Jedna (narratorka) płynęła do pracy wuja, druga – do pracy w … Hollywood. Tą drugą była Harriett Brown, jak okazało się pod tym pseudonimem ukrywało się nazwisko Gustafsson. Miała pseudonimów wiele, ale artystyczny – jeden: GRETA GARBO.

Narratorka jednak nie jest autorką tej zbeletryzowanej biografii czyli opowieści biograficznej o jednej z największych przedwojennych aktorek (najpierw – kina niemego), kobiety tajemniczej, stąd – legendarnej. Ta opowieść jest tak poprowadzona, że mamy wrażenie – momentami – iż akcja toczy się współcześnie.

Uświadomienie sobie dopiero cywilizacyjnych realiów tamtej epoki (kino nieme, brak telefonów komórkowych, telewizji itd.) przypomina nam o tym, w jakim czasie rozgrywa się akcja opowieści. Rzut oka na filmy z przełomu lat 20 i 30, przekonuje, jak bardzo różne były to czasy od naszych, choć … show biznes rządził się identycznymi prawami.

Praca w "fabryce" Mr Mayera, w której rządził współtwórca MGM wraz ze swoimi specjalistami od reklamy, stwarzała idealne warunki do uzależnienia od siebie gwiazd ekranu. Te, stawały się ich "ofiarami", narażone na ingerencję w ich życie także ludzi spoza środowiska filmu, czyli – widzów. Klasycznym przykładem "ofiary" była Greta Garbo – psychicznie nieodporna, cierpiąca na demofobię. Książka Ellen Mattson, pozostając "przyjazną" lekturą, raczej łatwą, jest zarazem studium owej choroby, czyli – lęku przed tłumem, w konsekwencji – przed sławą, jej efektami.

Grozę sytuacji świetnie oddaje chłodna, zdystansowana Maria Seweryn. Klimat – muzyka Piotra Mossa oraz – z jego płytoteki, a także archiwalna, "namierzona" przez Wojciech Dorosza.

Zapraszamy, od poniedziałku do piątku o 11.50. Pierwszy odcinek 28 lipca.

Baszka Marcinik, Renata Szewczak, Janusz Deblessem i Mateusz Patyk.

Książkę przetłumaczyła Justyna Czechowska, opublikowało Wydawnictwo Marginesy.

Greta Garbo naprawdę nazywała się Greta Lovisa Gustafsson. Urodziła się w 1905 w Sztokholmie, zmarła 85 lat później w Nowym Jorku.

Była czterokrotnie nominowana do Oscara. Karierę w Hollywood rozpoczęła w drugiej połowie lat 20. W latach 30. należała do grona najpopularniejszych aktorek. Z branży filmowej wycofała się nie skończywszy czterdziestu lat.

Do jej największych osiągnięć aktorskich zalicza się role w filmach: "Ludzie w hotelu", "Królowa Krystyna", "Dama kameliowa" i "Ninoczka".

W 1999 roku trafiła na piąte miejsce listy najlepszych aktorek wszech czasów, sporządzonej przez Amerykański Instytut Filmowy, a teraz na banknot o nominale stu szwedzkich koron.

Oprócz stukoronówki, do obiegu weszły w Szwecji także monety - o nominałach jednej, dwóch i pięciu koron oraz banknot pięćsetkoronowy. Można na nim zobaczyć portret Birgit Nilsson, zmarłej w 2005 roku szwedzkiej śpiewaczki operowej, uważanej za czołową wykonawczynię oper Wagnera w okresie powojennym.

Równo rok temu, w podobny sposób uhonorowano wybitnego szwedzkiego reżysera filmowego. Na banknocie dwustukoronowym umieszczony został portret Ingmara Bergmana. Na dwudziestokoronówce zaś, od roku można oglądać, kochaną przez dzieci na całym świecie, pisarkę Astrid Lindgren.

IAR/iz

Marlon Brando przyszedł na świat w rodzinie będącej mieszanką narodowościową. Aktorstwem zainteresował się w liceum wojskowym, gdzie występował w szkolnym teatrze. Postanowił rozwijać swoje umiejętności po tym, jak nie przyjęto go do wojska.

