Minister kultury Bogdan Zdrojewski zaprezentuje dziś (o godz. 14) odzyskane dzieła Juliana Fałata, zaginione podczas II wojny światowej: "Naganka na polowaniu w Nieświeżu" i "Przed polowaniem w Rytwianach". Elżbieta Charazińska, kustosz Muzeum Narodowego w Warszawie powiedziała, że odzyskanie obrazów Fałata po tylu latach jest dla Muzeum Narodowego świętem. Jak zaznacza, obydwa dzieła będą musiały być poddane konserwacji, ale to, że ocalały - jest dużym sukcesem.

"Naganka na polowaniu w Nieświeżu" jest obrazem akwarelowym, od którego w Muzeum Narodowym zachowała się nawet rama. Obraz, malowany farbą wodną, powstał w 1881 roku. Wykonany jest na podłożu papierowym przyklejonym na tekturę. Drugi obraz, "Przed polowaniem w Rytwianach", malowany w technice olejnej, powstał później, w połowie lat dziewięćdziesiątych XIX wieku.

Obrazy autorstwa Juliana Fałata (1853-1929) zostały utracone w czasie II wojny światowej przez warszawskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych. W 2006 roku były wystawione na sprzedaż w nowojorskich domach aukcyjnych. Dzięki natychmiastowej interwencji MKiDN wstrzymano aukcję i podjęto działania mające na celu potwierdzenie autentyczności dzieł. Po przygotowaniu niezbędnej dokumentacji rozpoczęto rozmowy na temat ich zwrotu. "Naganka na polowaniu w Nieświeżu" i "Przed polowaniem w Rytwianach" zostały przekazane stronie polskiej 22 września w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku.

(pj)

Kilka lat temu szwajcarski architekt Christian Kerez wygrał konkurs na projekt budynku Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Jego projekt ostatecznie nie został zrealizowany, choć nawiązywał wprost do modernistycznej architektury stolicy. Christian Kerez zachwycił się tym, o czym niektórzy chcieliby zapomnieć, czyli warszawską architekturą czasów komunizmu. Ta fascynacja widoczna jest wyraźnie na kartach nowej książki "Ukryty modernizm", w której Kerez spogląda na Warszawę z punktu widzenia osoby z zewnątrz.

W środę po południu architekt i współautor książki ​Jan Strumiłło oprowadzi nas po Warszawie opowiadając o modernistycznej zabudowie stolicy - tej, którą mijamy na co dzień i tej przed nami ukrytej. Z kolei o swoich wrażeniach związanych z Warszawą, potencjale architektonicznym miasta i stosunku mieszkańców do modernistycznej stolicy opowie sam Christian Kerez.

***
Na "Kwadrans bez muzyki" w środę (11.02) w godz. 15.00-15.15 zaprasza Hanna Szczęśniak.

mc/mm

Obaj urodzili się w 1869 roku, obaj byli humanistami wielkiej miary, obaj studiowali filozofię i prawo oraz byli uczniami Jana Matejki. Pod okiem mistrza obaj regotyzowali też Kościół Mariacki w Krakowie i wykonali wspólnie witraż do tego kościoła ze scenami żywota Matki Boskiej.

Podobieństwa

- W tej chwili trudno rozpoznać, która kwatera jest dziełem Wyspiańskiego, a która Mehoffera – mówił o ich pracy przy polichromiach w Kościele Mariackim Jerzy Madejski, historyk i krytyk sztuki w audycji Polskiego Radia. – Rozpoczęła się rywalizacja tego Europejczyka z rodziny z tradycjami, jakim był Mehoffer, z krakauerem – Wyspiańskim. Wyspiański był naszym najwybitniejszym twórcą secesji, ale nienawidził secesji w odmianie wiedeńskiej. Mehoffer był potomkiem urzędników austriackich, więc już choćby to rodziło konflikty – dodawał Madejski.

Różnice

Obaj artyści mieszkali także wspólnie podczas studiów w Paryżu. Już wtedy ujawniły się istotne różnice między nimi. W czasie gdy Mehoffer bez opamiętania zwiedzał paryskie kościoły, Wyspiański nabawił się, jak sformułował to Madejski, kawalerskiej choroby. Mieli zupełnie inne charaktery i zupełnie inne zasady działania.

