Historia

Adolf Dygasiński. Naturalista i pozytywista

Ostatnia aktualizacja: 03.06.2023 05:30
Choć był czołowym naturalistą na gruncie polskim, nie zdobył popularności na miarę najwybitniejszych pozytywistów. Jan Jakubowski w tytule monografii nazwał go "Zapomnianym ogniwem". 121 lat temu zmarł Adolf Dygasiński.
Adolf Dygasiński
Adolf DygasińskiFoto: Wikipedia/domena publiczna

Swoich badań nie ograniczał jedynie do literatury czy przyrody i jej praw. Traktował przyrodę jako obejmującą całość życia, najwyższe źródło poznania.

‒ Dygasiński nie tylko pisał i myślał o przyrodzie. On się wtopił w naturę, przesiąknął nią owiany prastarym tchnieniem panteizmu ‒ słyszymy w audycji z cyklu "Odpowiednie dać rzeczy słowo".

Posłuchaj
07:59 oczarowany przez przyrodę - o twórczości adolfa dygasińskieg___d 29224_tr_0-0_99368723fd6803c[00].mp3 "Oczarowany przez przyrodę ‒ o twórczości Adolfa Dygasińskiego" ‒ audycja z cyklu "Odpowiednie dać rzeczy słowo". (PR, 27.06.1972)

Jako pozytywista wiedział, że światem rządzi siła, a w naturze próżno szukać sprawiedliwości. Przekładało się to na współczucie okazywane przez autora, bohaterom swoich utworów stawających do nierównej walki z prawami świata. Henryk Ładosz, wspomina, że na gruncie polskim nikt nie odniósł wyższego poziomu zespolenia z naturą niż Dygasiński, co stanowiło o jego wyjątkowości i oryginalności.

Przedstawiciel nurtu literatury chłopskiej

Jako jeden z pierwszych w swoich utworach poruszał tematykę chłopską. Pisał o ich obyczajowości, choć tworzony przez niego obraz jest niepełny. Posługiwał się humorem czy satyrą, ale najwyższą wartością była prawda, której często towarzyszyły realistyczność i surowość. Odróżnia go to od innych twórców jemu współczesnych, portretujących chłopów przede wszystkim za pomocą kategorii regionalnych. Tym samym Dygasiński wyprzedza chłopomanię, która w Młodej Polsce osiągnęła szczyty swojej popularności.

Mistrz małych form literackich

Obszerne teksty prozatorskie bywały dla Dygasińskiego problematyczne. Mistrzostwo formy osiągnął w nowelach i szkicach, poruszających tematykę świata przyrody m.in. "Wilki, psy i ludzie", "Zając" czy "Lis". Akcentował w nich wyższość świata zwierząt nad światem człowieka.

Oprócz nowel i powieści Dygasiński pisywał również książki dla dzieci i młodzieży m.in. "Robinson polski", "Cudowne bajki", "Co się dzieje w gniazdach".

Pozytywistyczne korzenie

Urodził się w 1839 roku na Kielecczyźnie w Niegosławicach koło Pińczowa, w rodzinie dworskiego oficjalisty.

W 1862 r. rozpoczął naukę w Szkole Głównej w Warszawie. W kilka lat po powstaniu styczniowym, którego był uczestnikiem, zaczął studiować w Pradze na Uniwersytecie Karola. Ze względów materialnych nie udało mu się ukończyć studiów.

W latach 70. XIX wieku przeniósł się do Krakowa i prowadził księgarnię. Pełnił również obowiązki wydawcy. Zainicjował serię "Biblioteka Umiejętności Przyrodniczych".

Oprócz pracy literackiej, zajmował się również pedagogiką, był wychowawcą Jacka Malczewskiego, przedstawiciela malarstwa symbolicznego. Nie stronił też od działań społecznych, tak bardzo bliskich pozytywistycznym założeniom.

Działalność publicystyczna Dygasińskiego przeplatała się z działaniami społecznymi. Był sprawozdawcą "Kuriera Warszawskiego" z podróży do Brazylii, gdzie opisywał polską emigrację.

Wpływy twórczości Dygasińskiego można zaobserwować w dziełach wybitnych literatów m.in. Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana, Władysława Reymonta; ale także biologa, popularyzatora ekologii Bohdana Dyakowskiego.

Dzieło życia

Najważniejszą książką, zwieńczającą twórczość Dygasińskiego są "Gody życia" z 1902 roku. To ostatnia pozycja w dorobku polskiego naturalisty, który w tym samym roku zmarł po kilkumiesięcznej chorobie.

Książka stanowi zapis jego filozofii, relacji łączącej go z światem, a także pochwały piękna przyrody. Powieść przenosi czytelnika w czasy przedhistoryczne do puszczy nad Prądnikiem ‒ utwór ten to istna pieśń na cześć przyrody i potęgi życia. Bohaterem "Godów życia" jest najmniejszy z naszych ptaków - mysi królik, symbol nieopisanej wytrwałości, cechującej malutkich i słabych. Z poetyckim rozmachem kreśli pisarz sceny z życia pierwotnych mieszkańców puszczy.

Posłuchaj
00:26 adolf dygasiński___d 27245a_tr_0-0_99369953fd529f3[00].mp3 "Adolf Dygasiński" ‒ audycja z cyklu "Portrety literackie" (PR, 25.05.1971)

WP

Czytaj także

Maria Konopnicka. Jej talentem zachwycał się Sienkiewicz

Ostatnia aktualizacja: 23.05.2023 05:40
Oddana patriotka, aktywnie działała na rzecz polepszenia losu osób biednych i wykluczonych. Twierdziła, że literatura powinna podejmować aktualne problemy. Swoim trybem życia wzbudzała wiele kontrowersji. Dziś mija 181. rocznica urodzin pisarki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Apollo Korzeniowski. Ojciec Conrada niesłusznie w cieniu syna

Ostatnia aktualizacja: 21.02.2024 05:56
Stefan Żeromski pisał o nim, że był "nieznanym ojcem sławnego pisarza", ale dodawał także, że był "jednym z palaczów ducha polskiego". Wygnaniec, konspirator, poeta i pisarz nie zasłużył, by być tylko przypiskiem w biografii Josepha Conrada. 204 lata temu urodził się Apollo Korzeniowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Asnyk. Poeta, spiskowiec, obieżyświat

Ostatnia aktualizacja: 11.09.2023 05:40
Od dziecka był radykalnym niepodległościowcem. Swoje marzenie o walce spełnił, gdy wybuchło powstanie styczniowe. Załamany klęską zrywu, sięgnął po pióro. Życie nie oszczędziło mu osobistych tragedii. Leczył smutek, podróżując do najodleglejszych zakątków świata, ale nie skończyło się to dla niego dobrze.
rozwiń zwiń