Derbowy mecz Wisły Kraków i Cracovii na zawsze miał wpisać się w annały polskiego sportu i radiofonii. Zaciekawienie opinii publicznej nadawaniem przez najstarszą rozgłośnię regionalną Polskiego Radia na żywo audycji relacjonującej spotkanie uzmysławiają doniesienia prasowe.

"Spotkanie tych dwu czołowych drużyn z grodu podwawelskiego rozstrzygnie o szansach obu klubów na zdobycie najzaszczytniejszego tytułu mistrza Polski (…). Nic przeto dziwnego, iż nawet radiostacja krakowska, zważywszy znaczenie tych zawodów zdecydowała się transmitować pewną część meczu ze względu na zainteresowanie niemi w całym kraju, by choć w części oddać wrażenia powyższych zawodów tym, którzy z dala będą od siedziby zawodów" – relacjonowała rubryka "Kurjer sportowy" w jednym z przedwojennych tytułów.

Spotkanie zakończyło się wynikiem 5 do 1 dla Wisły. Bramki po stronie zwycięzców strzelili: Henryk Reyman (3 bramki), Stanisław Czulak i Mieczysław Balcer. Autorem honorowego gola dla Cracovii był Karol Kossok. Na wysoki wynik wpływ miały dwa czynniki: Wisła była u szczytu formy, a ponadto jej sojusznikiem był silny wiatr, który wiał w twarz zawodnikom Cracovii.

Miesiąc wcześniej, 11 sierpnia 1929, poznańska rozgłośnia nadała pierwszą w historii Polskiego Radia relację na żywo ze spotkania piłkarskiego Warta Poznań - Philips Eindhoven. Pojedynek komentował Ludomir Budziński.

- Najbardziej bawiło mnie, jak koledzy gracze po każdym golu patrzyli na mnie, jak ja reaguję na bramkę - wspominał pionier dziennikarstwa sportowego. Więcej o poznańskiej rozgłośni czytaj tutaj.

Transmisje stały się specjalnością przedwojennego radia w Krakowie. Rozgłośnia wsławiła się m.in. wielogodzinną relacją z pogrzebu marszałka Józefa Piłsudskiego na Wawelu. Jakie inne specjalne audycje przygotowywał zespół Radia Kraków? Posłuchaj audycji Ireny Thune-Sagan z cyklu "Historia Polskiego Radia".

Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o historii Polskiego Radia:

bm

30 sierpnia 1997 zmarł Ernest Wilimowski, prawdopodobnie najwybitniejszy piłkarz w historii polskiej piłki nożnej. Postać kontrowersyjna ze względu na postawę po wybuchu II wojny światowej.

Świat usłyszał o nim 5 czerwca 1938 roku. Mecz 1/8 finału świata. Polska gra z Brazylią. Nie jest dobrze. Przegrywamy w pierwszej połowie 1:3. Wtedy na murawę wchodzi Ernest Wilimowski. Z nieodłącznym szelmowskim uśmiechem, rudą czupryną i odstającymi uszami nie sprawia wrażenia sportowego herosa. Dopóki nie zaczyna grać. W zaledwie 6 minut doprowadza do wyrównania wyniku. Spotkanie skończyło się wynikiem 6:5 dla Brazylii. Ostatnie trzy bramki padły w doliczonym czasie gry. Autorem jednej z nich był "Ezi".

Rekord nie do pobicia? 81 lat temu Wilimowski trafił dziesięć razy

Chłopak z Katowic

Ernest Wilimowski, a właściwie Ernest Otton Pradella, przyszedł na świat 23 czerwca 1916 w Katowicach. Rzeczpospolitej nie było wówczas na mapie Europy, była jeszcze tylko marzeniem walczących na frontach I wojny światowej polskich żołnierzy. Konflikt, który pochłonął prawie 40 mln ofiar, zabrał chłopcu ojca. Jego matka wyszła za polskiego urzędnika, Romana Wilimowskiego, i to jego nazwisko przyjął Ernest.