Poszedł w ślady matki, Dorothy, która była aktorką i administratorką w teatrze, oraz siostry, Jocelyn, która ukończyła szkołę aktorską w Nowym Jorku i występowała w filmach, teatrze i telewizji. Marlon Brando poszedł do szkoły aktorskiej w Nowym Jorku, w której wykładał legendarny niemiecki reżyser teatralny Erwin Piscator. Ogromny wpływ na niego wywarła tam aktorka i nauczycielka aktorstwa, Stella Adler, która propagowała i uczyła według systemu Stanisławskiego - znanego rosyjskiego teoretyka teatru.

- Brando pisał, że wiele zawdzięczał swojej profesor Stelli Adler, która w latach 30. była w Moskwie i poznała metodę Stanisławskiego. Twierdził natomiast że Lee Strasberg nie nauczył go niczego - mówił Jacek Szczerba w audycji Anny Fuksiewicz w Polskim Radiu w 2014 roku. 

Innym jego wpływowym nauczycielem był reżyser filmowy Elia Kazan. Brando był prekursorem naturalnego podejścia do gry aktorskiej, jego sposób grania zainspirował wiele późniejszych gwiazd kina i "wyznawców" metody Stanisławskiego, m.in. Jamesa Deana, Ala Pacino, Roberta De Niro, Dustina Hoffmana czy Daniela Day-Lewisa. 

- Z chwilą pojawienia się Brando na ekranie paru aktorów i reżyserów otrzymało taki komunikat – dość pokazywania, dość epickiej, strukturalnej, wyniosłej ekspresji. On przede wszystkim był, on nie grał. Był, tak jak chciał późny Stanisławski, jak chciał Lee Strasberg - mówił aktor Krzysztof Majchrzak w audycji Polskiego Radia.

Debiuty

Marlon Brando zadebiutował na Broadwayu w 1944 roku i od razu przyciągnął uwagę producentów filmowych, jednak, debiut filmowy przyszedł dopiero 6 lat później z rolą w filmie "Pokłosie wojny" (1950) w reżyserii Freda Zinnemanna. Wcześniej jednak Brando odniósł wielki sukces grając Stanleya Kowalsky'ego w broadwayowskiej adaptacji  sztuki Tennessee'ego Williamsa "Tramwaj zwany pożądaniem" w reżyserii Elii Kazana, który przeniósł ją w 1951 na taśmę filmową wprowadzając jedynie drobne zmiany. Adaptacja filmowa zdobyła 4 Oscary i 12 nominacji, a jedna z nich przypadła Brando. 

Czekając na Oscara

Następnie aktor zagrał tytułową rolę u boku Anthony'ego Quinna w kolejnej produkcji Elii Kazana "Viva Zapata!" (1952). Oscara dostał Quinn za najlepszą rolę drugoplanową, natomiast Brando znów był tylko nominowany. Nagrodzono go jednak nagrodą BAFTA i na festiwalu w Cannes.

Kolejna rola to Marek Antoniusz w filmie historycznym  Josepha L. Mankiewicza "Juliusz Cezar" (1953) na podstawie sztuki Williama Szekspira, za którą znów był nominowany do Oscara. Rok później wreszcie zdobył swoją pierwszą statuetkę Oscara dzięki roli w kolejnym filmie Elii Kazana "Na nabrzeżach" (1954).

Niepowodzenia

W kolejnych latach Marlon Brando grał w mniej nagradzanych filmach, m.in. Napoleona w "Desiree" (1954), członka gangu motocyklowego w "Dzikim" (1953) czy tłumacza w "Herbaciarni "Pod księżycem"" (1956). Próbował sił również w reżyserii - jego western "Dwa oblicza zemsty" z 1961 roku zbierał jednak głównie złe recenzje.

Od tej pory filmy, w których występował, okazywały się finansowymi niepowodzeniami i Brando myślał o zakończeniu kariery aktorskiej. "Spokojny Amerykanin" (1963), "Opowieść do poduszki" (1964), "Appaloosa" (1965), "Hrabina z Hongkongu" (1967) - ten ostatni w reżyserii Charliego Chaplina - wszystkie mocno rozczarowały zarówno jego jak i producentów.  Najlepiej ocenianym filmem z tego okresu był thriller "Obława" (1966) w reżyserii Arthura Penna, w którym Marlon Brando zagrał główną rolę szeryfa obok takich sław jak Jane Fonda, Robert Redford czy Robert Duvall. 

