W niespełna rok po bolesnej klęsce wrześniowej polscy lotnicy zdobyli okazję do rewanżu na niebie Anglii. 15 września 1940 roku - w przełomowym dniu bitwy o Anglię - pokazali wielką klasę. Uznani zostali za jedną z najlepszych i najskuteczniejszych jednostek myśliwskich w czasie II wojny światowej.

Brytyjskie lotnictwo potrzebowało wsparcia

Bitwa o Anglię była bitwą powietrzną, która trwała od lipca do października 1940 roku. Rozegrana została nad południową Anglią i kanałem La Manche. Najbardziej zacięte boje odbyły się w sierpniu i we wrześniu. Zmasowana niemiecka ofensywa lotnicza miała przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie. Celem stało się zniszczenie RAF-u (Królewskich Sił Powietrznych), zdominowanie przestrzeni powietrznej Anglii, przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych, sparaliżowanie produkcji wojennej i gospodarki narodowej Wielkiej Brytanii.

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. RAF mógł przeciwstawić tej potędze 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

- Armia brytyjska w 1940 roku nie była w stanie przeciwstawić się potężnej armii niemieckiej. Lotnictwo brytyjskie również było słabe, jedynie flota brytyjska była silniejsza od niemieckiej, jednak można ją było unieszkodliwić przy pomocy lotnictwa. Niemcy posiadali wówczas najlepsze lotnictwo w świecie – wspominał dowódca i jeden z czołowych asów Dywizjonu 303 Witold Urbanowicz.

Niesprawiedliwa ocena Polaków

Początkowo brytyjskie władze lotnicze były krytycznie nastawione do polskich myśliwców, ponieważ w opinii Anglików Polacy latali na przestarzałych samolotach, nie znali języka angielskiego i należeli do armii rozbitej przez Niemców.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Jak wspominał płk Witold Urbanowicz jednym z tych krytyków był marszałek Hugh Dowding, oficer RAF i jego naczelny dowódca w czasie bitwy o Anglię, który napisał w tej sprawie tajny raport do Ministerstwa Lotnictwa  Brytyjskiego.

Polskie myśliwce

Sytuacja uległa zmianie, kiedy to po zaatakowaniu Anglii przez lotnictwo niemieckie, zdesperowane władze lotnictwa brytyjskiego zdecydowały się zaangażować polskich pilotów do walki z Niemcami. Wystawiono wtedy na próbę kilkanaście myśliwców, żeby zobaczyć jak się będą sprawować. - Po kilku dniach byliśmy już instruktorami angielskich myśliwców – wspominał płk Witold Urbanowicz.

Za oficjalną datę utworzenia Dywizjonu 303 uznaje się 2 sierpnia 1940 roku. Ówczesnym polskim dowódcą tej jednostki był major Zdzisław Krasnodębski, a zastępcą płk Witold Urbanowicz. Dowództwo było podwójne, jednak decydujący głos w praktyce należał do oficera brytyjskiego mianowanego przez RAF.

Polski dywizjon myśliwski 303 zadebiutował 31 sierpnia wspaniałym wyczynem bojowym zestrzeliwując 6 samolotów nieprzyjacielskich bez strat własnych.

Wygrana bitwa

Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych, stanowiło to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

W bitwie o Anglię walczyły cztery polskie dywizjony - dwa bombowe: 300 i 301, dwa myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów, których postawa rozsławiła ich imię na cały świat. Ze wszystkich strąconych nad Anglią samolotów, ponad 200 zestrzelili Polacy.

O wyczynach lotników ze słynnego dywizjonu powstała nawet książka pt. "Dywizjon 303”, którą napisał podróżnik Arkady Fiedler. Książka doczekała się blisko 30 wznowień, w tym pięciu w wydawnictwach podziemnych. Po raz pierwszy została wydana w Anglii w 1940 roku, w Polsce ukazała się sześć lat później.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając udział Polaków w bitwie o Anglię powiedział: "nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Gorzkie ukoronowanie polityki aliantów wobec Polski

Niestety, kiedy sześć lat później - 8 czerwca 1946 roku, w rok po zakończeniu II wojny światowej - ulicami Londynu przeszła wielka parada zwycięzców, zabrakło w niej Polaków.