- Wychowywany w domu przez matkę, mówił raczej po niemiecku, doskonale władał śląską gwarą – podkreślał dr Marcin Wiatr w audycji Michała Nowaka "Piłkarze w trybach polityki - nie tylko o Erneście Wilimowskim".

Karierę rozpoczynał w FC Kattowitz. Klub miał charakter ściśle niemiecki, jego zawodnikami i kibicami byli głównie Niemcy. W 1933 roku "Ezi" zmienił barwy. Porzucił FC Kattowitz dla polskiego Ruchu Hajduki Wielkie (ob. Ruch Chorzów).

Chcieli go nawet w Brazylii

- W styczniu 1934 roku zaczął grać dla Ruchu. I to zaczął grać rewelacyjnie. Zdobył tytuł wicekróla strzelców – podkreślał dr Robert Gawkowski, historyk sportu.

Fantastyczny sezon dał mu przepustkę do kadry narodowej. W jej barwach wystąpił 22 razy, strzelił 21 bramek. Jednocześnie grał w Ruchu, z którym czterokrotnie zdobywał mistrzostwo kraju.

- Miałem szczęście chodzić na mecze z jego udziałem przed wybuchem II wojny światowej. Był to chyba najbardziej efektowny polski piłkarz – wspominał Bohdan Tomaszewski, komentator sportowy w reportażu "Legenda trwa".

Do legendy przeszły nie tylko jego osiągnięcia piłkarskie, ale też skłonność do nadużywania napojów wyskokowych. "Napiszcie, że tak gra alkoholik, niech to dotrze do Warszawy" miał krzyknąć do dziennikarzy po meczu Ruchu, w którym zdobył sześć bramek. Podobno to pod wpływem alkoholu miał zgodzić się na występowanie w lidze brazylijskiej. Do wyjazdu do Ameryki Południowej nigdy nie doszło. Wilimowski był zbyt cenny dla PZPN.

Decyzja, która zniszczyła legendę

Po wybuchu wojny Wilimowski podpisał Volkslistę. W 1940 roku wyjechał w głąb Rzeszy, by grać w tamtejszych klubach. "Ezi" utrzymywał, że nie znał się na polityce, chciał tylko grać, a w okupowanej Polsce rozgrywki ligowe były zabronione. W kadrze niemieckiej zagrał osiem razy, zdobył 13 bramek. Z TSV Monachium zdobył Puchar Niemiec.

"Zdrajca – nie do końca nie na miejscu"

Po zakończeniu II wojny światowej Wilimowski pozostał w Niemczech. W piłkę grał do 1959 roku. Zapytany przez Kazimierza Górskiego, dlaczego nie wrócił do kraju, miał odpowiedzieć: "bałem się". Przez propagandę PRL został właściwie zapomniany, jego nazwisko było pomijane. Nigdy nie odwiedził Polski. Na jego pogrzebie, zdaniem córki, zabrakło delegacji PZPN. Jak ocenić Wilimowskiego?

- My tu jesteśmy w Polsce, Armia Krajowa, walka podziemna, a on sobie tam gra w barwach niemieckich. A więc słowo "zdrajca" nie jest całkowicie nie na miejscu, ale niełatwo rzuca się to słowo – podkreślał Bohdan Tomaszewski.

Bez względu na ocenę moralną decyzji Wilimowskiego, nie sposób nie zgodzić się ze słowami autora serii "Encyklopedia Piłkarska FUJI", Andrzeja Gowarzewskiego: - Ponad wszelką wątpliwość był najlepszym polskim piłkarzem w historii. Być może, gdyby doszło do mistrzostw świata w 1942 roku, nie mówilibyśmy dziś o Pelem, ale właśnie o nim.

bm

27 sierpnia 1939 roku reprezentacja Polski w piłce nożnej rozegrała zwycięski mecz z reprezentacją Węgier, zakończony wynikiem 4:2. Rezultat spotkania był niespodzianką, ponieważ Węgrzy zaledwie rok wcześniej zdobyli wicemistrzostwo świata. Polacy na mistrzostwach świata w 1938 roku odpadli w pierwszej fazie rozgrywek, po emocjonującym meczu z Brazylią, zakończonym porażką 5:6.