Vito Corleone 

Punktem zwrotnym w karierze Marlona Brando była rola głowy mafijnego rodu - Vita Corleone w filmie Francisa Forda Coppoli "Ojciec Chrzestny" (1972) na podstawie bestsellerowej powieści Mario Puzo. Ta doskonała rola została nagrodzona w pełni zasłużonym drugim Oscarem, jednak aktor odmówił jej przyjęcia.

Na rozdaniu nagród pojawiła się zamiast niego młoda Indianka z plemienia Apaczów, która wyszła na scenę i odczytała uzasadnienie, w którym aktor tłumaczył, że sprzeciwia się sposobowi, w jaki przedstawiani są Indianie w kinie i telewizji.

Kiepski biznes

Producenci "Ojca chrzestnego" na etapie podpisywania umów z aktorami, chcąc się zabezpieczyć na wypadek gnuśnego zachowania i nieuczenia się ról Marlona Brando na planie oraz ewentualnych opóźnień z tego wynikających, obniżyli mu jednorazową gażę i zapewnili procent od dochodów ze sprzedaży filmu. Brando sprzedał jednak te udziały za 100 tysięcy dolarów, ponieważ miał kłopoty finansowe. Nie wiedział jednak, że straci tym samym 11 milionów. 

Ostry film Bertolucciego

Kolejnym sukcesem kinowym, który stał się udziałem Marlona Brando, był skandalizujący erotyk "Ostatnie tango w Paryżu" Bernardo Bertolucciego z 1972. Aktor zagrał tam razem z Marią Schneider w scenach brutalnego seksu, co mocno wpłynęło na młodą aktorkę i spowodowało, że musiała przejść terapię w szpitalu, a potem odmawiała gry w tego typu scenach. Również Brando miał problem z tym filmem, ponieważ  - jak twierdził - wymagał od niego emocjonalnego siłowania się. Jednak za tę rolę, po raz kolejny, był nominowany do Oscara.

Kurtz w Kambodży

W roku 1979 Marlon Brando znowu zagrał w filmie Coppoli. Był to "Czas Apokalipsy" na podstawie "Jądra ciemności" Josepha Conrada. Była to jedna z największych jego ról. Nagrody za grę - BAFTĘ i Złoty Glob - zdobył jednak Robert Duvall. 

- Był do bólu uczciwy. To, co proponował było zwierzęce, choć on pozornie nic nie robił. Ale to nic nie robienie było niezwykle ciekawe - mówił o aktorstwie Marlona Brando Krzysztof Majchrzak w audycji Polskiego Radia.

W latach 80. i 90. Brando zagrał jeszcze w kilku filmach, jednak bez większych sukcesów. Zapewne jedną z głównych przeszkód w zatrudnianiu go była chorobliwa otyłość aktora. Wahania wagi towarzyszyły mu już wcześniej i przerodziły się wreszcie w bulimię, która miała związek z jego śmiercią w wieku 80 lat w 2004 roku.

Marlon Brando był trzykrotnie żonaty i miał 11 dzieci. Był właścicielem małego archipelagu wysp Tetiaroa blisko Tahiti, na którym wybudował ekologiczny hotel, zniszczony następnie przez huragan. Kurort został odbudowany i funkcjonuje do dziś pod nazwą Brando. Na archipelagu Marlon Brando spędził ostatnie lata życia.

az

Loda Halama pochodziła z muzykalnej rodziny. Jej rodzice, emigranci, poznali się w Baku w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku, gdzie matka, Marta Cegielska, wywodząca się ze znanej poznańskiej rodziny, rozpoczynała karierę tancerki, a ojciec, Stanisław Halama, Ślązak z Sosnowca był multiinstrumentalistą. Oboje dużo podróżowali dając wspólnie liczne koncerty. Podczas jednego z tournée urodziła się Loda, jako jedna z 4 córek państwa Halama. Po zwycięskiej obronie przez Polskę odzyskanej po 123 latach niepodległości, rodzina powróciła do ojczyzny. Loda już wtedy wspaniale tańczyła występując wraz z matka i siostrami.

