Historia

Nieznane twarze Jana Kasprowicza. "Nie był taki, jak go przedstawiają"

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2023 05:52
- Był pod każdym względem złożony, było w nim tyle elementów. Aż dziwnie, że to się wszystko razem jakoś sprzęgało. Prawdopodobnie nieraz na tym cierpiał – wspominała w archiwalnym nagraniu radiowym Janina Kasprowicz, opowiadając o swoim ojcu, jednym z największych polskich literatów przełomu XIX i XX w. Dziś 163. rocznica urodzin Jana Kasprowicza. 
Jan Kasprowicz, ok. 1915 roku
Jan Kasprowicz, ok. 1915 rokuFoto: Polona/Biblioteka Narodowa w Warszawie

Posłuchaj

01:32 córka.mp3 Janina Kasprowicz na temat swojego ojca. (PR, 1981)

 

- Nieraz był skłócony ze sobą. Był i gwałtowny, i bardzo łagodny, i niesłuchanie dobry i zawzięty. Był człowiekiem dziwnym i nie tak prostym, jak go nieraz robią - podkreślała Janina Kasprowicz.

Być może ta skomplikowana osobowość poety miała również wpływ na jego złożoną, obejmującą wiele etapów, twórczość. Ale wszystko zaczęło się w Szymborzu pod Inowrocławiem (obecnie to już część tego miasta).

"Do szkoły chodził pieszo"

12 grudnia 1860 roku Jan Kasprowicz przyszedł na świat w ubogiej, wielodzietnej rodzinie. Dzięki ambitnej matce i pomocy lokalnego nauczyciela Jan dostał się do gimnazjum w Inowrocławiu.

- Do szkoły chodził pieszo, a jak po zimie były roztopy, a był początkującym uczniem, dziadek zrobił takie półwozie o dwóch kołach, wsadzał go i podwoził pod Inowrocław. Albo przenosił go na barkach. Nieraz o suchym kawałku chleba szedł, ponieważ dzieci było dużo, szesnaścioro. On był najstarszy, było mu ciężko - wspominała siostrzenica Jana Kasprowicza.

Te trudne życiowe doświadczenia zaowocowały później wierszami o charakterze społeczno-naturalistycznym. "Poezja chłopska" Kasprowicza - najbardziej chyba znana dzięki sonetom z cyklu Z chałupy (1889) - to wizja świata przesiąkniętego cierpieniem i społeczną niesprawiedliwością.


Posłuchaj
01:28 siostrzenica.mp3 Rozmowa z siostrzenicą Jana Kasprowicza. (PR, 1981)

 

Jan Kasprowicz w wieku młodzieńczym. Fot. Polona/Biblioteka Narodowa w Warszawie Jan Kasprowicz w wieku młodzieńczym. Fot. Polona/Biblioteka Narodowa w Warszawie

"Był tytanem pracy"

W 1888 roku - już po studiach - Jan Kasprowicz przeniósł się do Lwowa. Z miastem tym związał się na wiele lat. Oprócz swej działalności literackiej zajmował się tu publicystyką, tłumaczeniami, a przede wszystkim pracą akademicką. W 1904 roku Kasprowicz uzyskał tytuł doktora na Uniwersytecie Lwowskim, kilka lat później objął tamtejszą katedrę literatury porównawczej, był również rektorem tej uczelni.

- W górnej części ulicy Długosza we Lwowie stał tak zwany dom profesorski, w którym okresowo mieszkali profesorowie Uniwersytetu Jana Kazimierza. Dom ten miewał nie byle jakich mieszkańców. Wśród nich: Jana Kasprowicza - opowiadał w jednej ze swoich barwnych gawęd Witold Szolginia.

W innej lwowskiej opowieści Szolgini znalazły się natomiast wspomnienia Stanisława Lama, który uważał Kasprowicza za "tytana pracy, o bardzo silnym organizmie i wyjątkowym zdrowiu". - Według Lama Kasprowicz miał w całej swojej całej postaci oryginalność literackiego cygana, ruchliwość dziennikarza, humor dobrego kompana i powagę profesorską - mówił Witold Szolginia.


