królewskiego. Do dziś po średniowiecznym zamku została tylko baszta i kaplica św. Trójcy. Dzisiaj w Zamku Lubelskim mieści się muzeum.

Współczesne mury noszą na sobie piętno więzienia. W XIX wieku izolowani byli tu więźniowie carscy, m.in. polscy powstańcy biorący udział w zrywie styczniowym 1863 roku. Na początku XX wieku więziono tu rewolucjonistów 1905 roku. W dwudziestoleciu międzywojennym również był tu zakład karny. Potem, kiedy Niemcy zajęli Lublin we wrześniu 1939 roku, na Zamku Lubelskim siedzibę miało Gestapo. W czasie II wojny światowej było to jedno z najcięższych niemieckich więzień. Trafiali tu członkowie ruchu oporu, ludzie z łapanki, którzy potem byli wywożeni do obozów koncentracyjnych.

Masowe egzekucje

Z ustaleń historyków wynika, że w czasie niemieckiej okupacji przez więzienie przewinęło się 40 tysięcy osób.

Wiosną i wczesnym latem 1944 roku Niemcy świadomi bliskiej obecności Armii Czerwonej w pośpiechu zaczęli wycofywać się ze wschodnich terenów Polski – likwidowali i zacierali przede wszystkim ślady zbrodni, kartoteki więźniów, rejestry zabitych, obozy koncentracyjne.

W swojej publikacji o niemieckim nazistowskim więzieniu na Zamku Lubelskim historyk prof. Zygmunt Mańkowski przytacza rozporządzenie Wilhelma Koppe, Wyższego Dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie z 20 lipca 1944 roku, które regulowało ewakuację więzień i obozów koncentracyjnych w strefie, która znajduje się najbliżej linii frontu. Czytamy w nim m.in.:

"[…] o ile sytuacja frontowa będzie tego wymagać, to należy we właściwym czasie poczynić kroki do całkowitej likwidacji więźniów. Przy zaskakującym rozwoju sytuacji, która uniemożliwi przetransportowanie więźniów, to więźniów zlikwidować, przy czym rozstrzelani muszą być według możliwości usunięci (spalić, wysadzić budynki itp.). W podobny sposób postąpić z Żydami (…) W żadnym wypadku nie należy dopuścić, aby więźniowie w więzieniach lub Żydzi byli uwolnieni przez przeciwnika".

Po tym rozporządzeniu między 10 a 21 lipca blisko 1500 więźniów zostało przewiezionych do obozu w Majdanku, gdzie zostali zabici. Największej masowej egzekucji w więzieniu Niemcy dokonali 22 lipca. W więzieniu przebywało jeszcze 1400 osób. Tego dnia rano na Zamek Lubelski wkroczyło specjalne komando egzekucyjne Gestapo. Otwierali kolejne cele i strzelali do uwięzionych. W ten sposób zabili ponad 300 osób.

Komando swoje zadanie przerwało w południe, na rozkaz przełożonego, który pilnie zarządził ewakuację niemieckich jednostek z Lublina. Następnego dnia do Lublina wkroczyła Armia Czerwona.

Ubecka katownia

Z więzienia zarządzanego przez Gestapo Zamek Lubelski płynnie stał się więzieniem, które zapełniać swoimi wrogami zaczęło NKWD i UB. Do 1954 roku było tu więzienie i katownia ubecka. Od wiosny 1945 roku torturowano i przetrzymywano tu głównie członków podziemia antykomunistycznego – żołnierzy wyklętych, żołnierzy Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Narodowych Sił Zbrojnych.

Od września 1944 roku do lutego 1954 roku przez więzienie przewinęło się ponad 30 tysięcy osób.

Pierwsze wyroki śmierci zostały wykonane 15 listopada 1944 roku. Stracono Tadeusza Benesza i Franciszka Gadzałę, żołnierzy AK oraz Kazimierza Siwca. Ostatnia egzekucja odbyła się 12 stycznia 1954 roku, kiedy został stracony Edward Bukowski vel Obarski, żołnierza byłego zgrupowania partyzanckiego AK-WiN mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zapory".

