Mieczysław Fogg – zobacz serwis specjalny Polskiego Radia

Z kościoła do opery

Podobno śpiewał już od najmłodszych lat. – Na wszystkich uroczystościach śpiewaliśmy z moją siostrą "Góralu, czy ci nie żal" – wspominał Mieczysław Fogg. Jego ojciec był maszynistą kolejowym i marzył o inżynierskiej karierze syna. Jego życiowa droga potoczyła się zupełnie inaczej.

Swój talent światu pokazał… w kościele św. Anny w Warszawie. W 1922 roku wstąpił do kościelnego chóru, a niedługo potem usłyszał go Ludwik Sempoliński i skierował na naukę śpiewu do prof. Jana Łysakowskiego, który uczył w Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina.

Poważny debiut, już jako piosenkarza, miał miejsce w 1928 roku w Chórze Dana. Występ odbył się w teatrzyku Qui Pro Quo. W 1938 roku Mieczysłąw Fogg debiutował jako solista, zwyciężając w ogólnopolskim plebiscycie słuchaczy Polskiego Radia.

Śpiewający żołnierz

Podczas Powstania Warszawskiego, jako żołnierz AK, miał specjalną misję – koncertowania w powstańczych domach, szpitalach i schronach. Zagrał wtedy 104 koncerty.

Po wojnie założył przy ul. Marszałkowskiej 119 własną kawiarnię artystyczną – sygnowaną swoim nazwiskiem – Cafe Fogg. W latach 1946-1951 kierował również własną wytwórnią płyt gramofonowych Fogg Record. Obie firmy w końcu zostały jednak przejęte przez komunistyczne władze i zlikwidowane.

Międzynarodowa kariera

Jako pierwszy polski artysta wystąpił w telewizji. Po śmierci Maurice’a Chevaliera w 1972 roku był najstarszym występującym piosenkarzem świata. W ciągu całej swojej kariery zagrał blisko 16 tys. koncertów na całym globie. O popularności Fogga świadczy cała masa anegdot o nim. Jedna z nich mówi, że gdy polscy archeolodzy odkopali w Egipcie starożytną mumię, ta zapytała ich: "Czy Mieczysław Fogg jeszcze śpiewa?". Inna, którą wymyślił sam Jerzy Waldorff, mówi, że przerażony Fogg przed sądem ostatecznym wyszeptał: "O, mój Boże!", Bóg odpowiedział mu wtedy: "O, mój Foże!".

Podkreślał, że nie miał ulubionej piosenki ze swojego repertuaru. – To są sezonowe miłości – mówił.

Jego największe, ponadczasowe i chętnie wykorzystywane przez innych twórców hity to m.in.: "Piosenka o mojej Warszawie", "Bo to się zawsze tak zaczyna", "Tango milonga", "Mały biały domek". Płyta "To ostatnia niedziela" sprzedała się przed wojną w liczbie ponad 100 tysięcy egzemplarzy – ustanawiając tym samym kolejny rekord na koncie Fogga.

Mimo upływu czasu na zawsze pozostał wierny swojemu niepowtarzalnemu stylowi. Za to wciąż jest kochany.

W czasie II wojny światowej pomagał artystom pochodzenia żydowskiego, za co został uhonorowany po wojnie tytułem "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata".

mb

Był kompozytorem niezliczonych piosenek filmowych, z których prawie każda była absolutnym szlagierem. W domu zewsząd otaczała go muzyka – jedna z sióstr śpiewała w La Scali, druga była pianistką. Młody Henryk szukał swojego powołania w różnych dziedzinach, ale ani sztuki plastyczne (malarstwo), ani studia prawnicze nie dawały mu satysfakcji.

Jedną z najważniejszych ról w jego życiu odegrał wtedy Emil Młynarski – dyrygent, skrzypek, kompozytor – dyrektor Konserwatorium Warszawskiego. Namówił młodego Warsa na studia muzyczne w klasie profesora Romana Statkowskiego. Nauka Henrykowi szła wspaniale, lecz mimo tak klasycznego wykształcenia "ciągnęło" go zawsze w stronę jazzu i estrady. O Henryku Warsie mówi się też, że był prekursorem jazzu w Polsce, zakładając pierwsze jazz-bandy.

