Jeśli czujesz się w religii istotą zniewoloną, rzuć tę religię. Religia niesie ze sobą doświadczenie wolności. Przed Bogiem niczego się nie musi, wszystko się może – pisał ks. prof. Józef Tischner.

Wolność była dla ks. Tischnera wartością najważniejszą – nie jako dobro samo w sobie, ale jako warunek konieczny urzeczywistnienia innych wartości. Bowiem tylko człowiek wolny potrafi mówić prawdę, potrafi kochać, potrafi dawać świadectwo. Wolność jednak to jednocześnie trudny, "nieszczęsny dar". Ks. Tischner nie traktował jej jedynie w kategoriach pewnego problemu teoretycznego – interesowała go również, a może przede wszystkim, wolność doświadczana: w relacji z drugim człowiekiem, w Kościele, w przestrzeni publicznej, w narodzie.

– Ojczyzna to wspólnota, szczególna wspólnota etyczna – mówił ks. Tischner w jednej z rekolekcyjnych nauk wielkopostnych wygłoszonych, w latach 80., w kościele św. Brygidy w Gdańsku. – Cóż to jest zaś etyka? – pytał się kapłan i odpowiadał: – Etyka to nie system abstrakcyjnych norm i zasad postępowania, ale to sposób doświadczania człowieka przez człowieka. Ojczyzna to trwający w narodzie sposób doświadczania człowieka przez człowieka.

O ks. prof. Tischnerze rozmawiali w 2011 roku w "Klubie Ludzi Ciekawych Wszystkiego" Józefa Hennelowa z "Tygodnika Powszechnego", filozofowie: prof. Władysław Stróżewski i prof. Karol Tarnowski, Wojciech Bonowicz, biograf ks. Tischnera, oraz dr Łukasz Tischner.

– Wytworzył się pewien stereotyp ks. Tischnera jako człowieka pogodnego, żartującego – mówił prof. Władysław Stróżewski. – Tymczasem, pod spodem, była u Tischnera wizja tragiczności ludzkiego świata. Dopiero, kiedy dostrzeżemy tę tragiczność, w którą człowiek jest uwikłany, możemy powiedzieć, że naprawdę spotkaliśmy go  – tłumaczył filozof.

O tym, jaki był ów złożony i wymykający się jednoznacznym interpretacjom świat Tischnera, co przyciągało do niego tłumy i czego on sam szukał u innych – dowiemy się w archiwalnej audycji, do której wysłuchania zapraszamy.

***

Tytuł audycji: "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego

Prowadzi: Hanna Maria Giza

Goście: Józefa Hennelowa, prof. Władysław Stróżewski, prof. Karol Tarnowski, Wojciech Bonowicz oraz dr Łukasz Tischner

Data emisji: 12.03.2011

Godzina emisji: 16.00

jp

Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Jarosławem Makowskim, autorem nowo wydanych "Wariacji Tischnerowskich".