Egzekucji dokonywano w podziemiach budynku administracyjnego zamku usytuowanego przed bramą wejściową. Ciała zamordowanych grzebano na cmentarzu przy ulicy Unickiej. Nieznana jest pełna lista zamordowanych tam więźniów i ich miejsc pochówku.

"Niech jej Bóg pozwoli żyć"

Jedno z najbardziej wstrząsających wspomnień o więzieniu na Zamku Lubelski to historia opowiedziana przez Magdalenę Małgorzatę Zarzycką.

- Urodziłam się w tym więzieniu i wychowywałam się tu przez dwa lata i dwa miesiące – wspominała Magdalena Małgorzata Zarzycka, której rodzice aresztowani zostali po wojnie z zarzutem zdrady narodowej za przynależność do podziemnej organizacji antykomunistycznej "Wolność i Niezawisłość". – Moja ciężarna matka, nieprzytomna od bicia przez funkcjonariuszy bezpieki, poroniła, gdy przywleczono ją do celi. Mama zapytała tylko – dziewczynka czy chłopiec. Gdy usłyszała, że dziewczynka, to powiedziała "niech jej Bóg pozwoli żyć". Wszystko to wiem od jednej z więźniarek, akuszerki, która odebrała poród. To ona się mną przez pierwsze chwile zajmowała. I jak doszła po chwili do mamy, to mama już nie żyła – opowiadała Magdalena Małgorzata Zarzycka.

Jej rodzice – Stefania i Władysław zostali aresztowani w kwietniu 1949 roku za współpracę i pomoc oddziałowi kpt. Zdzisława Brońskiego ps. Uskok.

- Ta śmierć mamy w jakiś sposób uwolniła ojca. Oprawcy nie mieli już argumentów. Wcześniej przesłuchiwali rodziców razem, żeby każde z nich widziało, jak ta druga osoba cierpi – mówiła Magdalena Zarzycka. Nie miałam prawa przeżyć, a jednak przeżyłam. Przekazywali mnie po tym więzieniu z rąk do rąk, od kobiety, która straciła dziecko, a miała pokarm do drugiej, która karmiła swoje i mnie. Dziś jak o tym myślę, to wciąż ciarki mnie przechodzą – dodaje.

"Byliśmy dla nich bandytami" - posłuchaj wspomnień Magdaleny Małgorzaty Zarzyckiej, urodzonej w więzieniu na Zamku Lubelskim w reportażu Anny Kaczkowskiej "W zamku urodzona", nagranego dla Polskiego Radia w 2005 roku.

 

Komunistyczne więzienie na Zamku Lubelskim funkcjonowało w latach 1944-1954. Więziono tu, represjonowano, skazywano na śmierć i rozstrzeliwano przeciwników ówczesnej komunistycznej władzy. W ciągu 10 lat przebywało tu ponad 30 tys. osób.

Według dotychczasowych ustaleń historyków Instytutu Pamięci Narodowej spośród ponad 500 wydanych w Lublinie wyroków śmierci ponad 200 zostało wykonanych. W więzieniu na Zamku wielu osadzonych zmarło na skutek chorób, przeludnienia, braku właściwej opieki medycznej, braku pożywienia. Nie ustalone są też wszystkie miejsca pochówku zamordowanych. Część oznaczonych grobów była pusta, m.in. grób matki Magdaleny Małgorzaty Zarzyckiej. Jej szczątki zostały znalezione w anonimowej mogile przy ulicy Unickiej w Lublinie w czasie prac archeologów IPN w końcu 2017 roku.

im

8 maja 1952 roku na tajnej rozprawie Najwyższy Sąd Wojskowy skazał na śmierć sześciu polskich lotników. Większość z nich w czasie II wojny światowej walczyła w lotnictwie PSZ na Zachodzie. Byli jednymi z wielu ofiar ówczesnych stalinowskich "procesów odpryskowych".

Na początku lat 50. Wojskiem Polskim wstrząsnęły polityczne procesy, w których skazano oficerów związanych wcześniej z Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie oraz armią II Rzeczpospolitej.

Tropienie "spisku" w lotnictwie

Komuniści rozpoczęli poszukiwanie "spiskowców" także wśród sił powietrznych. Na przestrzeni 1950 i 1951 roku dokonano aresztowań.