90 minut pełne emocji

Zespoły spotkały się w słoneczne, niedzielne popołudnie na stadionie Stadionie Wojska Polskiego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, na którym na co dzień występowała Legia Warszawa. Mecz towarzyski z 27 sierpnia 1939 miał się okazać ostatnim spotkaniem polskiej reprezentacji w piłce nożnej przed wybuchem II wojny światowej.

Kibice tłumnie zmierzali na stadion. Na trybunach zasiadło 25 tys. ludzi, a wśród nich był Bohdan Tomaszewski, który wówczas był tenisistą Legii. Razem ze znajomymi z klubu poszedł na stadion i oglądał mecz, który wspomniał po latach w Polskim Radiu.

Spotkanie rozpoczęło się zgodnie z przewidywaniami, od dwóch szybko zdobytych bramek dla Węgrów, faworytów spotkania. – Nagle polska drużyna wpadła w jakiś trans. Wszyscy grali wspaniale, piłka od nogi do nogi, ataki bezustanne – opowiadał Bohdan Tomaszewski. Szalę meczu przechylił Ernest Wilimowski, który zdobył trzy bramki dla polskiej reprezentacji.

Posłuchaj wspomnień Bohdana Tomaszewskiego z meczu.

– Zagrał fenomenalnie. On przejeżdżał, dryblował tych znakomitych techników węgierskich, jak dzieci. Mijał trzech, czterech w drodze do bramki, a potem cudowne strzały tuż koło słupka – wspominał grę polskiego zawodnika słynny sportowy komentator.

Mecz na pokrzepienie serc

Ostatecznie spotkanie zakończyło się wysokim zwycięstwem polskiej reprezentacji, która pokonała Węgrów aż 4:2.

Wielu kibiców zgromadzonych na stadionie było żołnierzami, zmobilizowanymi w obliczu zbliżającej się wojny. Po meczu odśpiewali hymn narodowy, a następnie w euforii wbiegli na murawę boiska i ponieśli na rękach zwycięskich piłkarzy.

Kibice po wygranym przez Polskę meczu niosą na ramionach piłkarzy Władysława Szczepaniaka (na pierwszym planie) i Ernesta Wilimowskiego, 27 sierpnia 1939 (źr. NAC).

– To może najpiękniejszy mecz w historii polskiego futbolu. 0:2 z wicemistrzami świata, a potem 4 bramki z rzędu i gra pełna polotu, inteligencji, rozmachu, dalekie strzały, świetna obrona. Jak gdyby na pożegnanie tej przedwojennej Polski. Taka mogłaby być polska piłka nożna, gdyby nie wojna – podsumował Bohdan Tomaszewski.

sa

Obecny stadion, już przebudowany i znacznie nowocześniejszy, odpowiadający zunifikowanym przepisom piłkarskim znajduje się dokładnie w tym samym miejscu, gdzie 9 sierpnia 1930 roku ówczesna Legia rozegrała mecz inauguracyjny z CF Europa Barcelona. Wtedy zespół z Barcelony był liczącym się w Hiszpanii klubem piłkarskim. Mecz zakończył się remisem 1:1.

O fakcie tym pisze Legia.com następująco: "Nowy stadion został otwarty w 2010 roku, ale Legia grała na obiekcie przy Łazienkowskiej od czasów przedwojennych. Pierwszym oficjalnym meczem, jaki Legia zagrała na stadionie przy Łazienkowskiej 3, było spotkanie z zespołem CF Europa Barcelona 9 sierpnia 1930 roku. W meczu padł remis 1:1, a pierwszą bramkę na tym obiekcie zdobył w 22. minucie z rzutu karnego Henryk Martyna. Pierwszy mecz ligowy, jaki Legia zagrała na własnym stadionie to z kolei spotkanie z Czarnymi Lwów (24 sierpnia 1930 roku, pierwszą ligową bramkę dla Legii zdobył Józef Nawrot). W 1933 roku stadion Legii oficjalnie zyskał nazwę Stadionu Wojska Polskiego".