Zaproszenie na paradę otrzymali od Brytyjczyków tylko żołnierze dywizjonu 303, i to na krótko przed defiladą. Anglicy nie życzyli sobie, by w defiladzie brali udział przedstawiciele sił lądowych i marynarki wchodzących w skład Polskich Sił Zbrojnych, które przecież stanowiły jedną z najliczniejszych narodowych formacji walczących przeciwko hitlerowskim Niemcom. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły w 1945 roku ok. 200 tys. żołnierzy (na Wschodzie ponad 100 tys.).

W tej sytuacji lotnicy z dywizjonu 303 - w geście solidarności - zrezygnowali z udziału w paradzie. W efekcie londyńska aleją The Mall - obok Anglików i Amerykanów - maszerowali m.in. Czesi, Belgowie, Brazylijczycy, Meksykanie, a nawet weterani z Iranu i Fidżi. Polaków nie było.

mk

24 sierpnia 1940 roku na zawsze zapisał się w historii II wojny światowej. Tego dnia pilot Antoni Głowacki w trzech lotach bojowych zestrzelił pięć niemieckich samolotów.

W czasie kampanii wrześniowej Antoni Głowacki służył w oddziale zwiadu lotniczego Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W styczniu 1940 roku przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie odbył szkolenie na samolotach bombowych. Na własną prośbę został przeniesiony do dywizjonu myśliwskiego, wszedł w skład 501. Dywizjonu Myśliwskiego "County of Gloucaster".

W swoich wspomnieniach tak opisał dzień swojego tryumfu: "O 5 rano lądowaliśmy na wysuniętym lotnisku. Słońce dopiero pokazywało swój rąbek na wschodzie, gdzie leży moja Warszawa. Jestem już 10 dni w pierwszej linii, a jeszcze nie widziałem szwabów. Nagle trzy dzwonki telefonu. To dla nas. W dwie minuty cały dywizjon jest już w powietrzu (…). Wszystko to kręci się z ogromną szybkością i pluje ogniem. Łapię najbliższą maszynę i naciskam spust z odległości 200 metrów. Czuję jak odrzut 8 karabinów maszynowych hamuje szybkość mojej maszyny. Dostał! Dostał! Junkers idzie pionowo w dół".

Tydzień po tym wydarzeniu polski pilot został zestrzelony i poważnie ranny. Wrócił jednak do służby i w listopadzie 1941 roku trafił do słynnego Dywizjonu 303. Koniec wojny zastał Antoniego Głowackiego w randze podpułkownika. Nie wrócił do Polski. Emigrował do Nowej Zelandii, gdzie pracował jako instruktor lotnictwa i pilot cywilny. Zmarł 27 kwietnia 1980 w Wellington.

13 lutego 1914 roku w Warszawie urodził się Tadeusz Sawicz.

Wychowywał się w lekarskiej rodzinie Władysława Sawicza i Heleny z domu Makowskiej. Naukę w dęblińskiej "szkole Orląt" rozpoczął w styczniu 1934 roku, a ukończył dwa lata później. Karierę rozpoczął w 111 Eskadrze Myśliwskiej w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie, a następnie został przeniesiony do 114 Eskadry Myśliwskiej.

W obronie Warszawy

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Rozpoczęły się niemieckie naloty na Polskę. Jednostka Tadeusza Sawicza weszła w skład formowanej od maja Brygady Pościgowej, której zadaniem była obrona nieba nad stolicą. Już pierwszego dnia wojny, służąc na przestarzałych maszynach PZL 11.c, zdołał uszkodzić razem z Bogusławem Mierzwą wrogi myśliwiec Messerschmitt Me109. Trzy dni później został mianowany zastępcą dowódcy 114 Eskadry po tym, jak dotychczasowy zastępca por. Jerzy Szałkowski został zestrzelony i ciężko ranny.