Oskarżonych zostało ośmiu oficerów-pilotów. Byli to płk Bernard Adamecki, płk August Menczak, płk Józef Jungraw, ppłk Stanisław Ziach, ppłk Aleksander Majewski, ppłk Władysław Minakowski, ppłk Szczepan Ścibior i ppłk Stanisław Michowski. Wszyscy zostali oskarżeni o "udział w spisku mającym na celu obalenie siłą władz państwa i szpiegostwo".

Większość z aresztowanych służyła w lotnictwie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w czasie II wojny. Jedynie płk Adamecki i płk Menczak przebywali w Polsce i walczyli w Powstaniu Warszawskim. Rozprawa lotników była tajna i prowadzona bez prawa do obrony.

Wyrok śmierci dla sześciu lotników

Sześciu z oskarżonych skazano na karę śmierci. Wyrok dożywotniego więzienia dostali ppłk Majewski i ppłk Ziach. Niemal wszyscy przyznali się do zarzucanego czynu. Jedynym wyjątkiem był ppłk Władysław Minakowski.

Zeznania zostały wymuszone brutalnymi torturami. Jedną z nich był tzw. konwejer, który polegał na kilkunastogodzinnym albo nawet wielodniowym przesłuchaniu, prowadzonym bez przerwy. Wykończony przesłuchiwany ostatecznie przyznawał się do stawianych zarzutów.

– Polscy staliniści byli jeszcze bardziej gorliwi od samego Stalina. To wyjątkowo zbrodnicza grupa, która nie została należycie osądzona – mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji z cyklu "Tajna historia Polski".

Wyrok zapadł już 13 maja 1952 roku na mocy Najwyższego Sądu Wojskowego pod przewodnictwem płk. Piotra Parzenieckiego. Lotnicy zostali rozstrzelani 7 sierpnia 1952 roku na terenie więzienia mokotowskiego w Warszawie.

Proces generałów

Poszukiwanie spiskowców w armii było efektem rozprawy z byłymi członkami Armii Krajowej i Polskich Sił Zbrojnych w szeregach Wojska Polskiego.

Zapoczątkował ją tzw. proces generałów, zwany też procesem TUN od nazwisk jednych z oskarżonych (Tatar-Utnik-Nowicki). Zarzut szpiegostwa postawiono oficerom z przedwojennym rodowodem, którzy wojnę spędzili w AK lub na Zachodzie. Równocześnie rozpoczęły się tzw. procesy odpryskowe, w których przystąpiono do eliminacji innych niekomunistycznych oficerów Wojska Polskiego.

Był to jeden z elementów rozgrywki wewnątrz PZPR i walki z Władysławem Gomułką oraz Marianem Spychalskim, którzy mieli reprezentować "odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne".

– Proces generałów miał uderzyć w wiele środowisk. Jednym z nich była Armia Krajowa, a drugą dowództwo Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W roku 1951 mamy do czynienia z apogeum terroru, którego zwieńczeniem jest eliminacja potencjalnych przeciwników politycznych – mówił prof. Rafał Habielski w Polskim Radio w audycji z cyklu "Przed sądem".

sa

77 lat temu Rada Ministrów pozbawiła obywatelstwa polskiego ponad 70 dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wśród pozbawionych obywatelstwa znalazła się cała plejada najwyższych i najbardziej zasłużonych dowódców czasu wojny, m.in. Stanisław Maczek, Stanisław Sosabowski, Stanisław Kopański i Antoni Chruściel. Osobnym dekretem pozbawiono wcześniej obywatelstwa gen. Władysława Andersa.

Pretekstem do tej decyzji stało się przystąpienie oficerów do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Celem organizacji było płynne przeprowadzenie demobilizacji żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, przystosowanie do życia w warunkach emigracyjnych i zapewnienie środków do życia do czasu wdrożenia weteranów do nowych zawodów.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

PKPiR działała pod auspicjami armii i rządu brytyjskiego, jednak przystąpienie do Korpusu nie było traktowane przez emigracyjny rząd polski w Londynie za służbę w obcej armii, a żołnierze do niego przystępujący uznawani byli za urlopowanych, mimo to Rada Ministrów w kraju umotywowała degradację połączoną z pozbawieniem obywatelstwa "przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej".