– Teksty Tischnera nie pozwalają spać spokojnie. Ci, którzy nie chcą, w sensie duchowym i intelektualnym, spać spokojnie, powinni go czytać – mówił w "Sezonie na Dwójkę" Jarosław Makowski, filozof, teolog i publicysta, niegdysiejszy student ks. prof. Tischnera. W rozmowie z Hanną Marią Gizą opowiadał on o swojej nowej książce, będącej na gruncie polskiego pisania o katolicyzmie głosem frapującym i odważnym, a przy tym: interesującym świadectwem spotkania z tekstami zmarłego 12 lat temu krakowskiego filozofa.
Myśl ks. Józefa Tischnera wraz z upływem lat nie traci na aktualności, podkreślał gość Dwójki. Wręcz przeciwnie – diagnozy stawiane przez autora "Filozofii dramatu", dotyczące choćby fałszywej religijności czy też źródeł zła, są wciąż ważne.
Jako doskonały punkt wyjścia do poznania Tischnerowskiego świata myśli może służyć ewangeliczna przypowieść o Miłosiernym Samarytaninie. Ta jedna z najbardziej ulubionych przez Tischnera przypowieści wskazuje, według niego, na to, co w chrześcijaństwie najważniejsze, a nie zawsze uświadamiane. Rannemu leżącemu przy drodze nie pomagają pobożni kapłan i lewita, spieszący się zapewne na służbę świątynną do Jerozolimy. Miłosierdzie okazuje mu dopiero Samarytanin – człowiek dla ówczesnego Izraelity wątpliwej reputacji, bo spoza wspólnoty "prawdziwej wiary"...
To zdolność do bezwarunkowego czynienia dobra jest miarą naszej religijności – przypomina w swojej książce Jarosław Makowski tę jedną z podstawowych myśli Tischnera. Dobro okazywane drugiemu człowiekowi, który jest ważniejszy niż jakiekolwiek przedmiotowe sacrum, rodzi się w spotkaniu, nakaz jego czynienia wypływa z twarzy Drugiego. Etyka bowiem to nie system abstrakcyjnych norm, ale to sposób doświadczania człowieka przez człowieka – podkreślał Tischner.
"Spotkanie" – ta jedna z podstawowych kategorii Tischnerowskiej filozofii człowieka – było tematem przewodnim zakończonych właśnie 12. Dni Tischnerowskich. Podczas krakowskiego festiwalu filozoficznego – nad którym patronat medialny objęło Polskie Radio – odbyły się debaty, wykłady, projekcje filmów i spotkania muzyczne inspirowane myślą ks. Józefa Tischnera, a skupione, właśnie, na zagadnieniu "spotkania": relacji z drugim człowiekiem, odpowiedzialności za niego, otwarcia na Innego.
W kontekście Tischnerowskiej antropologii nie dziwią wypowiedziane niegdyś przez niego słowa: "Najpierw czuję się człowiekiem, potem filozofem, a dopiero na trzecim miejscu księdzem". – Ta swoista struktura hierarchiczna pokazuje, co jest dla Tischnera kluczowe. To człowieczeństwo jest podstawą, bycie filozofem i kapłanem jest funkcją – mówił w Dwójkowej audycji Jarosław Makowski. Autor "Wariacji Tischnerowskich" widział w takim rozłożeniu akcentów powód, dla którego krakowski myśliciel był dla wielu wierzących/wątpiących kapłanem ulubionym i wielbionym. Kapłaństwo stawiane na pierwszym miejscu grozi bowiem tym, że stanie się ono wartością samą w sobie, swoistym bożkiem, ważniejszym niż oczekujący na pomoc i zrozumienie człowiek.
Co ma wspólnego czytanie Tischnera i słuchanie muzyki? Co dla człowieka wierzącego powinno być ważniejsze: myślenie (rozum) czy religia? W jakim sensie według ks. Tischnera (doświadczonego pod koniec życia straszliwą chorobą) cierpienie jest pozbawione sensu? Zapraszamy do wysłuchania rozmowy, jaką z Jarosławem Makowskim przeprowadziła Hanna Maria Giza.
"Wariacje Tischnerowskie" – książka pytająca o człowieczeństwo, jasno i precyzyjnie opowiadająca o filozofii, religii i ich związkach – stanowi doskonałe wprowadzenie w poglądy i nauki Tischnera, będąc zarazem opowieścią o charyzmatycznej osobowości i wzruszającym hołdem ucznia dla Mistrza.
W pierwszej części – "Pamięć" – autor, pisząc o książkach Tischnera wydanych już po jego śmierci, próbuje nakreślić sylwetkę swojego Mistrza, pokazać, jak wciąż aktualna jest ta filozofia. "Dług", część druga, przedstawia analizę kluczowych wątków tej myśli: "dramat", "spotkanie", "twarz", "religia", "myślenie", "sacrum" i "sanctum". Jak podkreśla Jarosław Makowski: "Tischner nie tyle był zawodowym filozofem czy zawodowym teologiem, ile myślicielem – miłośnikiem mądrości".
Na osobną uwagę zasługuje trzecia część książki – "Próby”. To cykl esejów, w których, podążając tropem zainteresowań Tischnera, Makowski analizuje ważne kwestie teologiczne, filozoficzne, społeczne. Jak wierzyć po Auschwitz i Kołymie? Czym w swej istocie jest Zło? (szkic powstały po lekturze książki Dariusza Czai "Lekcje ciemności”). Co ma ze sobą wspólnego ludzkie okrucieństwo wobec zwierząt i chrześcijaństwo? Czym jest solidarność pisana przez małe "s”?

