Historia

Protokół Litwinowa. ZSRR w piórkach gołąbka pokoju

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2024 05:35
"Chcesz pokoju, szykuj się do wojny" głosiła antyczna maksyma. Sowieci trawestowali ją do postaci "Szykujesz się do wojny, pokazuj, że chcesz pokoju". Takim hasłem można streścić politykę dyplomatyczną prowadzoną przez Moskwę od końca lat dwudziestych XX w. 
Grigorij Cziczerin i Maksim Lwow.
Grigorij Cziczerin i Maksim Lwow. Foto: Wikimedia Commons/dp

9 lutego 1929 roku w Moskwie został podpisany tzw. protokół Litwinowa, którego sygnatariusze deklarowali natychmiastową realizację postanowień paktu Brianda-Kelloga o wyrzeczeniu się wojny jako sposobu regulowania problemów międzynarodowych.

Briand Kellog.jpg
Pakt Brianda-Kelloga. Mocarstwa świata przeciwko wojnie

Pakt podpisały Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia i Związek Sowiecki. Później do Protokołu przystąpiły także Litwa, Turcja i Persja. ZSRR była inicjatorem podpisania porozumienia. Protokół brał swoją nazwę od Maksyma Litwinowa, sowieckiego wiceszefa resortu spraw zagranicznych. Lansował on wizerunek ZSRR jako państwa pokojowego, które porzucało myśl o zbrojnym rozpowszechnianiu rewolucji, jak to miało miejsce w 1920 roku i wpisywało się w modne wówczas w Europie trendy pacyfistyczne. W ramach tej polityki, Litwinow doprowadził do podpisania paktu o nieagresji z Polską (złamanego napaścią ZSRR 17 września 1939) i wprowadzenia Sowietów do Ligii Narodów.

- Polityka ZSRR była pokojowa wyłącznie z uwagi na głoszone hasła,  w gruncie rzeczy miała przygotowywać sowiecką agresję – wskazywał prof. Paweł Wieczorkiewicz w audycji Arkadiusza Ekierta z cyklu "Piękny i bestia". 

Sukces Litwinowa

Podpisanie protokołu było osobistym sukcesem Litwinowa. Dyplomata, urodzony w Białymstoku jako Enoch Meyer Wallach, był jednym z weteranów rewolucji październikowej. Intelektualista, który w czasie pobytu w Wielkiej Brytanii na początku wieku zdobył kontakty w angielskich wyższych sferach, w Związku Sowieckim doszedł do stanowiska zastępcy ludowego komisarza spraw zagranicznych. Jego ambicje były jednak większe i pod koniec lat dwudziestych Litwinow popadł w konflikt ze swoim przełożonym, Gieorgijem Cziczerinem, którego chciał zastąpić na stanowisku szefa resortu. Pomysł wykreowania z ZSRR orędownika pokoju miał ułatwić mu to zadanie – najwyraźniej skutecznie, skoro już rok po podpisaniu protokołu, Litwinow zastąpił Cziczerina na stanowisku ludowego komisarza spraw zagranicznych.

- W roli rzekomego herolda pokoju wywiązywał się znakomicie – oceniał prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Litwinow kierował sowiecką dyplomacją aż do połowy 1939 roku, kiedy Stalin podjął  decyzję o budowie sojuszu z Hitlerem. Litwinow jako Żyd i antyfaszysta nie nadawał się na partnera do rozmów dla nazisty Joachima von Ribbentropa. Na stanowisku ludowego komisarza spraw zagranicznych zastąpił go Wiaczesław Mołotow.

Mimo to Litwinow, co rzadkie wśród wierchuszki doby stalinizmu, przeżył czystki organizowane przez Generalissimusa i zmarł śmiercią naturalną dopiero w 1951 roku. Prof. Paweł Wieczorkiewicz przytaczał anegdotę, która może tłumaczyć szczególne względy, którymi cieszył się dyplomata. 


Posłuchaj
02:37 Protokol Litwinowa Piękny i Bestia.mp3 O postaci Maksima Litwinowa rozmawiają prof. Marek Urbański i prof. Paweł Wieczorkiewicz. Audycja Arkadiusza Ekierta z cyklu "Piękny i Bestia". (PR, 25.05.2004)

 

bm

Czytaj także

Układ w Rapallo - Niemcy i Sowieci rozpoczynają współpracę

Ostatnia aktualizacja: 16.04.2021 05:40
W ramach współpracy wojskowej Sowieci udostępnili poligony nad Wołgą i Kamą. Oficerowie niemieccy szkolili także Armię Czerwoną, a na jej rozwój przeznaczono pieniądze pochodzące z kredytów udzielonych przez Niemców.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sowieckie deportacje z krajów bałtyckich w 1941

Ostatnia aktualizacja: 14.06.2017 06:04
14 czerwca 1941 rozpoczęły się masowe deportacje obywateli Litwy, Łotwy i Estonii w głąb ZSRR. Na Syberię przesiedlono wówczas 18 tys. Litwinów, 15 tys. Łotyszy i 10 tys. Estończyków. Bilans ofiar sowieckiego panowania nad Bałtykiem miał wzrastać jeszcze przez pół wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Locarno - konferencja naiwności

Ostatnia aktualizacja: 16.10.2023 05:55
- Francuski minister spraw zagranicznych Aristide Briand zapewniał, że oto świat, a już na pewno Europa, stoją na progu nowej, wspaniałej ery - mówił dr Janusz Osica. Dyplomata nie mógł mylić się bardziej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Polityka historyczna Łotwy i Estonii

Ostatnia aktualizacja: 23.04.2017 12:00
- Temat współpracy Łotyszów z Niemcami podczas II wojny światowej poruszany jest dziś na Łotwie m.in. przez sztukę. Poprzez filmy i spektakle historycy pokazują, że ludzie nie mieli wyboru. To trudny los społeczeństwa łotewskiego, z którym musi się ono zmagać do dnia dzisiejszego – powiedziała w programie 7 Dni Wschód dr Sandra Użule-Fons z Polskiego Radia. O polityce historycznej Estonii mówił z kolei Kazimierz Popławski z Przeglądu Bałtyckiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pakt Brianda-Kelloga. Mocarstwa świata przeciwko wojnie

Ostatnia aktualizacja: 27.08.2023 05:35
"Nadeszła chwila przystąpienia do szczerego wyrzeczenia się wojny jako narzędzia polityki międzynarodowej" – postanawiali sygnatariusze paktu Brianda-Kellogga, podpisanego 95 lat temu, 27 sierpnia 1928 roku.
rozwiń zwiń