5 września zestrzelił bombowiec Dornier Do17. Następnego dnia strącił jeszcze jeden samolot bombowy wroga i uszkodził dwa kolejne. 14 września wystartował pod osłoną złej pogody do oblężonej Warszawy z rozkazami od Naczelnego Wodza. 17 września ewakuował się do Rumunii wraz z resztkami Brygady Pościgowej.

Niedługo potem Sawicz przedostał się przez Jugosławię i Włochy do Francji. Tam, po przeszkoleniu na francuskich maszynach w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Lyon-Bron, został przydzielony do  Groupe de Chasse (Grupy/Eskadry Myśliwskiej) III/10, gdzie latał m.in. z Aleksandrem Gabszewiczem. Nad francuskim niebem nie miał okazji spotkać się z nieprzyjacielem. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 roku przedostał się do Algieru, a później do Maroka. Stamtąd przedostał się na pokładzie brytyjskiego statku do Wielkiej Brytanii.

Na brytyjskim niebie

Do Dywizjonu 303 trafił w październiku 1940 roku i zdążył wziąć udział w Bitwie o Anglię.

W lutym 1941 roku został przeniesiony do Dywizjonu 316 "Warszawskiego". W kwietniu 1941 roku strącił pierwszy samolot nieprzyjaciela na brytyjskim niebie.

- Zdarzyło się to podczas jednego z nudnych patroli, gdzieś nad brzegiem Anglii, w poszukiwaniu Niemców, którzy będą próbowali atakować statki – wyjaśniał historyk Wojciech Matusiak w rozmowie z Radomirem Czarneckim. – W mocnym zamgleniu polscy piloci dostrzegli samolot. Ze względu na złą pogodę, nie byli nawet w stanie ocenić, czy był to samolot niemiecki, czy brytyjski. Dopiero gdy maszyna zrzuciła bombę na brytyjski statek, polscy myśliwcy weszli do akcji. Później jeden z zestrzelonych niemieckich lotników, kiedy trafił do niewoli, odpruł swoje dystynkcje w podzięce za to, że Sawicz nie strzelał do Niemców, którzy wyskoczyli ze spadającej maszyny. Sawicz podziękował przeciwnikowi i powiedział, że ma nadzieję, że nigdy nie otrzyma podobnego prezentu, bo wszyscy, których zestrzeli, będą martwi.

W 1943 roku został zastępcą dowódcy I Skrzydła Myśliwskiego. W marcu 1944 roku przeniósł się do lotnictwa amerykańskiego, gdzie wraz z kilkoma polskimi pilotami tworzył nieoficjalną „polską” eskadrę, powstałą z inicjatywy Francisa Gabreskiego – amerykańskiego asa myśliwskiego polskiego pochodzenia. W październiku tego roku został przeniesiony na stanowisku dowódcy 131 Skrzydła Myśliwskiego, w skład którego wchodził 302 Dywizjon "Poznański", 308 Dywizjon "Krakowski" i  317 Dywizjon "Wileński".

Skrzydłem dowodził do końca wojny. Został zdemobilizowany w 1948 roku. Zdecydował się pozostać na emigracji. Pierwsze powojenne lata spędził w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadził małe gospodarstwo rolne. W 1952 roku otrzymał brytyjskie obywatelstwo, pięć lat później wyemigrował do Kanady, gdzie zmarł 19 października 2011 w wieku 97 lat.

bm

Uważał się za Polaka

- Ferić pochodził z mieszanego małżeństwa. Urodził się 17 czerwca 1915 roku w Bośni. Kiedy ojciec Fericia umarł, matka krótko po I wojnie światowej wróciła do Polski i osiedliła się w Ostrowie Wielkopolskim. Mirosław Ferić w Polsce pokochał lotnictwo – mówił prezes Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa Wojskowego RP gen. pilot Franciszek Macioła.

Po ukończeniu w 1935 roku gimnazjum męskiego w Ostrowie Wielkopolskim wstąpił do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. Po jej ukończeniu w 1938 roku został przydzielony do 111 Eskadry Myśliwskiej.