(jp)

Prof. Zbigniew Stawrowski, założyciel Instytutu Myśli Józefa Tischnera, wspomina na antenie Programu 1 Polskiego Radia wybitnego filozofa. - Józef Tischner był jedyną osobą, która próbowała patrzeć na wydarzenia tej pierwszej "Solidarności" z perspektywy filozofa sięgając głębiej do naszego człowieczeństwa, wymiaru etycznego - mówi prof. Stawrowski. - Trzeba przyznać, że niewielu poszło jego śladem - dodaje. 

Znaczenie "słowa" 

Józef Tischner jako filozof i nauczyciel akademicki opisywał otaczający świat słowami, które są zarówno narzędziem pracy  filozofa i duszpasterza. - Słowo jakim posługiwał się Tischner miało jeszcze drugi wymiar, nie tylko ten teoretyczny, ale również praktyczny - podkreśla prof. Stawrowski. - On bardzo szybko jako ksiądz i filozof uświadomił sobie, że słowa mają nie tylko opisywać rzeczywistość, ale także odpowiadać na bóle i nieszczęścia, które krążą pomiędzy ludźmi. (...) Józefowi Tischnerowi bardzo zależało na tym, żeby pokazać budujący sens słów - uważa gość audycji. 

Misja Instytutu Myśli Józefa Tischnera 

Ksiądz Józef Tischner zmarł, ale narodził się Instytut, który ma na celu przekazywanie myśli filozofa kolejnym pokoleniom. - Staramy się publikować zwłaszcza teksty filozoficzne, to jest nasze główne zadanie, ale także organizujemy debaty na temat wszystkich problemów, które poruszały Józefa Tischnera - mówi prof. Zbigniew Stawrowski - założyciel Instytutu Myśli Józefa Tischnera. 

- Ks. Jozef Tischner mówił np. o tym, że filozofia jest po to, żeby badać ludzką biedę, cierpienie, ludzkie dramaty i próbować na nie odpowiedzieć - wyjawia dr Anna Karoń Ostrowska, uczennica wybitnego filozofa. - Mówił, że filozofia jest po to, żeby pomagać człowiekowi i ratować go - dodaje. 

 "Tischner. Biografia"

Nad życiem ks. prof. Józefa Tischnera pochylił się red. Wojciech Bonowicz zbierając przez wiele lat materiały biograficzne i odkrywając wciąż nowe fakty. 

- Miałem okazję chodzić na jego wykłady, poznać go osobiście, trochę współpracować - wspomina red. Wojciech Bonowicz. - To co było jego znakiem firmowym to pewien rodzaj optymizmu w relacjach z ludźmi, który opierał się na zaufaniu, przekonaniu o dobrej woli człowieka - dodaje. 

Zapraszamy do wysłuchania całej audycji. 

***

Tytuł audycji: Po drugiej stronie lustra

Prowadzi: Katarzyna Jankowska

Goście: prof. Zbigniew Stawrowski (UKSW, założyciel Instytutu Myśli Józefa Tischnera), dr Anna Karoń Ostrowska  (Akademia Ignatianum w Krakowie i Instytutu Myśli Józefa Tischnera), Wojciech Bonowicz (autor książki "Tischner. Biografia")

Data emisji: 15.06.2020 r. 

Godzina emisji: 23.08

ans 

Jerzy Trela i "Alfabet duszy i ciała" Tischnera

"Jego obecność bowiem zmieniała przestrzeń, w którą wchodził, nadawała nową spójność i nową dodatkową siłę przekonywania jego myślom. Trzeba było wiele złej woli i wiele daleko posuniętego stępienia duszy, by nie odczuć tej bijącej od Józka siły, co otwierała innym oczy i serce” - tak zmarłego 20 lat temu księdza profesora Józefa Tischnera wspominał jego przyjaciel Krzysztof Michalski.

Spotkanie z Anną Karoń-Ostrowska, autorką książki "Oby wszyscy tak milczeli o Bogu" >>>

Z okazji tej - przypadającej 28 czerwca - okrągłej rocznicy śmierci filozofa i kapłana w księgarniach jest już dostępna książka biograficzna o nim. Autor publikacji Wojciech Bonowicz opowiada w niej o Tischnerze myślicielu, ważnej postaci polskiego Kościoła, przybliża jego rolę w życiu intelektualnym i społecznym, pisze o jego związkach z Tatrami i Podhalem. Przede wszystkim zależało mu jednak na pokazaniu wpływu jaki Tischner wywierał na innych ludzi.