- My, tak zwane Halamki, miałyśmy te geny taneczne od mamy. Poza tym kształciłyśmy się wszystkie w Rosji u Bronisławy Niżyńskiej – to siostra sławnego tancerza Wacława Niżyńskiego – mówiła Loda Halama w audycji Anny Lisieckiej w Polskim Radiu w 1995 roku. - Jak w 1921 roku przyjechaliśmy do Polski, miałam 10 lat ale już wtedy zarabiałam na chleb. A jak miałam 13 lat byłam już gwiazdeczką w Morskim Oku. Natomiast jak miałam 18 lat byłam już po karierze rewiowej i już byłam hrabiną, bo wyszłam za mąż. W jakim to tempie szło! – dodawała Halama.

Rewia, balet i zagranica

Popularne "Halamki" niemal natychmiast zawojowały stolicę. W 1927 roku zaczęły dawać koncerty jako zespół „Siostry Halama”, w którym występowała także ich matka. Loda, poza tańcem, zajmowała się tez śpiewaniem piosenek.

W 1929 roku zaczęła występować również w balecie klasycznym, a od 1934 roku była primabaleriną teatru Wielkiego w Warszawie. Było to dużym zaskoczeniem dla środowiska baletowego, które niechętnie łączyło siły z artystami pracującymi w rewiach, jednak Loda świetnie sobie poradziła podbijając także bardziej wyrafinowaną publiczność. Na tym jednak nie zakończyły się jej sukcesy.

Drogę do światowej kariery otworzył jej Ignacy Jan Paderewski, który umożliwił jej debiut w Paryżu. Następnie posypały się zaproszenia z kolejnych krajów. W latach 30. Halama odbyła między innymi tournée po Japonii.

Kariera filmowa

Jednocześnie zaczęła występować jako aktorka filmowa grając przede wszystkim w rolach tancerek rewiowych. Szybko jednak podbiła serca kinowej publiczności, występując u boku największych gwiazd polskiego filmu. Zadebiutowała rolą w "Ziemi obiecanej" w reżyserii Aleksandra Hertza w 1927 roku. Następnie przyszły kolejne obrazy takie jak: "Uśmiech losu" (1927), "Prokurator Alicja Horn" (1933), "Kocha, lubi, szanuje" (1934), "Manewry miłosne czyli córka pułku" (1935) i inne.

Wojenne tragedie

Gdy wybuchła II wojna światowa razem z drugim mężem, polskim Szwajcarem Georgesem Golembiowskim przebywała za granicą, jednak małżonkowie wkrótce powrócili do kraju. Tutaj Halama włączyła się w działalność konspiracyjną. Gdy w wyniku napadu rabunkowego w 1943 roku zastrzelono jej męża, wkrótce wyjechała na Zachód. Cały czas jednak na różne sposoby angażowała się w pomoc dla polskich żołnierzy i ofiar wojny dając liczne koncerty charytatywne.

Życie światowca

W kolejnych latach Loda tułała się po świecie zatrzymując się w różnych krajach. Przez kilkanaście lat mieszkała w Hollywood, gdzie przyjaźniła się z gwiazdą amerykańskiego kina Mary Pickford. Wrodzony temperament pchał Halamę ciągle do przodu. Karierę tancerki z powodzeniem zaczęła łączyć z sukcesami w biznesie. W pewnym okresie prowadziła 3 restauracje w Londynie. Wiodła życie światowe.

Miała jeszcze 3 mężów ale były to w większości małżeństwa aranżowane w celu uzyskania obywatelstwa kolejnych krajów. Jednocześnie do końca życia Halama pozostawała osobą mocno religijną.

- Ja już miałam w moim życiu paszport szwajcarski, amerykański czy angielski, a ciągle jestem Polką – mówiła Loda Halama w audycji Polskiego Radia.

Od drugiej połowy lat 50. Halama miała tez mieszkanie w Warszawie i cześć czasu spędzała nad Wisłą. Można powiedzieć, że wszędzie było jej pełno jednak okres największej popularności miała już za sobą.

- Dziś jak myślę o swoim życiu to mogę powtórzyć słowa Edith Piaf: ja niczego nie żałuje – mówiła po latach Loda Halama w audycji Polskiego Radia. – Wiem, że życia nie przegrałam, nie przeszłam obok niego, tylko je przeżyłam. Miało i plusy i minusy, upadki i wzloty. A poza tym jestem po prostu dzieckiem szczęścia – dodawała Halama. 

az