Podczas wojny obronnej 1939 roku został zestrzelony w walce powietrznej. Uratował się, skacząc ze spadochronem. Przebył drogę wielu polskich lotników, którzy brali udział w Bitwie o Anglię. Uciekł z internowania w Rumunii i przedostał się do Francji, gdzie trafił do klucza myśliwskiego. Po przegranej Francji znalazł się z innymi lotnikami w Wielkiej Brytanii. Na początku sierpnia 1940 roku został przydzielony do Dywizjonu 303.

Wśród legend Dywizjonu 303

- Dywizjon 303, w którym służył Ferić, obrósł pozytywną legendą, która wcale nie odbiegała od rzeczywistości. Dywizjon składał się z legend jak np. Jan Zumbach. Jednak Brytyjczycy utworzyli 303 i 302 poznański dywizjon bez większego przekonania – powiedział PAP prof. Maciej Franz z Zakładu Historii Wojskowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. - Anglicy nie ufali pilotom z Europy Wschodniej. Uważali, że nie potrafią dobrze latać, walczyć, a po przegranej kampanii wrześniowej ich morale upadło.

Ferić opisał to początkowe nastawienie Brytyjczyków do Polaków w swoim pamiętniku, który zamienił się później w kronikę Dywizjonu 303. Do pamiętnika wpisał się król Jerzy VI w czasie jego wizyty w bazie Dywizjonu 303. Z zapisków Fericia korzystał Arkady Fiedler przy pracy nad słynną książką "Dywizjon 303".

Na koncie zestrzeleń porucznika pilota Mirosława Fericia zapisano 9 i 1/3 potwierdzonych zestrzeleń. Jego maszyna była wielokrotnie uszkadzana. W 1941 roku został wysłany na odpoczynek, ale wkrótce na własną prośbę wrócił do dywizjonu.

14 lutego 1942 roku wystartował do lotu treningowego. Jego Spitfire rozbił się w Northolt, gdzie mieściła się baza wojskowa legendarnego Dywizjonu Myśliwskiego 303. Ferić zginął. Został pochowany na cmentarzu w Northwood.

Pilot w trakcie służby został odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych oraz brytyjskim Distinguished Flying Cross.

im/PAP

27 lat temu, 17 sierpnia 1996 roku, zmarł w Nowym Jorku Witold Urbanowicz - generał lotnictwa, as myśliwski i dowódca legendarnego Dywizjonu 303.

Bitwa o Anglię - zobacz serwis specjalny

Przedwojenne życie i pierwsze kroki w lotnictwie

Witold Urbanowicz - najskuteczniejszy polski lotnik w bitwie o Anglię, odniósł siedemnaście zwycięstw w powietrzu - urodził się 30 marca 1908 roku w Olszance, nieopodal Suwałk. Wybrał drogę wojskową i już w 1925 roku wstąpił do Korpusu Kadetów w Modlinie.

Skusiło go lotnictwo i w 1930 roku rozpoczął naukę w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa, którą ukończył po dwóch latach. W latach 30. służył w lotnictwie myśliwskim, a następnie został instruktorem Wyższej Szkoły Pilotażu Myśliwskiego w Dęblinie. Zajmował się tam m.in. nauką walk powietrznych. Wspominał, że doświadczenie z tego okresu okazało się bardzo pomocne w starciach podczas bitwy o Anglię.

W momencie rozpoczęcia II wojny światowej stacjonował w Dęblinie. W wojnie obronnej 1939 roku nie zdołał strącić żadnego nieprzyjacielskiego samolotu. Po wrześniowej porażce, razem z innymi polskimi lotnikami trafił przez Rumunię do Francji i następnie Wielkiej Brytanii.

Bitwa o Anglię

Pierwsi polscy lotnicy przebywali w Wielkiej Brytanii od początku grudnia 1939 roku. Po klęsce Francji, latem 1940 roku przybył ostatni kontyngent Polaków.

– Początkowo Brytyjczycy byli krytyczni wobec polskich pilotów ze względu na to, że latali na przestarzałych samolotach, nie znali języka angielskiego i to, że należeli do armii rozbitej przez Niemców. Z tego powodu morale polskich myśliwców były wątpliwe. Taka była opinia Brytyjczyków, oczywiście w rzeczywistości było zupełnie inaczej – wspominał Witold Urbanowicz w audycji Radia Wolna Europa.