Już jako student udzielał się muzycznie w kilku warszawskich kabaretach, grając na fortepianie (choćby w Nowym Perskim Oku). Został kierownikiem muzycznym i dyrygentem w wytwórni płyt "Syrena Rekord". Najważniejsze jednak stało się komponowanie – dosłownie jakby muzyka grała w jego duszy do każdego słowa, każdego wersu tekstu, który usłyszał.

Później, po drobnych niepowodzeniach, zaczęły przychodzić sukcesy. Kiedy stał się najbardziej wziętym kompozytorem filmowych szlagierów, słuchacze mieli wrażenie, że wystarczy usłyszeć jego melodię, a słowa same cisną się na usta. Henryk Wars potrafił pięknie obrazować, tekst był planem pierwszym, a muzyka wypełniała tła, tworząc niezapomniany obraz o niezapomnianej treści.

Razem z Leonem Boruńskim występował w programie "Jazz na dwa fortepiany". Założył trio wokalne Jazz Singers, gdzie śpiewali Eugeniusz Bodo, Olsza i Roland. Komponował muzykę do szlagierów dla takich gwiazd jak Hanka Ordonówna, Mieczysław Fogg, Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo czy Zula Pogorzelska.

Jego kompozycje usłyszeć można w ponad pięćdziesięciu filmach lat trzydziestych (to swoisty rekord do tej pory nie pobity). A co to były za utwory! Wystarczy wymienić kilka tytułów, które do tej pory funkcjonują w pamięci wielu Polaków: "Miłość ci wszystko wybaczy", "Zimny drań", "Gdzie mieszka panna Agnieszka", "Śpij kochanie", "Sex appeal", "Umówiłem się z nią na dziewiątą", "Już nie zapomnisz mnie", "Ach, jak przyjemnie", "Tylko we Lwowie" czy "Dobranoc, oczka zmruż". Z trudem też można znaleźć znany film przedwojenny, w którym by nie było jego muzyki.

Henryk Wars to nie tylko kompozytor, pianista, warszawiak – zawsze w sercu grała mu polskość. Już jako młody chłopak zaciągnął się do wojska, by walczyć z sowieckim najeźdźcą w wojnie polsko-bolszewickiej. Bez szwanku wraca do Warszawy pobierać dalsze nauki.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej ponownie zmobilizowany w 1939 roku brał udział w kampanii wrześniowej. Pojmany przez Niemców trafia do obozu jenieckiego, z którego zmuszony jest uciec. Jego żydowskie pochodzenie było przepustką do śmierci, a nie gwarancją przeżycia. Lawirując między niemieckimi posterunkami, przedarł się do Lwowa, który był zaanektowany przez Armię Czerwoną. Tam też, przy Filharmonii Lwowskiej, założył zespół "Tea-Jazz" - big-band, z którym odbył nawet tournée po Rosji Radzieckiej.

Kolejnym krokiem było wstąpienie do II Korpusu Polskiego, czyli armii generała Władysława Andersa. Przeszedł z nim cały szlak bojowy, a po demobilizacji, po krótkim pobycie w Anglii, zdecydował się osiąść na stałe w Stanach Zjednoczonych, w Los Angeles. Wybór był oczywisty, choć początki nie były łatwe. Żyjąc na granicy ubóstwa, wraz z żoną poszukiwali każdego zajęcia umożliwiającego przeżycie.

Cały czas jednak szukał szczęścia w filmie i dopiero w 1954 roku udało mu się "zaczepić" przy westernowych produkcjach Johna Wayne'a – przygotowywał między innymi oprawę muzyczną do kilku odcinków "Bonanzy". Od tej pory jego amerykańska kariera nabrała właściwego wyrazu.