 - Oni są jak lewa i prawa półkula mózgu – stwierdził profesor Madejski. - Mehoffer jest tą apollińską, jasną półkulą lewą. Natomiast Wyspiański jest dionizyjską, emocjonalną, półkulą prawą. Ale obaj tworzyli sztukę szalenie polską. Wyspiański z serca, Mehoffer ze spekulacji, ale naprawdę ciężko stwierdzić, który z nich jest większy, tak jak nie wiadomo, która połowa mózgu jest lepsza – dodał Madejski.

Racjonalista

Jako potomek austriackich urzędników Mehoffer pełnił w Polsce funkcję racjonalisty. Uważał się jednak za pełnoprawnego Polaka i, mimo faktycznie łagodnego usposobienia, jeśli chciał, potrafił walczyć o sprawy, w które wierzył z iście polską fantazją.

 - Mój dziadek był człowiekiem pełnym uroku, spokoju i delikatnej życzliwości – mówił w audycji Polskiego Radia Ryszard Mehoffer, wnuk artysty. - To był wielki dżentelmen, wyciszony w sposobie bycia. Człowiek ciepły, pełen refleksyjnego, delikatnego humoru – dodawał potomek.

Polski Wojownik

Mehoffer poza licznymi aktywnościami artystycznymi udzielał się również jako prężny organizator życia artystycznego. Był członkiem i współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". Kiedy więc w 1907 roku w "Czasie" ukazał się artykuł krytykujący wystawę zorganizowaną przez Towarzystwo, rozpętała się afera.

Krytyka dotyczyła obrazów Emilii Maury-Cybulskiej, małżonki profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Adama Łady-Cybulskiego. Wściekły Cybulski popędził z artykułem do słynnego wówczas w Krakowie konesera sztuki Leona "Mangghi" Wyczółkowskiego. Obaj uznali, że pod pseudonimem Masque, jakim podpisał się autor artykułu, kryje się… Józef Mehoffer.

Wyczółkowski wyzwał malarza na pojedynek, a Mehoffer podjął rękawicę. Okoliczności tego zdarzenia były nad wyraz komiczne. Pojedynek miał miejsce w pracowni Wyczółkowskiego przy ulicy Starowiślnej 10 w Krakowie, gdzie wysypano na podłodze piach, a przeciwnicy stanęli naprzeciwko siebie rozebrani do pasa i z szablami w dłoniach. Mehoffer był mężczyzną bardzo drobnej budowy, a obaj tak naprawdę nie potrafili posługiwać się szablą. Zanosiło się więc na kabaret.

Jednak, kiedy Wyczółkowski wypowiedział słowa: – A teraz pójdę w bój na tego Niemca – Mehoffer, dotknięty do żywego, ruszył do ataku. Zdołał zranić przeciwnika, na co ten wypłazował go szablą. Po pojedynku mężczyźni nie podali sobie dłoni. Różnica zdań na temat spraw artystycznych pozostała nierozstrzygnięta. Dopiero jakiś czas potem wyszło na jaw, że autorem artykułu w "Czasie" nie był Mehoffer, lecz scenograf, Karol Frycz. Mehoffer skorzystał natomiast z okazji, aby udowodnić, że potrafi honorowo i zaciekle walczyć do końca pomimo, na co dzień, spokojnego usposobienia.

Wybitny dekorator

W sztuce jednak Mehoffer pozostał wierny wrodzonej powściągliwości i podczas gdy Wyspiański wytyczał drogę rozwojową polskiego ekspresjonizmu, Mehoffer rozwijał oryginalną formułę dekoracyjności wyrastającej z secesyjnej stylistyki.

Tworzył obrazy, witraże, polichromie, grafiki, scenografie teatralne i projekty sztuki użytkowej. Jego dziełem życia są witraże do gotyckiej kolegiaty Św. Mikołaja we Fryburgu. Mehoffer wygrał prestiżowy konkurs już w roku 1895 roku, a prace nad witrażami trwały przez cztery dekady aż do 1936 roku.