Kiedy sytuacja Brytyjczyków w walce powietrznej uległa znacznemu pogorszeniu, postanowili zwrócić się o pomoc do polskich pilotów. Wciąż byli nieufni i najpierw wypróbowali kilkunastu najlepszych Polaków w lotach treningowych. Ta niewielka grupa pilotów wywarła ogromne wrażenie na Brytyjczykach.

Był  wśród nich Witold Urbanowicz. Wraz z pozostałymi lotnikami został przydzielony do Royal Air Force (Królewskich Sił Powietrznych). W tym czasie dokonał pierwszego zestrzelenia niemieckiego samolotu w bitwie o Anglię.

Służba w polskich dywizjonach

Latem 1940 roku Brytyjczycy wydali zgodę na utworzenie dwóch polskich dywizjonów myśliwskich – 302 i 303. Dywizjon 303 po raz pierwszy wziął udział w walce 31 sierpnia 1940 roku. Zestrzelił sześć wrogich samolotów, samemu nie ponosząc żadnych strat.

Por. Witold Urbanowicz został zastępcą dowódcy dywizjonu 303, majora Zdzisława Krasnodębskiego. Nadzór nad polską jednostką obejmował brytyjski oficer, który miał decydujący głos.

7 września Urbanowicz objął samodzielne dowództwo, po tym kiedy Krasnodębski odniósł poważne rany. Wprowadził zmiany taktyczne w polskich dywizjonach. Brytyjczycy latali w trójkowym kluczu bojowym. Zwarty szyk stanowił doskonały cel dla niemieckich myśliwców. Polacy zastosowali czwórkowy klucz, wzorowany na niemieckim, który okazał się skuteczniejszy niż brytyjski.

– A ja zastosowałem taktykę ptaków. Jako małe dziecko podpatrywałem przyrodę i zauważyłem, jak się zachowywały zwierzęta. Kiedy jastrząb atakował gołębie, to one pryskały na wszystkie strony. I to w moim systemie pozostało – powiedział w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia.

We wrześniu 1940 roku bitwa o Anglię wkroczyła w kulminacyjną fazę. – W rannych godzinach dostałem wezwanie. Kiedy startowały pierwsze samoloty, do operation room wszedł Churchill. W powietrze rzucono wszystkie dywizjony. Gdy premier zapytał się, jakie są rezerwy, usłyszał, że żadne – wspominał wizytę Churchilla w kwaterze głównej 11. grupy myśliwskiej w Uxbridge w dniu 15 września 1940, który okazał się przełomowym momentem bitwy o Anglię.

Przeciwko nieprzyjacielowi rzucono wszystkie siły, a atak odparto. Dywizjon 303 zestrzelił tego dnia 16 niemieckich samolotów.

Dalsza służba i walka w Chinach

Wielka Brytania została obroniona. Witold Urbanowicz został odsunięty na dalszy plan i zajmował się szkoleniem lotników, był też oddelegowany jako attaché lotniczy przy polskiej ambasadzie w Waszyngtonie.

Nie mógł znieść bezczynności w czasie wojny i w 1943 roku zgłosił się na ochotnika do amerykańskiej 14 Armii Lotniczej, która walczyła z Japończykami w Chinach. Służył w Pierwszej Amerykańskiej Grupie Ochotniczej, znanej jako "Latające Tygrysy". Zajmował się eskortą samolotów i w czasie służby w Chinach strącił dwa japońskie samoloty.

Pod koniec 1943 roku wrócił do Wielkiej Brytanii i ponownie pracował jako attaché. Odszedł ze służby pod koniec 1945 roku.

Lata powojenne

W latach spoczynku Witold Urbanowicz osiadł w Nowym Jorku i pracował w amerykańskich liniach lotniczych. Po odejściu ze służby spisał swoje wojenne przeżycia. We wspomnieniach daje się poznać nie tylko jako pamiętnikarz, ale jako pisarz-moralista, głęboko rozumiejący odruchy ludzkie w obliczu wojny. W 1995 roku został mianowany generałem brygady.