Zemsta renegata

Inicjatorem odebrania obywatelstwa oficerom był, jak na ironię, ówczesny marszałek Polski z nadania komunistycznych władz, minister obrony narodowej, Michał Rola-Żymierski. Były legionista, zdegradowany z rangi generała i odsiadujący w II RP wyrok za korupcję, w 1932 roku został agentem sowieckiego wywiadu. Na rzecz Sowietów szpiegował także w latach okupacji, próbując przeniknąć do struktur polskiego podziemia. Ostatecznie trafił do Armii Ludowej, a następnie – po ustanowieniu marionetkowej Krajowej Rady Narodowej – powołany został na stanowisko Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego. 

Sam Żymierski popisał się nie lada cynizmem, występując na antenie Polskiego Radia z apelem do byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W tym samym roku, w którym zainicjował odebranie oficerom obywatelstwa, mówił:

- Rząd Rzeczpospolitej niejednokrotnie wzywał do powrotu żołnierzy polskich z obczyzny, uważając, że żołnierze spod Narwiku, Tobruku, Monte Cassino, Falaise i wielu innych bitew w niczym nie zasłużyli sobie na los tułaczy – podkreślał Żymierski, człowiek, który własnoręcznie podpisywał później wyroku śmierci m.in. na żołnierzy, których wcześniej zachęcał do powrotu.

"Nienawidzą Polski"

W tym samym wystąpieniu Rola-Żymierski przestrzegał przed wstępowaniem do PKPiR: - W myśl ustawy o obywatelstwie polskim z roku 1920, wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez pozwolenia rządu polskiego grozi pozbawieniem praw obywatelskich. Wstępując do Polskiego Korpusu Przysposobienia jeszcze bardziej oddalacie się od narodu. Wyrządzacie wielką krzywdę swym rodzinom. 

Posłuchaj całości nagrania

Tragicznym zrządzeniem losu sowiecki agent powoływał się na ustawę, która była pisana w dobie marszu bolszewików na Warszawę i była wymierzona między innymi w tych, którzy mieli zamiar zasilić szeregi Armii Czerwonej.

Równocześnie komuniści rozpętali nagonkę na oficerów Polskich Sił Zbrojnych. "Polska Zbrojna" pisała, że "nienawidzą oni Polski, która powstaje, są faszystami z przekonania i nałogu i organizują w naszym kraju dywersję, zasilając bandy w broń, a agentów w pieniądze". 

Decyzja o pozbawieniu obywatelstwa polskim oficerom została cofnięta dopiero w 1971 roku. Noc stalinizmu dawno minęła. Żołnierze PSZ na Zachodzie doczekali się również częściowego uznania w drugiej połowie lat 60., zaś nowej ekipie Edwarda Gierka zależało na poprawie stosunków z Zachodem.

"Srebrna brygada"

Utrata polskiego obywatelstwa wiązała się także z przepadkiem mienia, co stawiało polskich oficerów w trudnej sytuacji materialnej zważywszy na fakt, że nie przysługiwała im również wojskowa emerytura. Jakiekolwiek świadczenie od rządu brytyjskiego dla byłego alianta Polacy otrzymali dopiero w 1963. Była to zapomoga w wysokości 50 tys. funtów (później 75. tys.) przyznawana za pośrednictwem brytyjskich instytucji kombatanckich.

Polscy żołnierze mogli za to liczyć na kursy zawodowe przygotowywane przez PKPiR. Dla wielu młodych żołnierzy te kursy okazały się przepustką do ułożenia sobie życia na obczyźnie. W gorszej sytuacji znaleźli się oficerowie zawodowi. Całe dotychczasowe życie poświęcili służbie wojskowej, słabo znali język angielski i w większości przekroczyli pięćdziesiątkę, słowem: byli skazani na pracę poniżej swoich kompetencji.

Oficerowie zawodowi – wykazując duży dystans do siebie – zaczęli sami siebie nazywać „srebrną brygadą”, nazwę wywodząc od… czyszczenia srebra hotelowego, co było zajęciem grupy oficerów i polityków, którzy znaleźli zatrudnienie w londyńskim hotelu Claridges.

I Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego - zobacz serwis specjalny

Warto przytoczyć dwa przykłady powojennych emigracyjnych losów wybitnych dowódców II wojny światowej. Stanisław Maczek przez wiele lat pracował jako barman i kelner. Zatrudnienie znalazł w knajpie prowadzonej przez swojego byłego podkomendnego. Stanisław Sosabowski początkowo prowadził niewielki zakład tapicerski. Firma okazała się jednak niedochodowa i wkrótce splajtowała. Twórca polskich sił spadochronowych znalazł zatrudnienie w magazynie. Został zwolniony po 17 latach pracy bez prawa do świadczeń emerytalnych. Większość oszczędności przeznaczał na opiekę medyczną nad synem, który stracił wzrok w Powstaniu Warszawskim.

"Przez 17 lat pracowałem w fabryce jako oficjalnie nie znany, prowadząc żywot podwójny: zwykłego robotnika przez 5 dni w tygodniu, jako "szeregowiec fabryczny" - "Stan", oraz dostojny żywot polskiego generała, poniekąd "ojca" polskich spadochroniarzy, znanego wśród swoich i Brytyjczyków, Amerykanów i Holendrów" pisał Sosabowski w swoich pamiętnikach.

Bartłomiej Makowski

Stosunki Polski i Francji zaczęły się zaostrzać jeszcze przed aresztowaniem i skazaniem André Robineau oraz pięciu innych ludzi. Już wcześniej władze komunistycznej Polski szukały spisku wśród francuskich dyplomatów.

"Spisek" w konsulacie francuskim we Wrocławiu

- Przeciętny uczciwy człowiek nie może opanować uczucia obrzydzenia, gdy dowiaduje się, w jaki zbrodniczy i brutalny sposób szpiegowska szajka, zamaskowana dyplomatycznym szyldem, usiłowała rujnować na naszej ziemi ład wszystkiego, co znalazło się w polu jej widzenia - mówiła Wanda Odolska, propagandystka Polskiego Radia w czasach stalinowskich.

Odolska komentowała w swym felietonie sprawę aresztowania i procesu przedstawicieli Konsulatu Francji we Wrocławiu, oskarżonych przez komunistów o szpiegostwo. 13 marca 1949 została aresztowana sekretarka konsulatu Yvonne Bassaler. Zaraz po niej zatrzymano kolejnych pięć osób: Bazylego Bukisowa, Józefa Feldeisena, Alberta Hoffmana oraz obywatela niemieckiego Wilhelma Hilda oraz Polaka Jana Kubisiaka.

- Jedyny w tym procesie Polak, szpieg Kubisiak jest zjawiskiem politycznie umotywowanym. Droga na ławę oskarżonych poprowadziła go przez etapy: AK, WiN, V-2 - przekonywała z propagandową pasją Wanda Odolska. - Kubisiak razem z siostrą redagował i kolportował tajną, szkalującą Polskę prasę, następnie siostrę tę urządził w konsulacie francuskim we Wrocławiu, gdzie wkrótce została pojętną uczennicą mademoiselle Bassaler.

Proces toczył się przed Wojskowym Sądem Rejonowym we Wrocławiu w dniach od 16 do 23 grudnia 1949. Poszczególni oskarżeni zostali skazani na kary więzienia: Bassaler, Bukisow, Kubisiak - po 9 lat, Feldeisen - na 8 lat, Hoffman - na 7 lat, Hild - na 6 lat.

Szukanie następnych wrogów

Sprawa ta zaciążyła na stosunkach Polski i Francji, ale nie była ostatnią, którą władza ludowa wytoczyła obywatelom tego kraju.

Kolejna ofiarą był młody pracownik Konsulatu Francji w Szczecinie André Robineau. Pochodził z polsko-francuskiej rodziny. Jego ojcem był Francuzem, wieloletnim pracownikiem Instytutu Francuskiego w Warszawie. Matka, Eugenia Ciechanowska była Polką.