Malarz światła

W malarstwie zastosował swoje odkrycia poczynione podczas tworzenia witraży, które całkowicie tracą życie, jeśli są pozbawione światła. Uważa się, że pewnie dla tego w malarstwie Mehoffera tak duży nacisk położony jest na ukazanie światła. Mehoffer jest autorem licznych płócien dekoracyjnych, symbolicznych i nastrojowych. Do najsłynniejszych należy obraz "Dziwny ogród" z 1903 roku portretujący jego żonę i synka na łonie natury. Świetliste kolory zastosowane są w ten sposób, że kojarzą się wręcz z edeńską szczęśliwością.

Droga Krzyżowa

Józef Mehoffer jest też autorem cyklu obrazów "Droga krzyżowa", które namalował dla kościoła franciszkanów w Krakowie. Cykl ma charakter dosyć zróżnicowany, jednak zdaniem wybitnego polskiego malarza II połowy XX wieku – Jerzego Nowosielskiego, jest arcydziełem.

- Tam jakieś najwyższe siły niebieskie dały mu możliwość przekroczenia samego siebie – mówił Jerzy Nowosielski w audycji Polskiego Radia. - On podszedł do tego jakoś tak werystycznie, szalenie po ludzku, szalenie dramatycznie. To był ostatni malarz, który w sposób wiarygodny przedstawił tragedię egzekucji i zrobił to środkami samego obrazu, a nie środkami anegdoty malarskiej – mówił Nowosielski.

az

Urodził się i wychował w domu Antoniego Roberta Stanisławskiego – prawnika i poety, wykładowcy uniwersytetów w Charkowie i Kazaniu. Rodzice malarza prowadzili aktywne życie towarzyskie, obracali się w kręgach związanych ze sztuką i kulturą.

- Gdyby nie ukraińska mgła zadumy w jasnoniebieskich oczach, można by o Stanisławskim powiedzieć: figura Rabelaisowska. Ten olbrzym, gruby jak piec, był podobny do Pantagruela z ilustracji Dorego – pisał Tadeusz Boy–Żeleński w swoich zapiskach przytoczonych w audycji Ewy Prządki w Polskim Radiu w 2004 roku. - Był synem profesora, tłumacza "Boskiej komedii", studiował matematykę, z której przeszedł do malarstwa zawadziwszy o dom obłąkanych. Podobno wskutek nieszczęśliwej miłości do pianistki Antoniny S. Opowiadał raz, że spotkał tam wariata, który mu mówił zdumiewające rzeczy o kolorach – snuł opowieść o Stanisławskim Boy–Żeleński.

Plany matematyczne

Jan Stanisławski rzeczywiście początkowo zamierzał zająć się nauką. Studiował matematykę na Uniwersytecie Warszawskim, a po ukończeniu studiów wyjechał do Petersburga, gdzie zamierzał kontynuować dobrze zapowiadającą się karierę matematyczną w Instytucie Technologicznym. Nie minęło jednak kilka miesięcy i Stanisławski wrócił do Warszawy, by uczyć się malarstwa – jednak jak twierdzą niektórzy – raczej pod wpływem zbiorów malarstwa w petersburskim Ermitażu, które zrobiły na nim wielkie wrażenie, niż nieszczęśliwej miłości.

Edukacja artystyczna

W Warszawie uczył się w klasie rysunkowej i w prywatnej Szkole Rysunkowej Wojciecha Gersona. Następnie wyjechał do Krakowa, by kontynuować studia w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych. Miasto i jego atmosfera zachwyciły młodego malarza, natomiast sztywne, akademickie metody nauczania na uczelni rozczarowały, w związku z czym po dwóch latach zdecydował się przerwać studia.

Dalej - od 1885 roku - uczył się w Paryżu, w pracowni popularnego portrecisty Emila Carolusa-Durana. Wiele w tym czasie podróżował, przede wszystkim na Ukrainę, ale również do państw Europy zachodniej, między innymi do Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii, Niemiec, Austrii czy Czech.

- Jego obrazy dano na salon jesienny paryski, co było absolutną nobilitacją - mówiła w audycji Ewy Prządki w Polskim Radiu Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska.

Kariera

Do Polski z Paryża wrócił w 1896 roku przez Berlin, gdzie zatrzymał się, by pracować razem z Wojciechem Kossakiem nad panoramą "Przejście przez Berezynę" - jego zadaniem było malowanie części pejzażowych obrazu.