– Po wojnie spotkałem na zlocie lotniczym w San Antonio niemieckich lotników, którzy wzięli udział w kampanii wrześniowej. Wyczułem, że oni nienawidzili Polski i Polaków. Nawet im wytłumaczyłem bardzo dyplomatycznie, że błędy popełnione przez Niemcy powinny zostać poprawione. Słuchali i mam wrażenie, że doszli do pewnych wniosków, bo ja to mówiłem nie jako ich wróg, ale raczej po przyjacielsku – wspominał w Radiu Wolna Europa spotkanie z dawnymi wrogami w latach 70.

sa/mjm

Śmierć dopadła asa lotnictwa dzień po 26. urodzinach. Wracając z kolejnej misji, podczas robienia tradycyjnej beczki przed lądowaniem, František zahaczył skrajem skrzydła o drzewo. Maszyna rozbiła się o płytę lotniska, wyrzucając pilota na pobliski żywopłot.

Przyczyną wypadku był błąd pilota. Z czego wynikał? Istnieje kilka hipotez: zmęczenie, chęć zaimponowania ukochanej, która miała mieszkać niedaleko lotniska, wreszcie – załamanie psychiczne. Jedno jest pewne – w wypadku zginęła jedna z najbarwniejszych postaci okresu bitwy o Anglię.

Jestem Polakiem

Urodził się w 1914 roku na Morawach. Miał zostać ślusarzem, tak jak jego ojciec. Jednak od najmłodszych lat fascynowały go samoloty. W 1934 roku jako ochotnik zgłosił się do wojskowej szkoły lotniczej w Prostějovie. Po dwuletnim szkoleniu trafił do 2. Pułku Lotnictwa im. Eduarda Beneša stacjonującego w Ołomuńcu. Początkowo wykonywał loty dwupłatowymi samolotami rozpoznawczymi.

W czerwcu 1938 roku dostał przydział do 40. Eskadry Lotnictwa Myśliwskiego na lotnisku w Pradze. W marcu 1939 roku, po wkroczeniu do Pragi  Werhmachtu, František zdecydował się na wyjazd do Polski. Został instruktorem w Eskadrze Szkolnej Obserwatorów w Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie. Tu zastał go wybuch II wojny światowej. Wykonywał m.in. loty rozpoznawcze w okolicy Łucka. W dniach 19-20 września zaatakował z wielką odwagą ręcznymi granatami niemieckie pozycje pod Lwowem. Jego przestarzały samolot nie miał innej broni.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Pod koniec września ewakuował się do Rumunii, potem do Francji, gdzie brał udział w walkach powietrznych. Miał tam dokonać nawet 10. zestrzeleń, jednak osiągnięcie to nie znajduje potwierdzenia w źródłach francuskich.

Latem 1940 roku František dotarł do Anglii, do formowanego w Northolt polskiego 303 Dywizjonu Myśliwskiego im. Tadeusza Kościuszki. Podawał się za Polaka i odmawiał wstąpienia do czechosłowackiego dywizjonu Royal Air Force. Nie wyrzekł się swojej narodowości, ale był przywiązany do kolegów, u boku których walczył od 1939 roku. Był jednym z dwóch czechosłowackich pilotów, którzy w polskich mundurach wzięli udział w bitwie o Anglię – drugim był Słowak, Jozef Kaňa.

Kontrowersyjny bohater

Polscy piloci w bitwie o Anglię, dwudziestoparoletni, ale już zaprawieni w bojach, stosujący agresywną taktykę, postrzegani byli jako nazbyt awanturniczy. Nawet na tym tle František wyróżniał się brawurą.

"Opracował dla siebie swoją własną, oryginalną taktykę walki. Po udziale w pierwszym ataku na Niemców, wykonywanym przez cały dywizjon, wykorzystywał następujące po nim zamieszanie, odłączał się od zespołu i leciał nad Dover. Tam czekał cierpliwie na powrót nieprzyjacielskich samolotów" - pisał w swoich wspomnieniach Jan Zumbach.

Metoda była zabójczo skuteczna, Czech polował na maszyny niezdolne do długotrwałych uników (z powodu braku paliwa) i wystrzelane z amunicji. Problem  polegał na tym, że udając się na samotne łowy, František ignorował rozkazy dowódcy, osłabiał własną formację jeszcze w czasie ataku, czym narażał życie kolegów.