O nowym stadionie i meczu inauguracyjnym tak pisze portal sportowy Interii, dodajmy pod wielce znaczącym tytułem – "9 sierpnia 1930 r. Legia remisuje z Barceloną": "Na otwarcie Stadionu Wojskowego w Warszawie piłkarska drużyna Legii zmierzyła się z zespołem CF Europa Barcelona. Koniec budowy stadionu, na którym do dziś - oczywiście po modernizacji - Legia Warszawa rozgrywa mecze, miał miejsce w 1930 roku. Głównym projektantem stołecznego Stadionu Wojskowego był Maksymilian Dudryk-Darlewski. To właśnie jemu fani legionistów zawdzięczali charakterystyczną trybunę główną na 5 tysięcy widzów. Kształt obiektu, na którego zapleczu znajdowały się m.in. szatnie, sale gimnastyczne, magazyny sportowe, świetlica czy bufet, zawdzięczano zadaszeniu, którego słupy miały w minimalnym stopniu zasłaniać publiczności boisko".

Informacje te nie są pełne – do większej liczby szczegółów docieramy na stronach portalu poświęconego przedwojennej warszawie – "Warszawa 1939.pl". Czytamy tam, że architektami byli Maksymilian Dudryk i Aleksander Kodelski, a sam obiekt powstawał przez 9 lat od 1921 roku. "Obiekt powstał z inicjatywy Wojskowego Klubu Sportowego "Legia", który od 1921 dzierżawił tereny przy Łazienkowskiej. Wokół boiska piłkarskiego został zbudowany tor kolarski, oraz trybuny, z reprezentacyjną krytą trybuną od strony Myśliwieckiej, mieszczącą pomieszczenia klubowe m.in. szatnie, sale gimnastyczne, magazyny sportowe, świetlica i bufet. Stanowił jeden z obiektów zespołu sportowego Dowództwa Okręgu Korpusu nr 1, oprócz niego powstał m.in. basen i korty tenisowe".

O późniejszej historii dorzucając ledwie kilka zdań: "ODBUDOWANY: zdewastowany pod koniec II wojny św., odremontowany w 1945. MODERNIZACJE: m.in. w końcu lat 50., w połowie lat 60., w 1999. ROZEBRANY: w listopadzie 2008 rozpoczęto prace rozbiórkowe w związku z budową nowego stadionu, w który wkomponowano elewację zewnętrzną krytej trybuny przedwojennego obiektu".

Podobnie pisze Legia.com: "W czasie II Wojny Światowej i okupacji stadion znalazł się w posiadaniu Niemców, co - o ironio - uchroniło obiekt przed zniszczeniem. Okupanci organizowali na obiekcie zawody sportowe i mecze piłkarskie. Skutki wojny stadion odczuł przy okazji ofensywy Armii Czerwonej- po zakończeniu wojny wymagał renowacji. W latach '60 Stadion Wojska Polskiego jako jeden z nielicznych w Polsce został wyposażony w sztuczne oświetlenie, którego inauguracja nastąpiła 5 października 1960 roku podczas meczu Legia - AGF Arhus w 1/16 finału Pucharu Mistrzów Krajowych. Na przestrzeni lat stadion przy Łazienkowskiej przechodził mniejsze i większe remonty, ławki zostały zastąpione przez plastikowe siedziska. W związku z tym zmieniała się także jego pojemność".