- Był w nim rodzaj wewnętrznego światła. Ktoś powiedział, że jak Tischner wchodził do pokoju, to jakby się drzwi otwierały w człowieku. Każdy czuł się zaproszony do rozmowy - wspominał Wojciech Bonowicz.

Marzenia, miłość, bunt. Młodzieńczy dziennik Tischnera >>>

Jak podkreślał gość Dwójki, przywołując z kolei Cezarego Wodzińskiego, Tischner "uprawiał zachętę do filozofii". - Przy nim chciało się sięgać po książki filozoficzne, samemu inicjować dyskusje - mówił biograf.

Co istotne, jak wskazywał Wojciech Bonowicz, Tischner spójnie łączył filozofię, którą uprawiał, z życiem. - To, co się działo na co dzień, miało podbudowę filozoficzną. I odwrotnie: to, czym się zajmował: filozofią spotkania, filozofią dramatu, miało zakorzenienie w codziennym życiu - tłumaczył Wojciech Bonowicz. - Miał bardzo głęboką wiedzę o człowieku również dlatego, że był kapłanem. Z jednej strony zatem mistrzowie filozoficzni, Heidegger, Levinas, a z drugiej: konfesjonał, godziny spędzone z ludźmi na rozmowach.

***

Przygotowała: Dorota Gacek

Gość: Wojciech Bonowicz (poeta, publicysta, autor książki "Tischner. Biografia")

Data emisji: 17.06.2020

Gość audycji wskazywał, że ks. prof. Józef Tischner umiał w niezwykły sposób pokazywać wielkość tradycji góralskich. - Kiedy duma przechodziła w pychę umiał bardzo szybko przekłuć ten balon i to było bezcenne, bo ten dystans jest potrzebny, żeby nie wpaść w samouwielbienie - powiedział Krzysztof Trebunia-Tutka. - Człowiek, który chce się rozwijać musi myśleć, uczyć się, rozwijać - dodał. 

źródło: wydawnictwo Znak/Youtube

Dawać nadzieję przez muzykę 

Gość audycji w rozmowie z Pawłem Sztompke podkreślił, że muzyka polega na m.in. spotkaniach z innymi osobami. Kontakt ten został ograniczony przez pandemię koronawirusa. - Przypomniało mi się powiedzenie ks. Tischnera, że nie ma takiej trudnej sytuacji w życiu, żeby nie widzieć gdzieś na końcu jakiegoś promyczka - zaznaczył Krzysztof Trebunia-Tutka. - Taką nadzieję on nam dawał i my powinniśmy dawać innym tą nadzieję przez muzykę - dodał. 

***

"Tischner. Mocna nuta" 

Pomysłodawcą jest brat księdza Józefa Tischnera, Kazimierz. Na podstawie myśli filozoficznej Tischnera teksty napisała Izabela Domańska-Kowalik, zaś muzykę skomponowali Mirosław Kowalik i Jan Trebunia-Tutka. Płyta została wydana 30 marca 2018 roku. 

źródło: Trebunie-Tutki/Youtube

***

"Trebunie-Tutki" - to muzykująca od pokoleń góralska rodzina, która nie tracąc nic ze swojego charakteru, przeszła ewolucję od kapeli góralskiej po zespół koncertujący na największych festiwalach Muzyki Świata w Europie, a także w Azji i Ameryce Północnej oraz reprezentujący Polskę m.in. na Expo w Portugalii i Japonii.  

***

Tytuł audycji: Muzyczna Jedynka

Prowadzi: Paweł Sztompke

Gość: Krzysztof Trebunia-Tutka (muzyk)

Data emisji: 25.06.2020 r. 

Godzina emisji: 13.42

mat. promocyjne/ans 

- Rodzice byli nauczycielami. Kiedy się urodziłem, mieszkali w Tylmanowej, potem w Łopusznej, potem okupacja, Rogoźnik i Raba Wyżna, a potem z powrotem do Łopusznej. I tak wędrowałem tamtejszym krajobrazem – wspominał ks. Józef Tischner. Jak podkreślał, Łopuszna ma dwa istotne elementy, które wiążą Podhale ze światem kultury: kościół z poł. XV czy XVI wieku i Dworek Tetmajerów. – Poza tym cała literatura związana z Tetmajerem, nie mówiąc o tym, że wcześniej w tym dworku pisał swój "Dziennik podróży do Tatrów" Seweryn Goszczyński.