Zmarł tamże w roku 1977, a na jego nagrobku widnieje napis "You, your talents, and your music will live forever in the lives you touched" ("Ty, twoje talenty i twoja muzyka będą żyć wiecznie w życiu, którego dotknąłeś"). Dosłownie jakby chciał w jednym angielskim zdaniu zawrzeć fragment swojego szlagieru sprzed lat – szlagieru, którego treść mówi wszystko o jego piosenkach: "Bo nie zapomnisz mnie, Gdy moją piosenkę spamiętasz, W melodii jest siła zaklęta I czar, i moc. A gdy zapomnisz mnie, Piosenkę usłyszysz tę rzewną I tęsknić już będziesz na pewno Co dzień, co noc". Dokładnie!

PP

Wszystko zaczęło się w Warszawie, w 1926 roku, w teatrzyku rewiowym Qui Pro Quo. Daniłowski, wówczas dwudziestoczteroletni weteran Powstań Śląskich i wojny polsko-bolszewickiej, znalazł tam zatrudnienie jako kompozytor, pisząc piosenki m.in. dla Hanki Ordonówny.

W 1929 roku do Daniłowskiego zgłosiła się grupa śpiewaków pod przewodnictwem Leona Badowskiego, chórzysty Opery Warszawskiej Teatru Wielkiego. Wśród nich był też młody artysta, który miał się okazać później najważniejszym polskim wykonawcą pierwszej połowy XX wieku – Mieczysław Fogiel, znany później jako Mieczysław Fogg.

Mieczysław Fogg – ambasador polskiej piosenki

– Przez sześć miesięcy uczyłem moich danowców trzech piosenek. Chłopcy, śpiewacy z katedry św. Jana w Warszawie, mieli piękne głosy, ale nie umieli czytać nut i nie znali nowoczesnego stylu śpiewania i nowoczesnych rytmów – wspominał Władysław Daniłowski w audycji "Piosenki w wykonaniu chóru Dana" z archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Daniłowski miał ambitny cel: z młodych chórzystów zrobić pierwszych polskich rewelersów - przedwojenny odpowiednik dzisiejszych boysbendów; zespół złożony z samych mężczyzn, wykonujący muzykę popularną. 

Debiut 

Dyrektor teatru, Jan Boczkowski, długo nie chciał zgodzić się na występ chóru. W końcu uległ namowom swojego kompozytora i podpisał z Daniłowskim kontrakt na próbne trzy dni występów.

– Prowadziłam konferansjerkę w rewii "Gabinet figur woskowych". Jedną z atrakcji był debiutujący w Warszawie, rzekomo argentyński, Coro Argentino V. Dano, śpiewający piękne tanga. Chór odniósł sukces nie do opisania. Widownia szalała. Brawa uspokajaliśmy kilkanaście minut  – mówiła żona Daniłowskiego Bronisława Nobisówna-Daniłowska.

Występ zebrał fenomenalne recenzje. Podobnie było we Lwowie, dokąd Chór Dana wyjechał w swoją pierwszą "trasę koncertową". Chór Dana związany był ze sceną Qui Pro Quo do 1931 roku.

Grali w Chicago i u Marszałka

Pierwszy, lwowski wyjazd koncertowy okazał się zapowiedzią wielkiej międzynarodowej kariery zespołu. Chór Dana koncertował w państwach Europy Zachodniej, w ZSRR i w Stanach Zjednoczonych, gdzie zrobił furorę wśród licznej amerykańskiej Polonii.

Największym hitem zespołu okazała się piosenka rzewna "Flisacy" do filmu "Dziesięciu z Pawiaka" (Chór Dana występował w kilku filmach). Piosenka była śpiewana w wielu krajach. Wyjątek stanowiło ZSRR.

– Nie wiedzieliśmy dlaczego. Jeśli było tam coś politycznego, to dotyczyło to raczej zaborców sprzed I wojny światowej, a więc carów, a nie Sowietów. Kiedy zaśpiewaliśmy "Flisaków" na prywatnym koncercie u marszałka Piłsudskiego, on nam wyjaśnił: "to dlatego zabronili jej śpiewać, że są tam słowa »a ten lud pamięta dawne dni, a Sowiety walczą z tradycją, Sowiety chcą wykreślić z pamięci ludzkiej przeszłość« – wspominał Dan-Daniłowski.