Niesubordynacja Františka była nie lada problemem dla dowództwa. Z jednej strony Czech był niereformowalny, z drugiej – w czasie bitwy o Anglię liczyła się każda para skrzydeł, a osiągnięcia pilota były niekwestionowanie wybitne. Problem rozwiązał Witold Urbanowicz, nadając Františkowi status gościa dywizjonu.

Nie wytrzymał presji?

"Była to jego mania, jego cichy szał, niezwyciężona choroba, nieodparta pasja. W grę wchodziła nie tylko ambicja pokonania jak największej liczby wrogów; tkwiło to głębiej, w samej strukturze duchowej Frantiszka. Kompan dobry przy kieliszku, kolega uczynny w każdej okazji, kochanek dla dziewczyn czuły i szczodry — w powietrzu musiał wyżywać się sam, sam jeden. Tam nie uznawał towarzystwa, nie znosił skrępowania, zrywał więzy. Był u góry, jak bywają wielkie orły: samotny, drapieżny i zazdrosny o przestrzeń. Nie chciał dzielić z nikim powietrza ani zwycięstw" próbował wytłumaczyć niesubordynację Czecha Arkady Fiedler, autor słynnego "Dywizjonu 303".

Kontrowersje wzbudza też historia o tym, jak pilot zestrzelił poddający się niemiecki bombowiec podczas lądowania. Wedle jednej z wersji historii, pilot Luftwaffe blefował i w ostatnim momencie chciał poderwać maszynę, wedle innej – Czech miał dopaść bombowiec, gdy ten faktycznie zamierzał się poddać, a ponadto, wylądował obok wraku i przeszukał trupy Niemców w poszukiwaniu trofeów, co było sprzeczne z niepisanym kodeksem honorowym pilotów.

Spod romantycznego opisu Fiedlera wyziera obraz człowieka niezrównoważonego. Ten wątek przewija się wśród wspomnień pilotów. Czech miał w pewnym momencie nie wytrzymać presji, panicznie reagować na sygnały o bombardowaniach, jako pierwszy rzucać się do schronu bombowego. Czy jego kondycja doprowadziła do feralnego wypadku 8 października 1940 roku? Odpowiedzi na to pytanie pilot zabrał do grobu.

bm

Kliknij w obrazek i wejdź na strony serwisu specjalnego:

Brytyjskie lotnictwo potrzebowało wsparcia

Bitwa o Anglię była bitwą powietrzną, która trwała od lipca do października 1940 roku. Rozegrana została nad południową Anglią i kanałem La Manche. Najbardziej zacięte boje odbyły się w sierpniu i we wrześniu. Zmasowana niemiecka ofensywa lotnicza miała przygotować grunt pod operację desantową na Wyspy Brytyjskie. Celem stało się zniszczenie RAF-u (Królewskich Sił Powietrznych), zdominowanie przestrzeni powietrznej Anglii, przecięcie brytyjskich szlaków komunikacyjnych, sparaliżowanie produkcji wojennej i gospodarki narodowej Wielkiej Brytanii.

Początkowo Niemcy mieli znaczącą przewagę. Luftwaffe dysponowała 990 myśliwcami i 1640 bombowcami. RAF mógł przeciwstawić tej potędze 960 samolotów myśliwskich oraz 400 bombowców. Obronę wyspy wspierało ponadto 80 stacji radiolokacyjnych i 1500 balonów zaporowych.

- Armia brytyjska w 1940 roku nie była w stanie przeciwstawić się potężnej armii niemieckiej. Lotnictwo brytyjskie również było słabe, jedynie flota brytyjska była silniejsza od niemieckiej, jednak można ją było unieszkodliwić przy pomocy lotnictwa. Niemcy posiadali wówczas najlepsze lotnictwo w świecie – wspominał dowódca i jeden z czołowych asów Dywizjonu 303 Witold Urbanowicz.

