Historia

Herman Mankiewicz. Autor wielkiego "Obywatela Kane'a"

Ostatnia aktualizacja: 05.03.2024 05:38
71 lat temu, 5 marca 1953 roku zmarł amerykański scenarzysta filmowy Herman Mankiewicz. Autor scenariusza do sławnego filmu "Obywatel Kane" stał się ostatnio bohaterem filmu biograficznego Davida Finchera.
Scenarzysta Herman Mankiewicz
Scenarzysta Herman MankiewiczFoto: Wikimedia Commons/Public domain

Herman Mankiewicz od czasów studenckich był dziennikarzem i pisał teksty do takich tytułów jak "New York Times" czy "Vanity Fair". Niedługo po tym jak został krytykiem "New Yorkera", zauważył go producent z Hollywood i zaproponował pracę w przemyśle filmowym.

Zmiana zawodu

Mankiewicz miał za zadanie stworzyć i prowadzić w Paramount Studio dział scenariuszowy. Stworzył plansze z napisami do wielkiej liczby filmów niemych, a gdy nadeszła era dźwięku, zaczął pisać scenariusze z pełnymi dialogami. Był jednym z najlepiej opłacanych scenarzystów studia, choć jako wybredny i złośliwy człowiek, nałogowy hazardzista i alkoholik nie był łatwym pracownikiem. Z pewnością jednak jego wielki talent dziennikarski znalazł doskonałe zastosowanie w nowej dziedzinie pisania, a w pełni rozkwitł w scenariuszu do "Obywatela Kane'a".

- Współscenariusz jest największym sukcesem Hermana Mankiewicza - podkreślał znawca kina, prof. Marek Hendrykowski w audycji Anny Fuksiewicz w Polskim Radiu. - Dokumentacja, talent reportera, dociekliwości typu dziennikarskiego, to śledztwo dziennikarskie, które zostało umieszczone w samym filmie, to absolutny majstersztyk narracyjny - mówił.

Posłuchaj
27:25 welles1.mp3 Profesor Marek Hendrykowski opowiada o wybitnym reżyserze Orsonie Wellesie. Audycja Anny Fuksiewicz z cyklu "Akademia kina". (PR, 13.05.2015)

 

Dzieło złożone

Na podstawie scenariusza Mankiewicza Orson Welles nakręcił film, który za sprawą nowatorskich środków inscenizacji stał się przełomowym dziełem w historii kina. A jednak to nie zabiegi reżyserskie zostały docenione przez Amerykańską Akademię, lecz właśnie scenariusz (mimo 11 nominacji w najważniejszych kategoriach). "Obywatel Kane" ma bardzo kunsztowną i nowatorską konstrukcję, której źródeł można doszukiwać się w dziennikarskim doświadczeniu Mankiewicza.

- To jest konstrukcja wielopiętrowa. Na samym szczycie jest narrator - tłumaczył prof. Marek Hendrykowski w Polskim Radiu. - Chcemy wiedzieć, kim był obywatel Kane, ale do tego musimy uruchomić ludzkie wspomnienia. Okazuje się, że każdy z relacjonujących mówi o Kanie co innego. Subiektywizm opowiadania staje się kluczem do narracji, w której widz musi odpowiedzieć sobie na bardzo wiele pytań - opowiadał Hendrykowski.

Wokół "Obywatela Kane'a" narosło wiele mitów i kontrowersji. Jednym z nich jest autorstwo scenariusza - badacze zastanawiają się, czy pisał go sam Mankiewicz, czy Welles również. Podobno doszło między nimi do spięcia, kto powinien figurować w napisach. Na pierwszych pokazach filmu na plakatach widniał tylko Welles, zaś Mankiewicz oburzał się i mówił z kolei, że to on sam napisał scenariusz. Ostatecznie jednak obaj są w napisach, choć Mankiewicz jako pierwszy.

Weto magnata

Bohaterem filmu jest Kane, wzorowany na autentycznym magnacie rynku medialnego, Hearscie, którego Mank poznał osobiście i uznał za człowieka kalkulującego i wyrachowanego. Podobieństwa były liczne i znaczące, bohater filmu wygłaszał przemówienia niemal identyczne z tymi prawdziwymi Hearsta.

Informacje i reklamy o filmie nie ukazywały się w żadnych tytułach prasowych i stacjach radiowych należących do Hearsta.