Posłuchaj
05:41 krajobrazy serdeczne___pr iii 125714_tr_0-0_9980142a96d0b63[00].mp3 Witold Szolginia przypomina wybitnych uczonych i artystów, którzy mieszkali we Lwowie na ulicy Jana Długosza. (PR, 1991)

06:18 krajobrazy serdeczne___pr iii 117501_tr_0-0_9978890a96cca24[00].mp3 Gawęda Witolda Szolgini o Janie Kasprowiczu, jednym z najbardziej szanowanych obywateli Lwowa. (PR, 1994)

Ku górom

W kolejnych latach twórczość Jana Kasprowicza zmieniała swe oblicza: okres symboliczny (Krzak dzikiej róży, 1898) przechodził w katastroficzny (słynne hymny ze zbiorów Ginącemu światu, 1901 i Salve Regina, 1902). Ale po czasie poszukiwań i buntu nadeszło swoiste pogodzenie.

Wyrazem tej afirmatywnej postawy były nie tylko - przeniknięte franciszkańską prostotą - poezje z tomu Księga ubogich (1916). Jan Kasprowicz zwrócił się bowiem w kierunku kultury Podhala. Co więcej, trzy lata przed śmiercią, w 1923 roku, zamieszkał w willi Harenda na zboczach Gubałówki.

- Należał on do tych poetów, którzy starli się pogłębić czy też przemyśleć na nowo te idee, które w latach młodości stanowiły ich wyzwanie wiary. Stąd między innymi fascynacja góralszczyzną – mówili goście audycji poświęconej poezji Kasprowicza w okresie międzywojennym. - Swoją pochwałę witalizmu wysnuł z góralskich legend o ludowej jurności. Pochwała ta znalazła wyraz w ostatnim tomiku poety pod tytułem Mój świat z 1926 roku.


Posłuchaj
01:14 jaka była, jaka jest - o poezji polskiej___pr iii 72511_tr_0-0_10356474a96bb614[00].mp3 "Jaka była, jaka jest?". Fragment audycji Marii Czernik o poezji dwudziestolecia międzywojennego. (PR, 1978)
Muzeum Jana Kasprowicza w Zakopanem, 1968 r. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe Muzeum Jana Kasprowicza w Zakopanem, 1968 r. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

jp


Czytaj także

Bolesław Leśmian. "Trudno przyporządkować go do jednej epoki poetyckiej"

Ostatnia aktualizacja: 05.11.2023 05:47
Znany jako autor niezwykłych erotyków. Wykreował współczesny język miłosny polskiej poezji. Na potrzeby wierszy stworzył wiele neologizmów, które określa się mianem leśmianizmów. Przez współczesnych był zupełnie niedoceniany. Mija 86 lat od śmierci Bolesława Leśmiana.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Podróże z poetą, czyli Słowacki jak współczesny turysta

Ostatnia aktualizacja: 08.04.2019 12:00
- Był w tylu miejscach i tyle rzeczy zwiedził, że właściwie możemy mu zazdrościć - podkreślała prof. Ewa Hoffman-Piotrowska w audycji poświęconej peregrynacjom Juliusza Słowackiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Leopold Staff. Wciąż inny, zawsze aktualny. Archiwalne nagrania poety [POSŁUCHAJ]

Ostatnia aktualizacja: 14.11.2023 05:50
Jeden z najwybitniejszych poetów XX wieku urodził się 14 listopada 1878 roku. Należał aż do trzech epok polskiej literatury. "Zmienność Staffa wprawiała współczesnych w zakłopotanie, ponieważ prawie zawsze był aktualny; a przy samym końcu życia, po drugiej wojnie światowej, znalazł się pod wpływem bardzo młodych poetów" - pisał o poecie Czesław Miłosz.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Asnyk. Poeta, spiskowiec, obieżyświat

Ostatnia aktualizacja: 11.09.2023 05:40
Od dziecka był radykalnym niepodległościowcem. Swoje marzenie o walce spełnił, gdy wybuchło powstanie styczniowe. Załamany klęską zrywu, sięgnął po pióro. Życie nie oszczędziło mu osobistych tragedii. Leczył smutek, podróżując do najodleglejszych zakątków świata, ale nie skończyło się to dla niego dobrze.
rozwiń zwiń