Niesprawiedliwa ocena Polaków

Brytyjskie władze lotnicze były krytycznie nastawione do polskich myśliwców, ponieważ w opinii Anglików Polacy latali na przestarzałych samolotach, nie znali języka angielskiego i należeli do armii rozbitej przez Niemców.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Jak wspominał płk Witold Urbanowicz jednym z tych krytyków był marszałek Hugh Dowding, oficer RAF i jego naczelny dowódca w czasie bitwy o Anglię, który napisał w tej sprawie tajny raport do Ministerstwa Lotnictwa  Brytyjskiego.

Polskie myśliwce

Sytuacja uległa zmianie, kiedy to po zaatakowaniu Anglii przez lotnictwo niemieckie, zdesperowane władze lotnictwa brytyjskiego zdecydowały się zaangażować polskich pilotów do walki z Niemcami. Wystawiono wtedy na próbę kilkanaście myśliwców, żeby zobaczyć jak się będą sprawować. - Po kilku dniach byliśmy już instruktorami angielskich myśliwców – wspominał płk Witold Urbanowicz.

Za oficjalną datę utworzenia Dywizjonu 303 uznaje się 2 sierpnia 1940 roku. Ówczesnym polskim dowódcą tej jednostki był major Zdzisław Krasnodębski, a zastępcą płk Witold Urbanowicz. Dowództwo było podwójne, jednak decydujący głos w praktyce należał do oficera brytyjskiego mianowanego przez RAF.

Polski dywizjon myśliwski 303 zadebiutował 31 sierpnia wspaniałym wyczynem bojowym zestrzeliwując 6 samolotów nieprzyjacielskich bez strat własnych.

Wygrana bitwa

Niemcy stracili 1733 samoloty, a około 650 zostało uszkodzonych, stanowiło to 52 procent stanu Luftwaffe. Straty ludzkie to 2500 poległych i wziętych do niewoli oraz 1000 rannych lotników. Brytyjczycy stracili 915 samolotów, a około 450 zostało uszkodzonych. Śmierć poniosło 544 pilotów, a 500 zostało rannych. Bitwa zakończyła się 31 października 1940 roku porażką Niemiec.

W bitwie o Anglię walczyły cztery polskie dywizjony - dwa bombowe: 300 i 301, dwa myśliwskie: 302 i 303 oraz 81 polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich. W sumie 144 polskich pilotów, których postawa rozsławiła ich imię na cały świat. Ze wszystkich strąconych nad Anglią samolotów, ponad 200 zestrzelili Polacy.

O wyczynach lotników ze słynnego dywizjonu powstała książka pt. "Dywizjon 303", którą napisał podróżnik Arkady Fiedler. Książka doczekała się blisko 30 wznowień, w tym pięciu w wydawnictwach podziemnych. Po raz pierwszy została wydana w Anglii w 1940 roku, w Polsce ukazała się sześć lat później.

Do historii przeszły słowa ówczesnego premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wspominając udział Polaków w bitwie o Anglię powiedział: "nigdy w historii ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak dużo tak nielicznym".

Gorzkie ukoronowanie polityki aliantów wobec Polski

Niestety, kiedy sześć lat później - 8 czerwca 1946 roku, w rok po zakończeniu II wojny światowej - ulicami Londynu przeszła wielka parada zwycięzców, zabrakło w niej Polaków.

Zaproszenie na paradę otrzymali od Brytyjczyków tylko żołnierze dywizjonu 303, i to na krótko przed defiladą. Anglicy nie życzyli sobie, by w defiladzie brali udział przedstawiciele sił lądowych i marynarki wchodzących w skład Polskich Sił Zbrojnych, które przecież stanowiły jedną z najliczniejszych narodowych formacji walczących przeciwko hitlerowskim Niemcom. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły w 1945 roku ok. 200 tys. żołnierzy (na Wschodzie ponad 100 tys.).

W tej sytuacji lotnicy z dywizjonu 303 - w geście solidarności - zrezygnowali z udziału w paradzie. W efekcie londyńska aleją The Mall - obok Anglików i Amerykanów - maszerowali m.in. Czesi, Belgowie, Brazylijczycy, Meksykanie, a nawet weterani z Iranu i Fidżi. Polaków nie było.

mk/im