– W moim życiu było bardzo dużo studiów, bo uczyłem się na błędach – opowiadał w innym miejscu ks. Józef Tischner. – Studiowałem prawo, potem teologię, potem filozofię chrześcijańską w Warszawie, następnie filozofię w ogóle na Uniwersytecie Jagiellońskim. Myślę, że po drodze uczyłem się czegoś jeszcze – zastanawiał się. W 1949 r. młody Józef Tischner przyjechał do Krakowa z Nowego Targu, by zdawać na studia prawnicze. Zdumiał go widok autobusów i tramwajów, a także ogromnego tłumu szturmującego Uniwersytet Jagielloński.

Kliknij w zdjęcie i wejdź na stronę poświęconą ks. Tischnerowi:

Egzamin wstępny był podzielony na część pisemną i ustną. – Egzamin ustny zaczął się fatalnie – wspominał filozof. – Miałem mówić o życiorysie Lenina. Na szczęście kolega wiedział, kiedy Lenin się urodził, a ja bardzo długo i barwnie opowiadałem o dziecięctwie i młodzieńczych latach. Potem znienacka dostałem pytanie: " co to znaczy rewolucja permanentna Trockiego? ". Jakoś z tego wybrnąłem. Okazało się później, że egzamin nie tyle miał sprawdzać wiedzę, ile pochodzenie społeczne – powiedział.

Rodzice Józefa Tischnera byli nauczycielami, więc jako przedstawiciel klasy tzw. inteligencji pracującej nie miał właściwie szans zostać przyjętym na studia. Tymczasem udało mu się to dzięki wsparciu uniwersyteckich górali. – Podobno wypracowanie z egzaminu pisemnego oceniono mi na niedostateczny – mówił. – Ale Podhale to jest taka mafia. Starsi chłopcy Podhalanie niezależnie od komisji sprawdzili, jakie noty wypisano góralom. Gdy zobaczyli moją ocenę, przeczytali moje wypracowanie jeszcze raz i zanieśli na komisję. Wtedy okazało się, że zaszła przykra pomyłka. Podobno dostałem notę dobrą – opowiadał.

***

Czytaj także:

• Józef Tischner. Człowiek, filozof, ksiądz
• Wojciech Bonowicz: Tischner uczył, że myślenie daje wolność

***

Ks. Józef Tischner zmarł 28 czerwca 2000 roku w Krakowie w wieku 69 lat.

jp

Jak podkreślał gość Dwójki, przywołując Cezarego Wodzińskiego, Tischner "uprawiał zachętę do filozofii". - Przy nim chciało się sięgać po książki filozoficzne, samemu inicjować dyskusje - mówił biograf.

Co istotne, jak wskazywał Wojciech Bonowicz, Tischner spójnie łączył filozofię, którą uprawiał, z życiem. - To, co się działo na co dzień, miało podbudowę filozoficzną. I odwrotnie: to, czym się zajmował: filozofią spotkania, filozofią dramatu, miało zakorzenienie w codziennym życiu - tłumaczył Wojciech Bonowicz. - Miał bardzo głęboką wiedzę o człowieku również dlatego, że był kapłanem. Z jednej strony zatem mistrzowie filozoficzni, Heidegger, Levinas, a z drugiej: konfesjonał, godziny spędzone z ludźmi na rozmowach.

***

Przygotowała: Dorota Gacek

Gość: Wojciech Bonowicz (poeta, publicysta, autor książki "Tischner. Biografia")

Góry od zawsze były bliskie sercu ks. Józefa Tischnera. To tam zawsze czuł się wolny. W swoich tekstach mówi o tym, dlaczego o wolność należy dbać i jak z niej mądrze korzystać.

Dziennikarz i poeta Wojciech Bonowicz dokonał wyboru nieznanych tekstów ks. Józefa Tischnera – kapłana, filozofa i publicysty, kapelana Związku Podhalan, kawalera Orderu Orła Białego i autora „Historii filozofii po góralsku”.

- Według Tischnera jesteśmy wolni, gdy potrafimy się tą wolnością podzielić z innymi. Myśl, która wznosi się ponad strach, to jest myśl wolna – mówi Wojciech Bonowicz w rozmowie z Ewą Plisiecką.