W Krakowie na zaproszenie dyrektora Szkoły Sztuk Plastycznych, Juliana Fałata, został profesorem pracowni malarstwa pejzażowego przywróconej po 20 latach przerwy. Jako nauczyciel akademicki był bardzo aktywny. Zrewolucjonizował też dotychczasowe metody kształcenia malarzy wprowadzając obowiązkowe plenery malarskie, co wtedy nie było jeszcze praktykowane.

- Stanisławski był tym, który pierwszy opuścił wraz ze studentami mury akademii. Było to coś na kształt rewolucji dydaktycznej – mówiła Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska w audycji Ewy Prządki w Polskim Radiu.

Sztuka Stanisławskiego

Jako wybitny pejzażysta podniósł rangę tego gatunku choć paradoksalnie jego obrazy były zwykle bardzo małych rozmiarów. Nigdy nie umieszczał w swoich dziełach ludzi ani zwierząt. W tematyce ograniczał się wyłącznie do malarstwa pejzażowego. Swoje zainteresowanie skupiał na roślinach, wioskach, chmurach, plenerach, głównie zapamiętanych z dzieciństwa i późniejszych pobytów na Ukrainie. Ziemie te do końca życia przyciągały go urokiem surowej, nizinnej przyrody.

Często wracał do tych samych tematów, jak drzewa, zabudowania wiejskie, czy Dniestr, który uwiecznił na wielu obrazach w różnych porach dnia i oświetleniu. Stanisławski w bardzo nowatorski, wręcz fotograficzny sposób kadrował swoje obrazy. Pokazywał często jedynie ciasny wycinek większej całości, skupiając się za to na detalach, które umieszczał zwykle na pierwszym planie. Zalety malarstwa Stanisławskiego krytyk sztuki Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska charakteryzowała w ten sposób:

- Po pierwsze umiejętność odczytywania pejzażu, umiejętność dostrzeżenia pewnego fragmentu pejzażu, który w pewnym momencie mu się wydawał niesłychanie interesujący. Poprzez bardzo delikatne ale pewne siebie muśnięcie pędzla powstawało skończone dzieło sztuki – mówiła znawczyni w audycji Ewy Prządki w Polskim Radiu. - Podporządkowywał całość kompozycji jakiemuś jednemu elementowi. Mogły to być bodiaki, mogły być suchory ze stepów ukraińskich, którym nadawał rolę jakby "aktora". Ten główny motyw na ogół był malowany tak faliście, secesyjnie, a reszta to było zamglone tło – dodawała Krzysztofowicz-Kozakowska.

Prądy artystyczne

Jan Stanisławski był jednym z przedstawicieli Młodej Polski. Jednak w początkowym okresie swojej twórczości odwoływał się głównie do osiągnięć realizmu. W Paryżu zetknął się natomiast z impresjonizmem, który miał pewien wpływ na jego malarstwo. Następnie, będąc już w Polsce nieco zdynamizował swoje pejzaże kierując się w stronę ekspresjonizmu. Od roku 1900 w jego twórczości dominuje natomiast symbolizm.

Stanisławski prywatnie

Słynął z potężnej postury i obfitej tuszy a także rubasznego humoru. Był znaną i barwną postacią w środowisku artystycznym Krakowa. Jednak kontakt z nim wiązał się tez z pewnym ryzykiem.

- Obcowanie z nim zawsze budziło pewien niepokój. Podrażniony miewał wybuchy furii, których się bano. Zdawało się, że może zabić człowieka. To również przydawało mu autorytetu. Przy jego wzroście i sile któżby się takiemu sprzeciwił – pisał Tadeusz Boy–Żeleński.

Aktywny działacz

Stanisławski był także aktywnym działaczem artystycznym: założył Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie a razem z Józefem Chełmońskim Towarzystwo Artystów Polskich "Sztuka". Należał też do Stowarzyszenia Artystów "Secesja Wiedeńska".

W Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie wykształcił wielu malarzy, między innymi Tadeusza Makowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza, choć każdy z nich poszedł zupełnie inną drogą niż mistrz.

Jan Stanisławski zmarł młodo w wieku 47 lat. Przed śmiercią pochłonięty był przygotowaniami do własnej monograficznej wystawy.

az