- Hearst chciał zablokować całkowicie realizację filmu, a gdy to się nie udało, próbował zrobić wszystko, aby ten film nie był dystrybuowany tak szeroko - mówił prof. Marek Hendrykowski w Polskim Radiu. - To między innymi dzięki zabiegom Hearsta ten film - arcydzieło - robi klapę. To nie był sukces kasowy - dodawał.

Wersja Finchera

Historię powstania scenariusza opisuje nakręcony niedawno przez Davida Finchera czarno-biały film fabularny pod tytułem "Mank". Głównym bohaterem jest słynny scenarzysta, który przez reżysera i zarazem producenta, Orsona Wellesa, został wysłany albo wręcz zesłany do oddalonego od cywilizacji domku, by pisać "Obywatela Kane'a". Tam Mankiewicz ma mierzyć się z tekstem, własnymi słabościami i alkoholizmem a faktycznie: flirtuje z asystentką, pije przemycony jakimś cudem alkohol, wspomina spotkania z Hearstem i czasem pisze.

- Film nie pokazuje wkładu Wellesa w ten scenariusz, tylko całą historię z punktu widzenia Mankiewicza - tłumaczył krytyk filmowy Jakub Popielecki w audycji Joanny Sławińskiej w Polskim Radiu. - Fincher po prostu nie pokazuje drugiej strony historii, ale jest w niej wystarczająco dużo przesłanek, aby wyciągnąć wnioski, że na scenariuszu Mankiewicza Welles jeszcze potem pracował - dodawał krytyk.

Posłuchaj
19:00 obywatel mank.mp3 O nowym filmie Davida Finchera... "Obywatel Mank". Audycja Beaty Kwiatkowskiej z cyklu "Magazyn filmowy". (PR, 27.12.2020)

 

Herman Mankiewicz pracował przy wielu scenariuszach, z czego poza najsławniejszym "Obywatelem Kane'em" wymieńmy tylko kilka: "Czarnoksiężnika z Oz" (1939), "Towarzysza X" (1940) czy "Dumę Jankesów" (1942).

az/im

Zobacz więcej na temat: kino FILM USA Orson Welles
Czytaj także

Na czym polega fenomen Orsona Wellesa?

Ostatnia aktualizacja: 25.05.2015 15:30
Urodzony 100 lat temu amerykański reżyser zadebiutował w wieku 25 lat filmem "Obywatel Kane" uważanym za przełomowy w kinematografii.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Orson Welles i kino, będące niewyczerpanym źródłem inspiracji

Ostatnia aktualizacja: 26.05.2015 03:46
Aktor, reżyser, twórca słuchowisk... Orson Welles miał wiele talentów, a zasłynął jako autor filmu "Obywatel Kane". - Ocierał się o geniusz, był narcystyczny i nie bał się niczego - mówi Joanna Sławińska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Czy czeka nas zmierzch kilku wielkich filmowych tematów?

Ostatnia aktualizacja: 03.07.2017 20:00
- Dla mnie formaty ogromnych franczyz w kinie, jak "Obcy" czy "Gwiezdne wojny", powoli wyczerpują możliwość opisywania rzeczywistości. Nie potrafię wykreować w sobie ogromnego entuzjazmu na myśl o kolejnych tytułach z tych serii - mówił w Dwójce krytyk filmowy Michał Oleszczyk.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Gigantyczne ryzyko i kasowy hit wszech czasów. 82 lata od premiery "Przeminęło z wiatrem"

Ostatnia aktualizacja: 15.12.2023 05:45
15 grudnia 1939 roku miała miejsce premiera filmu "Przeminęło z wiatrem" w reżyserii Victora Fleminga. Obraz nagrodzono dziesięcioma Oscarami. Film zarobił na świecie ponad 400 mln dolarów, co – po uwzględnieniu inflacji – nadal pozostaje największym sukcesem finansowym w dziejach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nie idziemy do kina, ale oglądamy premiery

Ostatnia aktualizacja: 04.12.2020 14:00
Puste kina, brak premier filmowych stały się naszą pandemiczną rzeczywistością. Tymczasem David Fincher serwuje nam swój długo oczekiwany film na jednej z platform streamingowych. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Grona gniewu" - film o gorszym obliczu Ameryki

Ostatnia aktualizacja: 24.01.2024 05:35
84 lata temu, 24 stycznia 1940 roku, odbyła się premiera filmu Johna Forda pt. "Grona gniewu" na podstawie powieści Johna Steinbecka. Niezwykły pośpiech w realizacji filmu, ukończonego niecały rok po premierze książki, świadczy o doskonałym wyczuciu tematu przez reżysera i producentów.
rozwiń zwiń