André Robineau został aresztowany 18 listopada 1949 roku na lotnisku Okęcie w Warszawie. Miał lecieć na urlop do Francji. Rozpoczęta około godz. 8.00 odprawa, początkowo przebiegała normalnie. Okazało się jednak, że Robineau nie pojawił się na pokładzie samolotu. Ojciec, który odprowadzał syna, próbował wyjaśnić całą sytuację i od razu zgłosił incydent w ambasadzie Francji w Warszawie. Pracownicy lotniska utrzymywali, że Robineau odleciał do Paryża, jednak na lotnisku Orly się nie pojawił.

Śledztwo i proces

Pierwsze przesłuchanie Robineau odbyło się 18 listopada. Zatrzymany kategorycznie zaprzeczył jakoby prowadził jakąkolwiek działalność szpiegowską na terenie naszego kraju: - Nie znam nikogo, kto by z Francuzów, tak w placówkach dyplomatycznych, jak i z osób niezwiązanych z placówkami zajmował się działalnością wywiadowczą w Polsce - mówił.

Już jednak na kolejnym przesłuchaniu obciążył zeznaniami attaché wojskowego ambasady Francji, majora Humma twierdząc, że do działalności wywiadowczej został przez niego wciągnięty 3 stycznia 1948.

Proces, który miał charakter pokazowy, rozpoczął się 6 lutego 1950 roku i toczył się przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Szczecinie. Składowi sędziowskiemu przewodniczył ppłk  Alfred Janowski, obok niego sądzili: kapitan Tadeusz Nizielski i Stanisław Wróblewski. Oskarżycielem był Kazimierz Golczewski.

Posłuchaj nagrań z procesu André Robineau, jakie zachowały się w archiwach Polskiego Radia.

Wszyscy oskarżeni przyznali się do winy. Główny oskarżony, Robineau, został opisany w akcie jako faszysta i oenerowiec. Jednym z zarzutów była również przynależność do partii gaullistowskiej. Na ławie oskarżonych poza Robineau znaleźli się: Gaston Druet, Kazimierz Rachtan, Stefan Pielacki, Zbigniew Blausztajn vel Borkowski oraz Bronisław Sokół Klimczak. Tego ostatniego opisano jako człowieka wyzutego z wszelkiego poczucia uczciwości, który za pieniądze sprzedaje własny kraj i własny naród.

Wyroki

Prokurator zażądał dla Robineau, Droueta, Blausteina i Rachtana kar długoletniego więzienia, dla Klimczaka kary śmierci, dla Pielackiego - dożywocia. Skład sędziowski orzekł wyrok 14 lutego 1950. Wszystkich oskarżonych uznano winnymi zarzucanych czynów i wymierzono kary.

Adwokaci skazanych wnieśli po procesie skargi rewizyjne, które zostały rozpatrzone przez Najwyższy Sąd Wojskowy na niejawnym posiedzeniu w dniu 2 listopada 1950. Wyrok sądu szczecińskiego został utrzymany w mocy, a skargi oddalone.

Skazany na śmierć Bronisław Sokół-Klimczak złożył prośbę o ułaskawienie, która została negatywnie zaopiniowana przez skład sędziowski. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok został wykonany 12 grudnia 1950 roku w Kielcach.

Odwet Francji

Francja po procesie André Robineaui Gaston'a Drueta zastosowała politykę retorsji, z kraju nad Sekwaną zaczęli być wydalani polscy dyplomaci i zwykli obywatele. Ograniczono także działalność polskich organizacji, nie oszczędzając stowarzyszeń kulturalnych i sportowych. Wymiana gospodarcza między oboma krajami praktycznie zanikła. Nie powiodły się również próby wymiany odsiadujących wyrok obywateli Francji na aresztowanych w tym kraju Polaków.

Akt łaski

Dopiero 21 grudnia 1953 roku Rada Państwa skorzystała z prawa łaski w stosunku do André Robineau i Gaston'a Drueta. Obaj zostali zwolnieni z więzienia i wydaleni z terytorium PRL. Wpływ na tę decyzję miała z pewnością śmierć Stalina w marcu 1953 roku i złagodzenie przez władze komunistyczne represji i terroru.

Posłuchaj, jak sprawę Robineau komentowała największa propagandystka Polskiego Radia w czasach stalinowskich.

bs/im