Karierę przerwała wojna

Chór wielokrotnie zmieniał skład. Występował niekiedy jako kwintet, czasami jako kwartet. W 1938 roku ze składu zespołu odszedł Mieczysław Fogg, by rozpocząć karierę solową. Na jego miejsce weszli Zdzisław Brzeziński i jego siostra Hanka – pierwsza kobieta w historii zespołu.

Karierę zespołu przerwał wybuch II wojny światowej. Daniłowskiemu i jego żonie udało się opuścić kraj. Pozostali artyści związani z Chórem Dana pozostali w okupowanej Polsce. Część z nich zginęła. W 1940 roku został rozstrzelany Zachariasz Papiernik, w Powstaniu Warszawskim zginął Tadeusz Bogdanowicz. W czasie okupacji zmarł Tadeusz Jasłowski.

Po wojnie pozostali przy życiu członkowie ostatniego składu Chóru Dana próbowali wskrzesić zespół pod nazwą "Cztery Asy". Do pierwotnej nazwy nie powrócili, bo sam Dan-Daniłowski nigdy nie pojawił się w kraju.

Na amerykańskiej ziemi

Dan-Daniłowski znalazł się z żoną w Stanach Zjednoczonych w 1940 roku. Już rok później zorganizował polski chór (również nazywany Chórem Dana) złożony z polonusów. Jednak jego trasę przerwało włączenie się USA do wojny – młodzi rewelersi zmienili smokingi na mundury. Sam Daniłowski zaczął udzielać się w polonijnych rozgłośniach radiowych. Założył też własną wytwórnię płytową "Dana Records".

– Polonia polska lubiła ludową muzykę. Głównie polki i oberki – wspominał Władysław Daniłowski w rozmowie z Karolem Wittem. – Polki zaczęły cieszyć się niesamowitą popularnością.

Daniłowski przetarł w ten sposób szlak dla Jana Lewana, nazywanego "królem polki", muzyka, który dzięki polce otrzymał nominację do nagrody Grammy w 1995 roku.

W 1958 roku Daniłowski w ślad za synem przeniósł się do Miami. Wcześniej sprzedał "Dana Records". W stolicy Florydy dożył swoich dni. Zmarł 4 marca 2000 roku w wieku 98 lat.

Popularność Chóru Dana stworzyła nowe zjawisko w polskiej muzyce popularnej. W latach 30. XX wieku nastąpił istny wysyp męskich chórów, które próbowały naśladować styl danowców. Chór Juranda, Chór Eryana, czy już powojenny Chór Czejanda – wszystkie te rewelersowe zespoły próbowały osiągnąć mistrzostwo i popularność Chóru Dana, żadnemu jednak się to nie powiodło.

bm

Jest jedną z najbardziej znanych polskich artystek dwudziestolecia międzywojennego i XX w. w ogóle. Miała dość skomplikowane życie, obfitujące w zaskakujące zwroty akcji. Jeszcze w latach 20. XX w. występowała w teatrzykach rewiowych. Wtedy też zadebiutowała w kinie, w niemym filmie "Niewolnica miłości" z roku 1923.

W latach 30. była już gwiazdą i jeździła z własnymi recitalami. I grała w filmach. – Jej najbardziej znaną rolą filmową jest rola z 1933 roku, debiut w kinie dźwiękowym w dramacie "Szpieg w masce". Zaśpiewała tam dwie piosenki, które stały się szybko największymi przebojami w całym jej dorobku artystycznym: "Miłość ci wszystko wybaczy" i "Na pierwszy znak" – mówi Michał Pieńkowski z Filmoteki Narodowej.

– To była pani, która się bardzo często zakochiwała. Podobno jest to charakterystyczne u osób chorujących na gruźlicę – mówi Anna Mieszkowska, autorka książki o Hance Ordonównie. – Jej figura nie była zbyt atrakcyjna, ale później fantastycznie wypiękniała. Była też jedną z tych kobiet, które noszą spodnie, co też było oryginalne jak na tamten czas – opowiada pisarka.

Po wybuchu wojny Ordonówna trafiła do Wilna. Tam przez pewien czas występowała w teatrze. Po powstaniu armii gen. Andersa udało jej się do niej dotrzeć i zaciągnąć. Tam zajmowała się polskim sierotami. Wraz z armią opuściła w 1942 r. Związek Sowiecki i trafiła na Bliski Wschód.