Portal Warszawikia podaje dodatkowe ciekawe fakty z okresu planowania i budowy stadionu: "Budowa stadionu ruszyła w 1927 roku według projektu inż. Maksymiliana Dudryka-Darlewskiego oraz inż. Aleksandra Kodelskiego. Darlewski zaprojektował również zachodnią trybunę krytą. Oprócz boiska stadion posiadał także bieżnię oraz betonowy tor kolarski, który rozebrano po kilku miesiącach z powodu błędów konstrukcyjnych. Stadion miał pomieścić około 60 tysięcy widzów, jednak ten projekt nigdy nie został zrealizowany. Budowa była finansowana z funduszy Państwowego Instytutu Wychowania Fizycznego – odpowiednika ówczesnego Ministerstwa Sportu. Sztandarowym obiektem stadionu była trybuna kryta o pojemności 5 000 widzów. Cała infrastruktura ówczesnego klubu znajdowała się właśnie pod nią, na parterze były sale treningowe sekcji szermierczej, zapaśniczej, gimnastycznej, szermierczej oraz bokserskiej. Znalazły się tam również szatnie, świetlice, biura sanitariaty, kuchnia oraz bufety. Na pierwszym piętrze usytuowano część hotelową, która była zdolna zdolna pomieścić drużyny przyjezdne. Obok mieściły się gabinety zarządu oraz sala z trofeami klubu".

Z istotnych dat początków działania tego stadionu portal zauważa: "24 sierpnia 1930 roku rozegrano na nim dwa pierwsze ligowe. Najpierw na boisko wybiegły: Warszawianka Warszawa i ŁKS Łódź, a pierwszą ligową bramkę strzelił tutaj Eugeniusz Tadeusiewicz z ŁKS-u, zaś chwilę po jego zakończeniu: Legia Warszawa i Czarni Lwów. Pierwszego ligowego gola dla Legii na tym obiekcie zdobył Józef Nawrot strzałem głową w 61. minucie meczu. 26 października 1930 na arenie tej zadebiutowała narodowa reprezentacja Polski, zwyciężając 6:0 z Łotwą, a pierwsza bramka w wykonaniu Józefa Nawrota padła w 11. minucie spotkania".

Ważną kwestią jest też forma nazewnicza tego stadionu – do roku 1933 mówiło się o "Reprezentacyjnym Stadionie Wojskowym". Dopiero od tego roku oficjalnie nazywano go "Stadionem Wojska Polskiego". Co ciekawe stadion ten nigdy wcześniej nie nosił w oficjalnej nazwie „Legii”, a jedynie w powszechnym użyciu mówiło się o "stadionie Legii". To właśnie tutaj zespół ten świecił i święci swoje największe tryumfy – nieprzerwanie od 90 lat.

Portal Sport.pl tak opisuje perturbacje z nawą stadionu: "Wraz z końcem 2014 roku wygasła umowa pomiędzy Legią Warszawa a Pepsi, w związku z czym obiekt przy Łazienkowskiej 3 przestał nosić nazwę Pepsi Arena" - poinformowała oficjalna strona klubu legia.com. Teraz obiekt nazywa się "Stadion Miejski Legii Warszawa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego". Śladu po Pepsi Arenie nie ma już na stronie Legii i oficjalnym profilu stadionu na Facebooku".

Po czym dodaje: "Przed pojawieniem się sponsora obiekt Legii nazywano zwyczajowo stadionem Wojska Polskiego, dodając czasem "im. Marszałka Józefa Piłsudskiego". Warszawscy radni zajęli się sprawą nazwy stadionu latem 2012 roku, kiedy okazało się, że oficjalnie stadion nie ma nazwy. Formalnie rzecz biorąc, stadion Legii nie miał nazwy. To po prostu stadion miejski użytkowany przez Legię. Nazwa "stadion Wojska Polskiego" była nazwą zwyczajową, odnoszącą się na dodatek do obiektu, który dziś nie istnieje".

Należy dodać, że 21 kwietnia 2006 roku z okazji obchodów 90-lecia klubu odsłonięto tablicę ku czci Marszałka Józefa Piłsudskiego. Natomiast portal Warszawikia zwraca honor Wielkiemu Marszałkowi i tak odnosi się do faktów związanych z nazewnictwem tego stadionu: „Od samego początku patronem areny był Józef Piłsudski, choć w czasach PRL-u używano jedynie pierwszego członu oficjalnej nazwy, formalnie Marszałka nigdy nie pozbawiono patronatu".

PP