***

Tytuł audycji: Do Trójki zaprasza Michał Migała
Autor materiału reporterskiego: Paweł Turski
Data emisji: 8.09.2020
Godzina emisji: 18.50

pr/mk

Oprócz piosenek pisał także poezje, książki literatury pięknej, nie stronił od rysowania i publicystyki. Jego teksty pojawiały się w popularnych filmach czy przedstawieniach operetkowych.

Ponad tysiąc piosenek

Internetowy portal Radomia (radom.pl) tak jednym tchem wymienia jego najpopularniejsze przeboje: "Jest autorem tekstów ponad tysiąca popularnych piosenek rozrywkowych: "Czerwony autobus" z rep. Chóru Czejanda, "Przyjdzie na to czas" (wyk. Violetta Villas, II nagroda w konkursie Polskiego Radia, 1964), "Tych lat nie odda nikt" (wyk. Irena Santor, wszystkie muz. Władysław Szpilman), "Dozwolone do lat osiemnastu" z rep. zespołu Czerwone Gitary, "Gdy mi ciebie zabraknie" (muz. Jerzy Abratowski, wyk. Ludmiła Jakubczak, I miejsce w plebiscycie Expressu Wieczornego na najlepszą piosenkę powojenną), "O mnie się nie martw" (muz. Józef Krzeczek, wyk. Katarzyna Sobczyk, I nagroda na II KFPP, Opole, 1964), "Pierwszy siwy włos" (muz. Henryk Jabłoński, wyk. Marta Mirska i Mieczysław Fogg, 1954, II miejsce w plebiscycie Polskiego Radia na piosenkę XX-lecia PRL, 1964), "Si signor" (wyk. Maria Koterbska), "Uśmiechnij się, jutro będzie lepiej" (muz. Romuald Żyliński), "Wesoły pociąg" (muz. Marek Sart)".

Debiut literacki

Jak sam mówił o sobie i pierwszych latach młodzieńczych - zanim przenieśli się całą rodziną do Warszawy: "Urodziłem się w Radomiu. Nazywam się Kazimierz Winkler, urodzony 23 listopada 1918 roku. Oczywiście Radom to jest takie miasto, które bywa często tematem różnych dowcipów, z których trzeba się tłumaczyć. W Radomiu ukończyłem Gimnazjum imienia Kochanowskiego, po czym coś pisałem w szkolnych pismach – jakieś nowelki, wierszyki – i rysowałem sporo. Raczej swoją przyszłość wiązałem z jakimś zawodem literacko-malarskim. Mój ojciec nie bardzo chciał o tym słyszeć, uważał, że to nie są poważne zajęcia. Był dyrektorem banku w Radomiu, tak sobie wyobrażał, że ja gdzieś w tym kierunku powinienem się wybierać. Broniłem się, jak mogłem, ale nie bardzo mi się to udało. W rezultacie w 1936 roku, po zdaniu matury, wyjechaliśmy [do] Warszawy i zacząłem studia w Szkole Głównej Handlowej (SGH). To takie sprawy były w związku z latami trzydziestymi. W Warszawie mieszkaliśmy na Wiejskiej 17" (Wypowiedź z "Archiwum historii mówionej" na portalu "1944.pl").

Winkler zadebiutował w 1934 roku, w wieku szesnastu lat, a jego wiersze pojawiały się w szkolnych pismach "Filareta" oraz "Głosy Sztubackie". Choć w początkach swojej drogi ku literaturze pisywał z młodzieńczym zapałem zdołał porwać za sobą jury konkursu poetyckiego zorganizowanego przez Polską YMCA. W 1938 roku został laureatem z wierszem "Polska".

Wojna i udział w Powstaniu Warszawskim

W dniu wybuchu wojny zdecydowali się z rodziną szukać szczęścia poza Warszawą. Winkler chciał zaciągnąć się do wojska, dołączyć do jakiej jednostki i walczyć z okupantem. Po zakończeniu kampanii wrześniowej wrócili jednak do Warszawy i zamieszkali nieopodal swojego danego domu na Wiejskiej. Później wysiedlono ich na Franciszkańską, gdzie spędzili cała okupację. Wiejska i okolice zarezerwowane były dla Niemców. To właśnie na Franciszkańskiej na Starym Mieście zastało go Powstanie Warszawskie.

Podczas okupacji, już od 1941 roku, współpracował z organizacjami zbrojnego podziemia. Na ten czas przyjął pseudonim "Andrzej Augustowski". Związał się z grupą "Sztuka i Naród" i często drukował na jej łamach swoje wiersze, opowiadania i recenzje. W czasie powstania walczył także słowem, pisząc choćby "Marsz słowiański" czy "Warszawa była startem". W powstańczym biogramie, zamieszczonym na portalu "1944.pl", czytamy zwięzłe, wojskowe informacje: "Stopień - strzelec; Oddział - Armia Krajowa - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Sienkiewicz", następnie odcinek "Kuba"-"Sosna" - batalion "Łukasiński" - 3. kompania "Wkra" - III pluton; ochotnik; Szlak bojowy - Stare Miasto - kanały - Śródmieście Północ; Losy po Powstaniu - Niewola niemiecka - jeniec Stalagu 344 Lamsdorf, następnie skierowany do Stalagu XIII-D Nürnberg/ Langwasser i Voglau w Austrii; Numer jeniecki - 105722".

Zaczęło się od "Dziewczyny z radia"

Do Polski wrócił po zakończeniu wojny, w lipcu 1945 roku. W niedługim czasie zaczął pisać dla pism kulturalnych "Odrodzenie", "Nowa Kultura", "Odra", "Szpilki" i "Nowiny Literackie". Publikował opowiadania i wiersze także na łamach gazet codziennych "Życie Warszawy" czy "Express Wieczorny". W niektórych pismach drukował także liczne rysunki satyryczne. Swoją karierę tekściarza piosenek rozpoczął w 1947 roku od utworu "Dziewczyna z radia". Piosenka z miejsca zyskała rozgłos i wielu wykonawców wręcz prosiło o kolejne przeboje. Te posypały się jak z worka obfitości.

Piosenki z tekstami Winklera śpiewały największe gwiazdy polskiej muzyki rozrywkowej okresu powojennego, a w przerobionych wersjach i aranżacjach muzycznych pojawiały się także w okresie lat 70. i 80. na nowo zyskując sławę - jak choćby słynny "Czerwony autobus" z 1955 roku, z muzyką Władysława Szpilmana, śpiewany w pierwszej wersji przez Andrzeja Boguckiego i Chór Czejanda. W późniejszych latach doczekał się wielu różnorodnych wykonań, z których chyba najsłynniejsze jest to autorstwa Jajca i Gigantów, a w sieci znaleźć możemy także w wykonaniu Kazika, Maryli Rodowicz czy Strachy Na Lachy.

Portal "bibliotekapiosenki.pl" jednym tchem wymienia najbardziej znanych wykonawców jego piosenek: "Pisał m.in. dla Andrzeja Boguckiego, Olgierda Buczka, Czerwono-Czarnych, Czerwonych Gitar, Mieczysława Fogga, Janusza Gniatkowskiego, Ludmiły Jakubczak, Marii Koterbskiej, Steni Kozłowskiej, Haliny Kunickiej, Zbigniewa Kurtycza, Marty Mirskiej, Jerzego Połomskiego, Sławy Przybylskiej, Hanny Rek, Reny Rolskiej, Ireny Santor, Katarzyny Sobczyk, Karin Stanek, Jaremy Stępowskiego i Violetty Villas".

... a cała Polska śpiewała i nuciła jego teksty - choćby "Tych lat nie odda nikt", "Przyjdzie na to czas", "Pierwszy siwy włos", "Gdy mi ciebie zabraknie", "O mnie się nie martw" czy "Dozwolone do lat osiemnastu".

Wielka szkoda, że ten wybitny twórca odszedł od nas 5 lipca 2014 roku. Pochowany na Starych Powązkach w Warszawie. Wiemy, że "nie cały odszedł", a jego piosenki jeszcze wiele razy będą natchnieniem dla kolejnych twórców.

PP